رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

پنج تن: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
 
(یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۲: سطر ۲:
 
{{مدخل دائرة المعارف|دانشنامه جهان اسلام}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|دانشنامه جهان اسلام}}
  
−
پنج تن، عنوانی برای حضرت محمد، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام که فضایل و مقامات مشترک و مشابه ایشان سبب امتیاز آنان در میان معصومین چهارده گانه نزد شیعه امامیه شده است. اینان به آل عبا، آل کسا و خمسه طیّبه نیز مشهورند.
+
«پنج تن»، عنوانی است برای [[پیامبر اسلام|حضرت محمد]]، [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]]، [[حضرت فاطمه]]، [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] و [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] (علیهم‌السلام) که فضایل و مقامات مشترک و مشابه ایشان سبب امتیاز آنان در میان [[معصوم|معصومین]] چهارده گانه نزد [[شیعه]] [[امامیه]] شده است. اینان به «آل عبا»، «آل کسا» و «خمسه طیّبه» نیز مشهورند.
  
 
==پنج تن در آیات و روایات==
 
==پنج تن در آیات و روایات==
  
−
شهرت پنج تن برگرفته از شأن نزول آیه تطهیر ([[سوره احزاب]]: 33) است. این آیه هنگام گردآمدن پیامبر و اهل بیت وی در زیر عبایی نازل شد. مفسران [[شیعه]] و بسیاری از عامّه، اهل بیت پیامبر را در آن زمان منحصر به حضرت فاطمه و شوهر و فرزندانش دانسته اند که در این آیه بدان اشاره شده و آنها را به دور از هر گونه پلیدی معرفی کرده است. عناوین آل عبا و آل کسا نیز ناظر به این امر است.
+
شهرت «پنج تن» برگرفته از [[شأن نزول]] «[[آیه تطهیر]]» ([[سوره احزاب]]: ۳۳) است که هنگام گردآمدن [[پیامبر اکرم]] و [[اهل بیت]] ایشان در زیر عبایی نازل شد. مفسران [[شیعه]] و بسیاری از [[اهل سنت|عامّه]]، اهل بیت پیامبر را در آن زمان منحصر به حضرت فاطمه و شوهر و فرزندانش دانسته اند که در این [[آیه]] بدان اشاره شده و آنها را به دور از هر گونه پلیدی معرفی کرده است. عناوین «آل عبا» و «آل کسا» نیز ناظر به این امر است.
  
−
از آیات دیگری نیز فضیلت پنج تن استنباط شده است، از جمله آیه مُباهله<ref>[[سوره آل عمران]]: 61</ref> که در آن از علی علیه السّلام به نفس پیامبر، از حضرت فاطمه علیهاالسّلام به زن برگزیده خاندان پیامبر و از حسنین علیهماالسلام به فرزندان پیامبر تعبیر شده است؛ آیات 5 تا 22 [[سوره دهر]] که به دنبال روزه گرفتن سه روزه علی، فاطمه و حسنین علیهم السلام و بخشیدن افطار خود در هر سه شب به مسکین و یتیم و اسیر نازل شد و اخلاص و ایثار ایشان ستایش شد؛ آیه مودت<ref>[[سوره شوری]]: 23</ref> که در آن مطابق تفاسیر عامه و خاصه مصداق ذوی القربای پیامبر، علی و فاطمه و حسنین علیهماالسلام بوده و مودت ایشان اجر رسالت پیامبر قرار داده شده است.
+
از آیات دیگری نیز فضیلت پنج تن استنباط شده است، از جمله «[[آیه مباهله|آیه مُباهله]]» ([[سوره آل عمران]]: ۶۱) که در آن از [[امام علی]] علیه السّلام به نفس پیامبر، از [[حضرت فاطمه]] علیهاالسّلام به زن برگزیده خاندان پیامبر و از حسنین علیهماالسلام به فرزندان پیامبر تعبیر شده است؛ و آیات ۵ تا ۲۲ [[سوره دهر]] که به دنبال [[روزه]] گرفتن سه روزه علی، فاطمه و حسنین علیهم السلام و بخشیدن [[افطار]] خود در هر سه شب به مسکین و یتیم و اسیر نازل شد و اخلاص و [[ایثار]] ایشان ستایش شد؛ و [[آیه مودت]]» ([[سوره شوری]]: ۲۳) که در آن مطابق تفاسیر عامه و خاصه مصداق ذوی القربای پیامبر، علی و فاطمه و حسنین علیهماالسلام بوده و مودت ایشان اجر [[رسالت]] پیامبر قرار داده شده است. آیات ۱۹ تا ۲۲ [[سوره الرحمن]] که در آنها از علی و فاطمه علیهماالسلام به دو دریا تعبیر شده است که پیامبر به مثابه برزخی میان ایشان بوده و حسنین علیهماالسلام چون لؤلؤ و مرجانی هستند که از ملاقات این دو دریا پدید می آیند.<ref>شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۲۷۴ـ۲۷۹، ج ۹، ص۱۰۷ـ۱۰۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۴، ص۹۷ـ۹۹، ج۳۷، ص۶۴، ۷۳، ۹۶؛ سیوطی، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور؛ طبرسی، ذیل آیه.</ref> آیه ۳۰ [[سوره بقره]]، {{متن قرآن|«فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کلِمَاتٍ»}} که مطابق بعضی روایات عامه و خاصه در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] این آیه، توسل [[حضرت آدم]] علیه السلام به انوار خمسه طیبه و خواندن خداوند به اسماء ایشان («کلمات») سبب آمرزش و قبولی [[توبه]] وی گردید.<ref>شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۷۶ـ۸۰، ج۵، ص۱۱، ج۹، ص۱۰۲ـ۱۰۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۲۳ـ۳۲۸، ۳۳۳؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۱، ص۲۰۵؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۷، ص۳۰۰ـ۳۰۱؛ طبرسی؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.</ref>
  
−
آیات 19 تا 22 [[سوره الرحمن]] که در آنها از علی و فاطمه علیهماالسلام به دو دریا تعبیر شده است که پیامبر به مثابة برزخی میان ایشان بوده و حسنین علیهماالسلام چون لؤلؤ و مرجانی هستند که از ملاقات این دو دریا پدید می آیند.<ref>شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج3، ص274ـ279، ج 9، ص107ـ109؛ مجلسی، بحارالانوار، ج24، ص97ـ99، ج37، ص64، 73، 96؛ سیوطی، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور؛ طبرسی، ذیل آیه.</ref> آیه 30 [[سوره بقره]]، {{متن قرآن|«فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ»}} که مطابق بعضی روایات عامه و خاصه در تفسیر این آیه، توسل حضرت آدم علیه السلام به انوار خمسة طیبه و خواندن خداوند به اسماء ایشان («کلمات») سبب آمرزش و قبولی توبه وی گردید.<ref>شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج3، ص76ـ80، ج5، ص11، ج9، ص102ـ105؛ مجلسی، بحارالانوار، ج26، ص323ـ328، 333؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج1، ص205؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج7، ص300ـ301؛ طبرسی؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.</ref> در بعضی از این روایات<ref>شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج5، ص4؛ مجلسی، بحارالانوار، ج15، ص9، 14ـ15، ج25، ص6، ج26، ص327ـ328، ج37، ص47، 62ـ63؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج2، ص300ـ301.</ref>  
+
در بعضی از روایات<ref>شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۵، ص۹، ۱۴ـ۱۵، ج۲۵، ص۶، ج۲۶، ص۳۲۷ـ۳۲۸، ج۳۷، ص۴۷، ۶۲ـ۶۳؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۲، ص۳۰۰ـ۳۰۱.</ref> به اشتقاق نامهای پنج تن (محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین) از اسامی باری (محمود و حمید، علی و عالی و اعلی، فاطر و فاطم، محسن و ذوالاحسان و ذوالاسماء الحسنی) با اختلاف تصریح شده است. نیز در تفسیر و [[تأویل]] این آیه و آیه {{متن قرآن|«وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ»}}<ref>[[سوره بقره]]: ۱۲۴</ref> علاوه بر تأویل «کلمات» به پنج تن و تأویل «فَأتَمَّهُنَّ» به نُه امام از نسل [[امام حسین]] علیه السّلام، مناقب و فضایل عدیده ای در شأن آل عبا نقل شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن؛ طبرسی، ذیل آیه مذکور؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۷۹، ج۵، ص۲۶۲ـ۲۶۵، ج۷، ص۱۸۰ـ۱۸۳، ج۱۸، ص۳۴۴ـ۳۴۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۵، ص۲ـ۳، ۶، ۱۶ـ۱۷، ج۲۶، ص۲۷۳، ۳۱۱ـ۳۱۲، ۳۲۳ـ۳۲۷، ۳۴۳؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۱، ص۲۰۷؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۲، ص۳۰۰ـ۳۰۱؛ قندوزی، ینابیع الموَدَّةِ لِذَویِ القُربی، ج۱، ص۲۹۰.</ref> همچنین در آیه {{متن قرآن|«أَسْتَکبَرْتَ أَمْ کنْتَ مِنَ الْعَالِینَ»}} از «عالین» به خمسه طیبه تأویل شده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۵، ص۲، ج۲۶، ص۳۴۶ـ۳۴۷.</ref> آیات دیگری نیز مطابق بعضی روایات عامه و خاصه به مقام پنج تن اشاره دارد که از آن جمله است: [[سوره نساء]]: ۶۹؛ [[سوره ابراهیم]]: ۲۴؛ [[سوره نحل]]: ۴۳؛ [[سوره طه]]: ۱۳۲؛ [[سوره فرقان]]: ۷۴؛ [[سوره ذاریات]]: ۲۷؛ [[سوره طور]]: ۲۱؛ [[سوره حشر]]: ۹.<ref>رجوع کنید به شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج ۳، ص۴۸۲ـ۴۸۳، ۵۴۲، ۵۶۰، ج۱۴، ص۳۷۵، ۳۸۹ـ۳۹۱، ۵۴۲، ۵۵۰، ۵۹۱ـ۵۹۳، ۶۳۷، ۶۸۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۶، ۳۰، ۲۲۰، ۲۴۱، ج۳۷، ص۸۳.</ref>
  
−
به اشتقاق نامهای پنج تن (محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین) از اسامی باری (محمود و حمید، علی و عالی و اعلی، فاطر و فاطم، محسن و ذوالاحسان و ذوالاسماء الحسنی) با اختلاف تصریح شده است. نیز در تفسیر و تأویل این آیه و آیة {{متن قرآن|«وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ»}}<ref>[[سوره بقره]]: 124</ref> علاوه بر تأویل «کلمات» به پنج تن و تأویل «فَأتَمَّهُنَّ» به نُه امام از نسل [[امام حسین]] علیهم السّلام، مناقب و فضایل عدیده ای در شأن آل عبا نقل شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن؛ طبرسی، ذیل آیه مذکور؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج3، ص79، ج5، ص262ـ265، ج7، ص180ـ183، ج18، ص344ـ347؛ مجلسی،  بحارالانوار، ج25، ص2ـ3، 6، 16ـ17، ج26، ص273، 311ـ312، 323ـ327، 343؛ حسینی فیروزآبادی،  فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج1، ص207؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج2، ص300ـ301؛ قندوزی، ینابیع الموَدَّةِ لِذَویِ القُربی، ج1، ص290.</ref> همچنین در آیه {{متن قرآن|«أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعَالِينَ»}} (ص75) از «عالین» به خمسه طیبه تأویل شده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه؛ مجلسی، بحارالانوار، ج25، ص2، ج26، ص346ـ347.</ref> آیات دیگری نیز مطابق بعضی روایات عامه و خاصه به مقام پنج تن اشاره دارد که از آن جمله است: [[سوره نساء]]: 69؛ [[سوره ابراهیم]]: 24؛ [[سوره نحل]]: 43؛ [[سوره طه]]: 132؛ [[سوره فرقان]]: 74؛ [[سوره ذاریات]]: 27؛ [[سوره طور]]: 21؛ [[سوره حشر]]: 9.<ref>رجوع کنید به شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج 3، ص482ـ483، 542، 560، ج14، ص375، 389ـ391، 542، 550، 591ـ593، 637، 682؛ مجلسی، بحارالانوار، ج25، ص16، 30، 220، 241، ج37، ص83.</ref>
+
گذشته از آیات [[قرآن]]، در جوامع روایی [[شیعه]] و [[سنی]]، ابوابی در اختصاصات و [[مناقب]] پنج تن آمده است.<ref>رجوع کنید به حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۱، ص۲۶۴ـ۳۱۱؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۳ـ۴، ۱۱ـ۲۲، ۴۵ـ۴۶، ج۱۸، ص۳۸۴ به بعد؛ مجلسی،  بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۵ـ۱۰۷.</ref> در بعضی از روایات نیز [[جبرئیل]] ششمین نفر پس از پنج تن خوانده شده است (جَبْریلُ سادِسُنا»).<ref>قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج۱، ص۳۲۳؛ مجلسی،  بحارالانوار، ج۴۲، ص۶۳، ج۴۳، ص۴۹.</ref> نیز برای فضیلت پنج تن، [[محبت اهل بیت علیهم السلام|محبت]] به ایشان و تعابیری که درباره مقام دنیوی و اخروی ایشان بکار رفته است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۶ـ۳۷، ۴۷، ۶۴ـ۶۵، ۷۵، ۷۸، ۸۴ـ۸۵؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة،، ج۱، ص۳۰۰، ج۲، ص۷۸، ج۳، ص۱۳۳، ۱۳۹ـ۱۴۱؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۲، ص۳۰۰ـ۳۰۱؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۰، ۵۳، ۹۰، ج۱۸، ص۳۴۸ـ۳۵۵؛ تفسیر آیة مودّت در زمخشری؛ قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج۲، ص۶۸، ۲۹۷.</ref>
−
 
 
−
==پنج تن در جوامع روایی==
 
−
 
 
−
گذشته از آیات قرآن در جوامع روایی عامّه و خاصّه، ابوابی در اختصاصات و مناقب پنج تن آمده است.<ref>رجوع کنید به حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج1، ص264ـ311؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج5، ص3ـ4، 11ـ22، 45ـ46، ج18، ص384 به بعد؛ مجلسی،  بحارالانوار، ج37، ص35ـ107.</ref> در بعضی از روایات نیز جبرئیل ششمین نفر پس از پنج تن (جَبْریلُ سادِسُنا») خوانده شده است.<ref>قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج1، ص323؛ مجلسی،  بحارالانوار، ج42، ص63، ج43، ص49.</ref> نیز برای فضیلت پنج تن، محبت به ایشان و تعابیری که درباره مقام دنیوی و اخروی ایشان بکار رفته است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج37، ص36ـ37، 47، 64ـ65، 75، 78، 84ـ85؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة،، ج1، ص300، ج2، ص78، ج3، ص133، 139ـ141؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج2، ص300ـ301؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج5، ص20، 53، 90، ج18، ص348ـ355؛ تفسیر آیة مودّت در زمخشری؛ قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج2، ص68، 297.</ref>
 
−
 
 
−
==پنج تن در خطبه های اهل بیت علیهم السّلام==
 
−
 
 
−
احترام و افتخار به پنج تن در کلمات و احتجاجات و خطبه های اهل بیت علیهم السّلام نیز به چشم می خورد. در بسیاری از مناشدات و معرفی های افتخارگونه که از ائمه ایراد کرده اند تصریح به نامهای خمسة طیبه به منزله شاخص در اصالت و حسب و نسب اهل بیت وجود دارد.<ref>رجوع کنید به شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج5، ص28ـ29، 31ـ32، 39؛ مجلسی، بحارالانوار، ج33، ص184، ج37، ص48، 66، ج45، ص138؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج1، ص160، 209.</ref>
 
  
 
==برتری و فضیلت پنج تن==
 
==برتری و فضیلت پنج تن==
  
−
برتری و فضیلت پنج تن در میان ائمة چهارده گانه به مدد قراین ثابت می شود. این قراین همان مناقب مشترک و اختصاصی خمسه طیّبه است . نیز شهادت [[امام حسین]] علیه السلام (61 ق) که خاتم پنج تن بوده و در ادعیه و زیارات <ref>مجلسی، بحارالانوار، ج45، ص250، ج98، ص179، 196، 235، 313، 318، 360.</ref> به «خامس اهل العباء» و «خامس اصحاب الکساء» موسوم است. این القاب برای علی علیه السلام نیز احتراماً بکار رفته است<ref>رجوع کنید به مجلسی،  بحارالانوار، ج65، ص130، ج97، ص205، 302، 373.</ref> و به منزله وفات همه پنج تن و از این رو اعظم مصایب تلقی شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج44، ص269ـ270، ج45، ص2، 88.</ref> در میان پنج تن نیز ترتیب فضیلت و برتری به دلالت بعضی اخبار تا حدودی روشن است. آنچه مسلم است پیامبر بر سایر پنج تن و امیرالمؤمنین بر فاطمه و حسنین علیهماالسلام برتری دارند<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج26، ص272، ج37، ص75، 87، ج39، ص90ـ92.</ref> و در افضلیت فاطمه بر حسنین یا بالعکس اختلاف است.<ref>رجوع کنید به آقا بزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج4، ص359؛ میرزای قمی، ج2، ص785؛ مجلسی، بحارالانوار، ج43، ص264، ج45، ص3.</ref>
+
احترام و افتخار به پنج تن در کلمات و احتجاجات و خطابه های [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السّلام نیز به چشم می خورد. در بسیاری از مناشدات و معرفی های افتخارگونه که از [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السّلام نقل کرده اند، تصریح به نامهای خمسه طیبه به منزله شاخص در اصالت و حسب و نسب اهل بیت وجود دارد.<ref>رجوع کنید به شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۸ـ۲۹، ۳۱ـ۳۲، ۳۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۳۳، ص۱۸۴، ج۳۷، ص۴۸، ۶۶، ج۴۵، ص۱۳۸؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱، ص۱۶۰، ۲۰۹.</ref>
−
 
 
−
==پنج تن در اعتقادات و ادبیات و فرهنگ عامه==
 
−
 
 
−
ترکیب «پنج تن» به لحاظ اهمیت و تقدس نسبی جزء اول آن، «پنج» در آیین ها و ادیان مختلف در خور توجه است.<ref>رجوع کنید به دایرة المعارف دین ذیل "numbers"؛ فرهنگ باورها و ادیان، ذیل five.</ref> و در مواردی از باورها و احکام اسلامی از قبیل پنج پیامبر اولوالعزم، پنج رکن ایمان و پنج وقت نمازهای یومیه نیز بکار رفته است. با وجود این ادعای وجود ارتباط میان اهمیت و تقدس عدد پنج و شأن والا و تقدس پنج تن در باورهای شیعی موجه نمی نماید.
 
  
−
فضل و برتری ویژه پنج تن از میان چهارده معصوم علیهم السّلام در اعتقادات شیعی<ref>رجوع کنید به همین مقاله، قسمت پیشین.</ref> تا بدان پایه است که حتی به گزارش کتب ملل و نحل پیروان فردی به نام شَریعی از غلاة، معتقد به الوهیت پنج تن بوده اند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، ص14؛ بغدادی،الفرق بین الفرق، ص252، 255ـ256</ref>همچنین به نوشتة کشّی، <ref>کشّی،اختیار معرفة الرجال، ص399ـ400.</ref> بشّار شعیری از پیروان [[امام صادق]] علیه السلام به الوهیت پنج تن معتقد بوده است و صاحبان چنین اعتقادی را مخمسه نامیده اند.
+
برتری و فضیلت پنج تن در میان معصومین چهارده گانه به مدد قراین ثابت می شود. این قراین همان مناقب مشترک و اختصاصی خمسه طیّبه است. نیز شهادت [[امام حسین]] علیه السلام (۶۱ ق) که خاتم پنج تن بوده و در [[دعا|ادعیه]] و [[زیارت|زیارات]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۲۵۰، ج۹۸، ص۱۷۹، ۱۹۶، ۲۳۵، ۳۱۳، ۳۱۸، ۳۶۰.</ref> به «خامس اهل العباء» و «خامس اصحاب الکساء» موسوم است. این القاب برای [[امام علی علیه السلام|امام علی]] علیه السلام نیز احتراماً بکار رفته است<ref>رجوع کنید به مجلسی،  بحارالانوار، ج۶۵، ص۱۳۰، ج۹۷، ص۲۰۵، ۳۰۲، ۳۷۳.</ref> و به منزله وفات همه پنج تن و از این رو اعظم مصایب تلقی شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۶۹ـ۲۷۰، ج۴۵، ص۲، ۸۸.</ref> در میان پنج تن نیز ترتیب فضیلت و برتری به دلالت بعضی اخبار تا حدودی روشن است. آنچه مسلم است [[پیامبر اکرم]] بر سایر پنج تن و [[امیرالمؤمنین]] بر [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]] و حسنین علیهم السلام برتری دارند<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۲۶، ص۲۷۲، ج۳۷، ص۷۵، ۸۷، ج۳۹، ص۹۰ـ۹۲.</ref> و در افضلیت حضرت فاطمه بر حسنین یا بالعکس اختلاف است.<ref>رجوع کنید به آقا بزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۳۵۹؛ میرزای قمی، ج۲، ص۷۸۵؛ مجلسی،  بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۶۴، ج۴۵، ص۳.</ref>
  
−
==پنج تن در ادبیات شیعی==
+
فضل و برتری ویژه پنج تن از میان چهارده معصوم علیهم السّلام در اعتقادات شیعی<ref>رجوع کنید به همین مقاله، قسمت پیشین.</ref> تا بدان پایه است که حتی به گزارش کتب ملل و نحل پیروان فردی به نام شَریعی از [[غلات|غلاة]]، معتقد به الوهیت پنج تن بوده اند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، ص۱۴؛ بغدادی،الفرق بین الفرق، ص۲۵۲، ۲۵۵ـ۲۵۶</ref> همچنین به نوشته [[ابوعمرو کشی|کشّی]]،<ref>کشّی،اختیار معرفة الرجال، ص۳۹۹ـ۴۰۰.</ref> بشّار شعیری از پیروان [[امام صادق]] علیه السلام به الوهیت پنج تن معتقد بوده است و صاحبان چنین اعتقادی را «مخمّسه» نامیده اند.
  
−
در ادبیات شیعی، قدر و اهمیت پنج تن در مدایح و مناقب و نیز در قالب توسل به مقام و منزلت والای ایشان در اجابت [[دعا]] بازتاب یافته و غالباً از ایشان با عناوین آل رسول، بنی فاطمه، خمسة آل عبا، خمسة طیّبه یاد شده است.<ref>به عنوان نمونه رجوع کنید به سعدی، بوستان سعدی، ص36.</ref> اما می توان به مدح سنایی <ref>سنایی، دیوان، ص645.</ref> و ناصرخسرو <ref>ناصرخسرو،  دیوان، ص129.</ref> نیز اشاره کرد که به طور ویژه و با ذکر هر یک از این پنج تن به آنان نظر داشته اند.
+
==پنج تن در عقاید و فرهنگ عامه==
  
−
از جمله اشعاری که در توسل به ایشان می توان نام برد شعر ابن داغر (متوفی 9) و [[شیخ حر عاملی]] (متوفی 1190) است.<ref>امینی ، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج7، ص29ـ30، ج11، ص332ـ334.</ref> همچنین از برخی علمای عامه اشعاری در توسل به پنج تن و ارجوزه هایی در گزارش حدیث کساء موجود است.<ref>شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج2، ص513ـ514، 518، 558ـ562، ج9، ص695، ج14، ص57.</ref> در زبان اردو نیز در شرح مصائب پنج تن و موضوعات دیگر مربوط به ایشان آثاری نوشته شده است.<ref>رجوع کنید به نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج2، ص210، 458، 498؛ خلیل تتوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، ص58.</ref>
+
ترکیب «پنج تن» به لحاظ اهمیت و تقدس نسبی، جزء اول آن، «پنج» در آیین ها و ادیان مختلف درخور توجه است.<ref>رجوع کنید به دایرة المعارف دین ذیل "numbers"؛ فرهنگ باورها و ادیان، ذیل five.</ref> و در مواردی از باورها و احکام اسلامی از قبیل پنج پیامبر [[پیامبران اولوالعزم|اولواالعزم]]، پنج رکن [[ایمان]] و پنج وقت [[نماز|نمازهای]] یومیه نیز بکار رفته است. با وجود این، ادعای ارتباط میان اهمیت و تقدس عدد پنج و شأن والا و تقدس پنج تن در باورهای شیعی موجه نمی نماید.
  
−
==حضور پنج تن در برگزاری مراسم دینی عامه==
+
در ادبیات [[شیعه|شیعی]]، قدر و اهمیت پنج تن در مدایح و مناقب و نیز در قالب [[توسل]] به مقام و منزلت والای ایشان در اجابت [[دعا]] بازتاب یافته و غالباً از ایشان با عناوین آل رسول، بنی فاطمه، خمسة آل عبا، خمسة طیّبه یاد شده است.<ref>به عنوان نمونه رجوع کنید به سعدی، بوستان سعدی، ص۳۶.</ref> اما می توان به مدح [[سنائی|سنایی]]<ref>سنایی، دیوان، ص۶۴۵.</ref> و [[ناصر خسرو|ناصرخسرو]]<ref>ناصرخسرو،  دیوان، ص۱۲۹.</ref> نیز اشاره کرد که به طور ویژه و با ذکر هر یک از این پنج تن به آنان نظر داشته اند.
  
−
در برگزاری مراسم دینی و فرهنگ عامه شیعه جلوه های گوناگونی از حضور پنج تن و نمادهای آن یافت می شود. با توجه به روایات متعدد در شأن والای پنج تن، استمداد و توسل به ایشان در ابتدای دعا امری متداول است.<ref>برای نمونه روایات رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج11، ص328ـ339، ج13، ص301، ج26، ص319 به بعد، باب «اَنّ دعاءالانبیاء استجیب بالتوسل والاستشفاع بهم صلوات الله علیهم اجمعین»، حدیث 3ـ6، 8ـ10، 14ـ15، ج44، ص230، ج95، ص137؛ قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج1، ص290.</ref> در مجالس عزاداری و اطعام پنج مشعل کوچک یا شمع به عنوان نماد و نشانه پنج تن افروخته می شود، همانگونه که دوازده یا چهارده شمع روشن تمثیلی از دوازده امام یا چهارده معصوم به شمار می رود.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ص49.</ref> پنجة دست فلزی به عنوان نمادی از پنج تن آل عبا ــ که گاه اسم ایشان بر روی آن نوشته یا حک شده است ــ بر سر عَلَم و کُتَل، پرچمها و کاسه های آب در مراسم عزاداری بکار می رود.
+
از جمله اشعاری که در توسل به ایشان می توان نام برد شعر ابن داغر حلی و [[شیخ حر عاملی]] (متوفی ۱۱۹۰) است.<ref>امینی ، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۷، ص۲۹ـ۳۰، ج۱۱، ص۳۳۲ـ۳۳۴.</ref> همچنین از برخی علمای عامه اشعاری در توسل به پنج تن و ارجوزه هایی در گزارش [[حدیث کساء]] موجود است.<ref>شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۱۳ـ۵۱۴، ۵۱۸، ۵۵۸ـ۵۶۲، ج۹، ص۶۹۵، ج۱۴، ص۵۷.</ref> در زبان اردو نیز در شرح مصائب پنج تن و موضوعات دیگر مربوط به ایشان آثاری نوشته شده است.<ref>رجوع کنید به نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج۲، ص۲۱۰، ۴۵۸، ۴۹۸؛ خلیل تتوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، ص۵۸.</ref>
  
−
قسم دادن به حق پنج تن و نگاشتن نام ایشان بر روی انگشتر برای مصونیت از آسیب های پیش بینی ناپذیر<ref>شاملو، کتاب کوچه، ص795، 1026.</ref> و نیز نصب الواحی با طرحهای گوناگون بر سر در اماکن عمومی و منازل رایج است. غالباً نام الله در بالا و در پایین آن در دو طرف نام محمد و علی در وسط فاطمه و پایینتر در دو طرف نامهای حسن و حسین علیهم السّلام نوشته می شود که به نوعی بر محوری بودن و مرکزیت [[حضرت فاطمه]] سلام الله علیها در میان پنج تن تأکید دارد. در اسامی مقبره ها، امامزاده ها و اماکن مقدس نیز به عنوان «پنج تن» برمی خوریم، از جمله امامزاده پنج تن در شهرهای گرمسار آمل و استرآباد<ref>رابینو، مازندران و استرآباد، ص74، 116؛ نیز رجوع کنید به بش قارداش.</ref>
+
در برگزاری مراسم دینی و [[فرهنگ]] عامه شیعه جلوه های گوناگونی از حضور پنج تن و نمادهای آن یافت می شود. با توجه به روایات متعدد در شأن والای پنج تن، استمداد و توسل به ایشان در ابتدای دعا امری متداول است.<ref>برای نمونه روایات رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱، ص۳۲۸ـ۳۳۹، ج۱۳، ص۳۰۱، ج۲۶، ص۳۱۹ به بعد، باب «اَنّ دعاءالانبیاء استجیب بالتوسل والاستشفاع بهم صلوات الله علیهم اجمعین»، حدیث ۳ـ۶، ۸ـ۱۰، ۱۴ـ۱۵، ج۴۴، ص۲۳۰، ج۹۵، ص۱۳۷؛ قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج۱، ص۲۹۰.</ref> در مجالس عزاداری و اطعام، پنج مشعل کوچک یا شمع به عنوان نماد و نشانه پنج تن افروخته می شود، همانگونه که دوازده یا چهارده شمع روشن تمثیلی از دوازده امام یا چهارده معصوم به شمار می رود.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ص۴۹.</ref> پنجه دست فلزی به عنوان نمادی از پنج تن آل عبا ـ که گاه اسم ایشان بر روی آن نوشته یا حک شده است ـ بر سر [[عَلَم]] و [[کتل|کُتَل]]، پرچمها و کاسه های آب در مراسم عزاداری بکار می رود.
  
 +
[[قسم]] دادن به حق پنج تن و نگاشتن نام ایشان بر روی انگشتر برای مصونیت از آسیب های پیش بینی ناپذیر<ref>شاملو، کتاب کوچه، ص۷۹۵، ۱۰۲۶.</ref> و نیز نصب الواحی با طرحهای گوناگون بر سر در اماکن عمومی و منازل رایج است. غالباً نام [[الله]] در بالا، و در پایین آن در دو طرف نام محمد و علی، در وسط فاطمه و پایینتر در دو طرف نامهای حسن و حسین علیهم السّلام نوشته می شود که به نوعی بر محوری بودن و مرکزیت [[حضرت فاطمه]] سلام الله علیها در میان پنج تن تأکید دارد.
 
==پانویس==  
 
==پانویس==  
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
−
 
+
==منابع==
−
==منابع مقاله==
+
*دانشنامه جهان اسلام، مدخل "پنج تن"، محمدهانی ملازاده و لیلا هوشنگی، جلد ۵.
−
* علاوه بر قرآن ؛
 
−
* محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
 
−
* ابوالفتوح رازی ، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن ، چاپ محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح ، مشهد 1365ـ1375ش ؛
 
−
* عبدالحسین امینی ، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب ، بیروت 1387/1967؛
 
−
* هاشم بن سلیمان بحرانی ، البرهان فی تفسیر القرآن ، قم ( بی تا. ) ؛
 
−
* مرتضی حسینی فیروزآبادی ، فضائل الخمسة من الصحاح الستة ، بیروت 1402/ 1982؛
 
−
* عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی ، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور ، بیروت ( بی تا. ) ؛
 
−
* نورالله بن شریف الدین شوشتری ، احقاق الحق و ازهاق الباطل ، با تعلیقات شهاب الدین مرعشی ، چاپ محمود مرعشی ، قم 1377ـ ؛
 
−
* فضل بن حسن طبرسی ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی ، بیروت 1408/1988؛
 
−
* محمدبن عمر فخررازی ، التفسیر الکبیر ، قاهره ( بی تا. ) ، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
 
−
* سلیمان بن ابراهیم قندوزی ، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی ، چاپ علی جمال اشرف حسینی ، قم 1416؛
 
−
* محمدباقربن محمدتقی مجلسی ، بحارالانوار ، بیروت 1403/1983؛
 
−
* ابوالقاسم بن محمدحسن میرزای قمی ، جامع الشتات ، چاپ سنگی تهران 1277.
 
−
* علی بن اسماعیل اشعری ، کتاب مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین ، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن 1400/1980؛
 
−
* عبدالحسین امینی ، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب ، ج 7، 11، بیروت 1387/1967؛
 
−
* عبدالقاهربن طاهر بغدادی ، الفرق بین الفرق ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ( بی تا. ) ؛
 
−
* محمد ابراهیم خلیل تتوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی 1958؛
 
−
* یاسنت لویی رابینو، مازندران و استرآباد، ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی، تهران 1365ش ؛
 
−
* مصلح بن عبدالله سعدی، بوستان سعدی: سعدی نامه، چاپ غلامحسین یوسفی، تهران 1363ش؛
 
−
* مجدودبن آدم سنایی، دیوان، چاپ محمد تقی مدرس رضوی ، تهران 1341ش ؛
 
−
* احمد شاملو، کتاب کوچه، تهران 1372ش ؛
 
−
* ابراهیم شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان ، تهران 1363ش ؛
 
−
* نورالله بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل ، با تعلیقات شهاب الدین مرعشی، چاپ محمود مرعشی ، قم 1377ـ ؛
 
−
* سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ینابیع الموَدَّةِ لِذَویِ القُربی ، چاپ علی جمال اشرف حسینی، قم 1416؛
 
−
* محمدبن عمرکشّی، اختیار معرفة الرجال، ( تلخیص ) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد 1348ش ؛
 
−
* محمدباقربن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت 1403/1983؛
 
−
* ناصرخسرو، دیوان، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران 1368ش ؛
 
−
* حسین عارف نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، اسلام آباد 1376ش ؛
 
−
 
 
−
* Dictionary of beliefs and religions, ed. Rosemary Goring, Great Britain 1992;
 
−
* The Encyclopedia of religion, ed. Mircea Eliade, New York 1987, s. v. "numbers: an overview" (by Annemarie Schimmel
 
−
).
 
−
 
 
−
==منبع==
 
−
* محمدهانی ملازاده و لیلا هوشنگی، مدخل «پنج تن» در دانشنامه جهان اسلام، جلد5.
 
 
[[رده:اهل البیت]]
 
[[رده:اهل البیت]]
 +
[[رده:آل عبا]]
 
[[رده: مقاله های مهم]]
 
[[رده: مقاله های مهم]]
−
 
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۰۸

Confirm3.jpg


Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


«پنج تن»، عنوانی است برای حضرت محمد، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین (علیهم‌السلام) که فضایل و مقامات مشترک و مشابه ایشان سبب امتیاز آنان در میان معصومین چهارده گانه نزد شیعه امامیه شده است. اینان به «آل عبا»، «آل کسا» و «خمسه طیّبه» نیز مشهورند.

پنج تن در آیات و روایات

شهرت «پنج تن» برگرفته از شأن نزول «آیه تطهیر» (سوره احزاب: ۳۳) است که هنگام گردآمدن پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان در زیر عبایی نازل شد. مفسران شیعه و بسیاری از عامّه، اهل بیت پیامبر را در آن زمان منحصر به حضرت فاطمه و شوهر و فرزندانش دانسته اند که در این آیه بدان اشاره شده و آنها را به دور از هر گونه پلیدی معرفی کرده است. عناوین «آل عبا» و «آل کسا» نیز ناظر به این امر است.

از آیات دیگری نیز فضیلت پنج تن استنباط شده است، از جمله «آیه مُباهله» (سوره آل عمران: ۶۱) که در آن از امام علی علیه السّلام به نفس پیامبر، از حضرت فاطمه علیهاالسّلام به زن برگزیده خاندان پیامبر و از حسنین علیهماالسلام به فرزندان پیامبر تعبیر شده است؛ و آیات ۵ تا ۲۲ سوره دهر که به دنبال روزه گرفتن سه روزه علی، فاطمه و حسنین علیهم السلام و بخشیدن افطار خود در هر سه شب به مسکین و یتیم و اسیر نازل شد و اخلاص و ایثار ایشان ستایش شد؛ و آیه مودت» (سوره شوری: ۲۳) که در آن مطابق تفاسیر عامه و خاصه مصداق ذوی القربای پیامبر، علی و فاطمه و حسنین علیهماالسلام بوده و مودت ایشان اجر رسالت پیامبر قرار داده شده است. آیات ۱۹ تا ۲۲ سوره الرحمن که در آنها از علی و فاطمه علیهماالسلام به دو دریا تعبیر شده است که پیامبر به مثابه برزخی میان ایشان بوده و حسنین علیهماالسلام چون لؤلؤ و مرجانی هستند که از ملاقات این دو دریا پدید می آیند.[۱] آیه ۳۰ سوره بقره، «فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کلِمَاتٍ» که مطابق بعضی روایات عامه و خاصه در تفسیر این آیه، توسل حضرت آدم علیه السلام به انوار خمسه طیبه و خواندن خداوند به اسماء ایشان («کلمات») سبب آمرزش و قبولی توبه وی گردید.[۲]

در بعضی از روایات[۳] به اشتقاق نامهای پنج تن (محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین) از اسامی باری (محمود و حمید، علی و عالی و اعلی، فاطر و فاطم، محسن و ذوالاحسان و ذوالاسماء الحسنی) با اختلاف تصریح شده است. نیز در تفسیر و تأویل این آیه و آیه «وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ»[۴] علاوه بر تأویل «کلمات» به پنج تن و تأویل «فَأتَمَّهُنَّ» به نُه امام از نسل امام حسین علیه السّلام، مناقب و فضایل عدیده ای در شأن آل عبا نقل شده است.[۵] همچنین در آیه «أَسْتَکبَرْتَ أَمْ کنْتَ مِنَ الْعَالِینَ» از «عالین» به خمسه طیبه تأویل شده است.[۶] آیات دیگری نیز مطابق بعضی روایات عامه و خاصه به مقام پنج تن اشاره دارد که از آن جمله است: سوره نساء: ۶۹؛ سوره ابراهیم: ۲۴؛ سوره نحل: ۴۳؛ سوره طه: ۱۳۲؛ سوره فرقان: ۷۴؛ سوره ذاریات: ۲۷؛ سوره طور: ۲۱؛ سوره حشر: ۹.[۷]

گذشته از آیات قرآن، در جوامع روایی شیعه و سنی، ابوابی در اختصاصات و مناقب پنج تن آمده است.[۸] در بعضی از روایات نیز جبرئیل ششمین نفر پس از پنج تن خوانده شده است (جَبْریلُ سادِسُنا»).[۹] نیز برای فضیلت پنج تن، محبت به ایشان و تعابیری که درباره مقام دنیوی و اخروی ایشان بکار رفته است.[۱۰]

برتری و فضیلت پنج تن

احترام و افتخار به پنج تن در کلمات و احتجاجات و خطابه های اهل بیت علیهم السّلام نیز به چشم می خورد. در بسیاری از مناشدات و معرفی های افتخارگونه که از ائمه علیهم السّلام نقل کرده اند، تصریح به نامهای خمسه طیبه به منزله شاخص در اصالت و حسب و نسب اهل بیت وجود دارد.[۱۱]

برتری و فضیلت پنج تن در میان معصومین چهارده گانه به مدد قراین ثابت می شود. این قراین همان مناقب مشترک و اختصاصی خمسه طیّبه است. نیز شهادت امام حسین علیه السلام (۶۱ ق) که خاتم پنج تن بوده و در ادعیه و زیارات[۱۲] به «خامس اهل العباء» و «خامس اصحاب الکساء» موسوم است. این القاب برای امام علی علیه السلام نیز احتراماً بکار رفته است[۱۳] و به منزله وفات همه پنج تن و از این رو اعظم مصایب تلقی شده است.[۱۴] در میان پنج تن نیز ترتیب فضیلت و برتری به دلالت بعضی اخبار تا حدودی روشن است. آنچه مسلم است پیامبر اکرم بر سایر پنج تن و امیرالمؤمنین بر فاطمه و حسنین علیهم السلام برتری دارند[۱۵] و در افضلیت حضرت فاطمه بر حسنین یا بالعکس اختلاف است.[۱۶]

فضل و برتری ویژه پنج تن از میان چهارده معصوم علیهم السّلام در اعتقادات شیعی[۱۷] تا بدان پایه است که حتی به گزارش کتب ملل و نحل پیروان فردی به نام شَریعی از غلاة، معتقد به الوهیت پنج تن بوده اند.[۱۸] همچنین به نوشته کشّی،[۱۹] بشّار شعیری از پیروان امام صادق علیه السلام به الوهیت پنج تن معتقد بوده است و صاحبان چنین اعتقادی را «مخمّسه» نامیده اند.

پنج تن در عقاید و فرهنگ عامه

ترکیب «پنج تن» به لحاظ اهمیت و تقدس نسبی، جزء اول آن، «پنج» در آیین ها و ادیان مختلف درخور توجه است.[۲۰] و در مواردی از باورها و احکام اسلامی از قبیل پنج پیامبر اولواالعزم، پنج رکن ایمان و پنج وقت نمازهای یومیه نیز بکار رفته است. با وجود این، ادعای ارتباط میان اهمیت و تقدس عدد پنج و شأن والا و تقدس پنج تن در باورهای شیعی موجه نمی نماید.

در ادبیات شیعی، قدر و اهمیت پنج تن در مدایح و مناقب و نیز در قالب توسل به مقام و منزلت والای ایشان در اجابت دعا بازتاب یافته و غالباً از ایشان با عناوین آل رسول، بنی فاطمه، خمسة آل عبا، خمسة طیّبه یاد شده است.[۲۱] اما می توان به مدح سنایی[۲۲] و ناصرخسرو[۲۳] نیز اشاره کرد که به طور ویژه و با ذکر هر یک از این پنج تن به آنان نظر داشته اند.

از جمله اشعاری که در توسل به ایشان می توان نام برد شعر ابن داغر حلی و شیخ حر عاملی (متوفی ۱۱۹۰) است.[۲۴] همچنین از برخی علمای عامه اشعاری در توسل به پنج تن و ارجوزه هایی در گزارش حدیث کساء موجود است.[۲۵] در زبان اردو نیز در شرح مصائب پنج تن و موضوعات دیگر مربوط به ایشان آثاری نوشته شده است.[۲۶]

در برگزاری مراسم دینی و فرهنگ عامه شیعه جلوه های گوناگونی از حضور پنج تن و نمادهای آن یافت می شود. با توجه به روایات متعدد در شأن والای پنج تن، استمداد و توسل به ایشان در ابتدای دعا امری متداول است.[۲۷] در مجالس عزاداری و اطعام، پنج مشعل کوچک یا شمع به عنوان نماد و نشانه پنج تن افروخته می شود، همانگونه که دوازده یا چهارده شمع روشن تمثیلی از دوازده امام یا چهارده معصوم به شمار می رود.[۲۸] پنجه دست فلزی به عنوان نمادی از پنج تن آل عبا ـ که گاه اسم ایشان بر روی آن نوشته یا حک شده است ـ بر سر عَلَم و کُتَل، پرچمها و کاسه های آب در مراسم عزاداری بکار می رود.

قسم دادن به حق پنج تن و نگاشتن نام ایشان بر روی انگشتر برای مصونیت از آسیب های پیش بینی ناپذیر[۲۹] و نیز نصب الواحی با طرحهای گوناگون بر سر در اماکن عمومی و منازل رایج است. غالباً نام الله در بالا، و در پایین آن در دو طرف نام محمد و علی، در وسط فاطمه و پایینتر در دو طرف نامهای حسن و حسین علیهم السّلام نوشته می شود که به نوعی بر محوری بودن و مرکزیت حضرت فاطمه سلام الله علیها در میان پنج تن تأکید دارد.

پانویس

  1. ↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۲۷۴ـ۲۷۹، ج ۹، ص۱۰۷ـ۱۰۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۴، ص۹۷ـ۹۹، ج۳۷، ص۶۴، ۷۳، ۹۶؛ سیوطی، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور؛ طبرسی، ذیل آیه.
  2. ↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۷۶ـ۸۰، ج۵، ص۱۱، ج۹، ص۱۰۲ـ۱۰۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۲۳ـ۳۲۸، ۳۳۳؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۱، ص۲۰۵؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۷، ص۳۰۰ـ۳۰۱؛ طبرسی؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
  3. ↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۵، ص۹، ۱۴ـ۱۵، ج۲۵، ص۶، ج۲۶، ص۳۲۷ـ۳۲۸، ج۳۷، ص۴۷، ۶۲ـ۶۳؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۲، ص۳۰۰ـ۳۰۱.
  4. ↑ سوره بقره: ۱۲۴
  5. ↑ برای نمونه رجوع کنید به بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن؛ طبرسی، ذیل آیه مذکور؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۷۹، ج۵، ص۲۶۲ـ۲۶۵، ج۷، ص۱۸۰ـ۱۸۳، ج۱۸، ص۳۴۴ـ۳۴۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۵، ص۲ـ۳، ۶، ۱۶ـ۱۷، ج۲۶، ص۲۷۳، ۳۱۱ـ۳۱۲، ۳۲۳ـ۳۲۷، ۳۴۳؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۱، ص۲۰۷؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۲، ص۳۰۰ـ۳۰۱؛ قندوزی، ینابیع الموَدَّةِ لِذَویِ القُربی، ج۱، ص۲۹۰.
  6. ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۵، ص۲، ج۲۶، ص۳۴۶ـ۳۴۷.
  7. ↑ رجوع کنید به شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج ۳، ص۴۸۲ـ۴۸۳، ۵۴۲، ۵۶۰، ج۱۴، ص۳۷۵، ۳۸۹ـ۳۹۱، ۵۴۲، ۵۵۰، ۵۹۱ـ۵۹۳، ۶۳۷، ۶۸۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۶، ۳۰، ۲۲۰، ۲۴۱، ج۳۷، ص۸۳.
  8. ↑ رجوع کنید به حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۱، ص۲۶۴ـ۳۱۱؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۳ـ۴، ۱۱ـ۲۲، ۴۵ـ۴۶، ج۱۸، ص۳۸۴ به بعد؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۵ـ۱۰۷.
  9. ↑ قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج۱، ص۳۲۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۲، ص۶۳، ج۴۳، ص۴۹.
  10. ↑ رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۶ـ۳۷، ۴۷، ۶۴ـ۶۵، ۷۵، ۷۸، ۸۴ـ۸۵؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة،، ج۱، ص۳۰۰، ج۲، ص۷۸، ج۳، ص۱۳۳، ۱۳۹ـ۱۴۱؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۲، ص۳۰۰ـ۳۰۱؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۰، ۵۳، ۹۰، ج۱۸، ص۳۴۸ـ۳۵۵؛ تفسیر آیة مودّت در زمخشری؛ قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج۲، ص۶۸، ۲۹۷.
  11. ↑ رجوع کنید به شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۵، ص۲۸ـ۲۹، ۳۱ـ۳۲، ۳۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۳۳، ص۱۸۴، ج۳۷، ص۴۸، ۶۶، ج۴۵، ص۱۳۸؛ امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱، ص۱۶۰، ۲۰۹.
  12. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۲۵۰، ج۹۸، ص۱۷۹، ۱۹۶، ۲۳۵، ۳۱۳، ۳۱۸، ۳۶۰.
  13. ↑ رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج۶۵، ص۱۳۰، ج۹۷، ص۲۰۵، ۳۰۲، ۳۷۳.
  14. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۶۹ـ۲۷۰، ج۴۵، ص۲، ۸۸.
  15. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۶، ص۲۷۲، ج۳۷، ص۷۵، ۸۷، ج۳۹، ص۹۰ـ۹۲.
  16. ↑ رجوع کنید به آقا بزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۳۵۹؛ میرزای قمی، ج۲، ص۷۸۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۶۴، ج۴۵، ص۳.
  17. ↑ رجوع کنید به همین مقاله، قسمت پیشین.
  18. ↑ اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، ص۱۴؛ بغدادی،الفرق بین الفرق، ص۲۵۲، ۲۵۵ـ۲۵۶
  19. ↑ کشّی،اختیار معرفة الرجال، ص۳۹۹ـ۴۰۰.
  20. ↑ رجوع کنید به دایرة المعارف دین ذیل "numbers"؛ فرهنگ باورها و ادیان، ذیل five.
  21. ↑ به عنوان نمونه رجوع کنید به سعدی، بوستان سعدی، ص۳۶.
  22. ↑ سنایی، دیوان، ص۶۴۵.
  23. ↑ ناصرخسرو، دیوان، ص۱۲۹.
  24. ↑ امینی ، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۷، ص۲۹ـ۳۰، ج۱۱، ص۳۳۲ـ۳۳۴.
  25. ↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۱۳ـ۵۱۴، ۵۱۸، ۵۵۸ـ۵۶۲، ج۹، ص۶۹۵، ج۱۴، ص۵۷.
  26. ↑ رجوع کنید به نقوی، برّ صغیر کی امامیه مصنّفین کی مطبوعه تصانیف اورتراجم، ج۲، ص۲۱۰، ۴۵۸، ۴۹۸؛ خلیل تتوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، ص۵۸.
  27. ↑ برای نمونه روایات رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱، ص۳۲۸ـ۳۳۹، ج۱۳، ص۳۰۱، ج۲۶، ص۳۱۹ به بعد، باب «اَنّ دعاءالانبیاء استجیب بالتوسل والاستشفاع بهم صلوات الله علیهم اجمعین»، حدیث ۳ـ۶، ۸ـ۱۰، ۱۴ـ۱۵، ج۴۴، ص۲۳۰، ج۹۵، ص۱۳۷؛ قندوزی، ینابیع المَودَّةِ لِذَویِ القُربی، ج۱، ص۲۹۰.
  28. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ص۴۹.
  29. ↑ شاملو، کتاب کوچه، ص۷۹۵، ۱۰۲۶.

منابع

  • دانشنامه جهان اسلام، مدخل "پنج تن"، محمدهانی ملازاده و لیلا هوشنگی، جلد ۵.


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=پنج_تن&oldid=144407»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا