بحوث فی علم الاصول (کتاب)
 | |
| نویسنده | سيد محمدباقر صدر |
| موضوع | اصول فقه شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۷ |
| تقریر | محمود هاشمی شاهرودی |
|
| |
کتاب «بحوث فی علم الأصول» با موضوع قواعد علم اصول فقه، شامل تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر (م، ۱۴۰۰ ق) مى‌باشد که توسط یکى از شاگردان برجسته ایشان یعنی مرحوم سید محمود هاشمى شاهرودی به رشته تحریر درآمده است.
معرفی کتاب
علماى بزرگ شیعه مانند شیخ مفید، سید مرتضى، شیخ طوسى، هر یک تألیفات ارزشمندى در علم اصول فقه نگاشتند. و اوج شکوفایى این علم در دوران معاصر قرار دارد. شهید سید محمدباقر صدر با تسلط فراوان بر تمام آراء و نظریات علمای گذشته در علم اصول، داراى دیدگاهى عمیق و گسترده مى‌باشد و نظریات جدید و ابتکارى او افقهاى تازه‌اى را در این علم گشوده است.
کتاب حاضر که توسط یکى از برجسته‌ترین شاگردان وى - یعنى آیت الله سید محمود هاشمى - به نگارش درآمده، کتابى ارزشمند براى دستیابى به نظریات اصولى آن شهید گرانقدر است. آیت الله سید محمدباقر صدر نیز در تقریظى که بر کتاب نگاشته، بر ارزش و اعتبار علمى آن تأکید کرده و آن را مطابق با نظریات و دیدگاه‌هاى اصولى خود دانسته است.
این کتاب یک دوره کامل علم اصول است و یکى از منابع معتبر مورد استفاده طلاب و فضلاى حوزه های علمیه در درسهاى خارج اصول است و براى دستیابى به نظریات شهید آیت الله صدر در مباحث گوناگون اصول بسیار سودمند می باشد. کتاب حاضر از ارزش علمى و اعتبار بالایى برخوردار بوده و یکى از منابع مهم درس خارج اصول به شمار مى‌آید.
آیت الله سید محمود هاشمى در مقدمه کتاب مى‌فرماید: «بحث هایى که در این کتاب آمده مجموعه درس هایى است که سید ما شهید صدر در علم اصول به شیوه درس هاى عالى در درس خارج اصول در مدت حدود ۱۲ سال ایراد فرموده‌اند... و به یارى خداوند متعال و کمک ایشان امید است که این کتاب خدمتى براى پیشرفت این علم بوده و مورد استفاده علما و محققان قرار گیرد، علما و دانشمندانى که در مباحث این کتاب مواردى فراوان از نوآورى و ابتکار و تحول در مباحث و شیوه‌هاى علمى آن بدست خواهند آورد...».
ویژگی‌های کتاب
- از ویژگیهاى مهم این کتاب گستردگى مباحث آن است که از شیوه آیت الله شهید صدر گرفته شده زیرا از نکات بسیار مهم در اعتبار و ارزش علمى نظریات، طرح احتمالات گوناگون هر مسأله مى‌باشد. این ویژگى از ویژگی هاى اساسى هر ایده و فکرى است که در زمینه‌هاى گوناگون علمى مطرح مى‌شود و بدون این ویژگى، آن فکر و ایده ناقص بوده و داراى ایراداتى است که موجب باطل شدن آن مى‌شود. شهید سید محمدباقر صدر در حدّ بالایى از این ویژگى برخوردار بود. وى متعرض هیچ مسأله اصولى نشده، مگر آن که به بررسى تمام صور و احتمالات آن مسأله پرداخته است به طورى که عقل از قدرت و توانایى ایشان در این باره مبهوت مى‌ماند.
- دیگر ویژگى کتاب حاضر، ابتکار و نوآورى در طرح بسیارى از مباحث اصولى است. شهید آیت الله صدر در بسیارى از علوم اسلامى مانند علم اصول فقه افقهاى جدیدى را براى دانشمندان و دانش پژوهان این علم آشکار نمود. او در بسیارى از مباحث اصولى آراء و نظریاتى جدید ارائه کرده و در طرح آنها شیوه‌هاى ابتکارى فراوانى را به کار برده است.
- از دیگر ویژگیهاى این کتاب، شیوه علمى منحصر به فرد آن است. طرح مباحث اصولى در این کتاب بر ترتیب کتب بسیارى از محققان این علم برترى دارد. در این کتاب تمام جهات و جوانب گوناگون کلمات علما به خصوص در مسائل مشکل و پیچیده که اشتباهات فراوانى براى فهم آن به وجود آمده، با عباراتى واضح و وافى بیان شده، سپس به شرح مسأله و تحلیل موضوعى و علمى آن پرداخته شده که دانش پژوه نظیر آن را در مباحث دیگران نمى‌یابد. سپس طریقه استدلال در هر موضوعى مشخص شده، که آیا در این مسأله باید بر برهان و استدلال اعتماد کرد و یا اینکه مسأله یک مسأله استقرائى و وجدانى است. براى اثبات وجدانى بودن یک مسأله نیز بر صرف ادعا اکتفا نشده بلکه با شیوه‌اى خاص به برانگیختن و احیاى این وجدان در درون دانش پژوهان مى‌پردازد تا خود آنان مسأله را تصدیق نمایند و این نکته با مراجعه به مباحث کتاب بیشتر روشن مى‌شود.
- از دیگر ویژگیهاى این کتاب، شیوه منطقى و استدلالى آن است و موافقت استدلالها با واقعیت و وجدان موجب اطمینان نفس در پذیرش آن مى‌گردد. در این کتاب سعى شده براى هر فرضیه برهان آورده شود اگر چه اقامه برهان در آن مسأله سخت و متعذر باشد، مانند مباحث لغوى، عقلى و یا عرفى. این ویژگى موجب گشته تا آراء و نظریات کتاب وجهه علمى و منطقى به خود گرفته و کمتر نقد و ایرادى را متوجه خود کند. همچنین موجب گشته قدرت فراوانى در نقد و بررسى و ردّ دیگر نظریات داشته باشد و شاگردانى را تربیت نماید که اهل استدلال و منطق باشند و از نزاع هاى لفظى و اشتباه در فهم در امان باشند، چرا که این نزاع هاى لفظى خطرى است که اکثر میدان هاى علمى را مورد تهدید قرار داده است. در عین حال، شیوه استدلالى و منطقى این کتاب موجب نگشته که فقط بر یک سرى اصطلاحات صورى اکتفا گردد و از واقعیات و اعتماد بر وجدان سالم غفلت شود، به خصوص در مباحثى که داراى ملاک هاى وجدانى و ذاتى مى‌باشند که به شیوه‌اى خاص در استدلال و برهان نیازمند است. لذا، این شیوه پیوسته به نتایج وجدانى منتهى شده و در آن برهان و منطق با وجدان سالم و واقعیت متعارض نمى‌گردد. در این کتاب، ابتدا مسأله با حس وجدانى درک مى‌شود و سپس براى دفاع از آن، از براهین و استدلال هاى منطقى استفاده مى‌گردد و از این جهت دانش پژوهان در این علم با سنگینى براهین و تکلف آنها و مطابق نبودن آن با ذوق سلیم و وجدان مواجه نمى‌گردند.
منابع
- سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، (۱۷ خرداد ۱۳۹۱).
- نرم افزار جامع فقه اهل البیت [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
