مصباح الشریعة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
سطر ۲۴: سطر ۲۴:
  
 
}}
 
}}
کتاب «مصباح الشریعة» کتابی است منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام در علم [[اخلاق]] که دقائق معارف و اسرار حقايق و لطائف اخلاقيات و مراحل [[سير و سلوك]] و خصوصيات مراتب [[ايمان]] را به بهترین وجه بیان نموده است.
+
کتاب «مصباح الشریعة» کتابی است منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام در علم [[اخلاق]] که دقائق معارف و اسرار حقایق و لطائف اخلاقیات و مراحل [[سیر و سلوک|سیر و سلوک]] و خصوصیات مراتب [[ایمان]] را به بهترین وجه بیان نموده است.
  
==انتساب کتاب مصباح الشریعه به امام صادق علیه السلام==
+
==انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام==
  
علما در مورد انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام افراد زیر را می‌توان نام برد:
+
علما در مورد انتساب این کتاب به [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام افراد زیر را می‌توان نام برد:
  
* 1. كفعمى که در مجموع الغرائب روايات بسيارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة نقل كرده است.<ref name = "سیره معصومان">نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی [[امام صادق]] علیه السلام.</ref>
+
*۱. [[تقی الدین ابراهیم کفعمی|کفعمى]] که در «مجموع الغرائب» روایات بسیارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة نقل کرده است.<ref name="سیره معصومان">نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی [[امام صادق]] علیه السلام.</ref>
  
* 2. [[شهيد ثانى]] که در كشف الريبة و نيز در منية المريد و مسكن الفواد و اسرارالصلاة رواياتى از مصباح الشريعة نقل كرده و آن‌ها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پايان برخى از آن‌ها آورده است: آن چه گفته شد تماما از كلام امام صادق علیه السلام بود.<ref name="سیره معصومان"/>  
+
*۲. [[شهید ثانى]] که در کشف الریبة و نیز در [[منیة المرید|منیة المرید]] و [[مسکن الفؤاد (کتاب)|مسکن الفواد]] و اسرارالصلاة روایاتى از مصباح الشریعة نقل کرده و آن‌ها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخى از آن‌ها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود.<ref name="سیره معصومان" />
  
* 3. سيد حسين قزوينى که در كتاب جامع الشرايع، به هنگام ذكر مآخذ كتاب، گويد: مصباح الشريعة به [[شهادت]] شارح فاضل شهيد ثانى و [[سيد بن طاووس]] و مولانا محسن كاشانى و عده اى ديگر منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام است. بنابراين، پس از تاييد اينان جايى براى تشكيك و ترديد در اين كتاب باقى نمى ماند.<ref name="سیره معصومان"/>  
+
*۳. سید حسین قزوینى که در کتاب جامع الشرایع، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعة به [[شهادت]] شارح فاضل [[شهید ثانی|شهید ثانى]] و [[سید بن طاووس]] و مولانا [[فیض کاشانی|محسن کاشانى]] و عده اى دیگر منسوب به [[امام صادق]] علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى ماند.<ref name="سیره معصومان" />
  
* 4. سيد بن طاووس که در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام دانسته و در فصل هفتم از باب ششم كتاب پرقيمت امان الاخطارفرموده است: (مسافر با خود كتاب مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة بردارد، زيرا كه آن كتابى است لطيف و شريف، كه راه و رسم سير و سلوك به سوى خدا را براى سالكان معرفى مى‌كند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان ياد مى‌دهد).<ref name = "مصباح الشریعه">مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى [[حكمت]] و [[فلسفه]] ايران، چاپ اول، تهران ، 1360 ش؛ ص 2 و 3 (بخش شرح خطبه مولف).</ref>
+
*۴. سید بن طاووس که در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام دانسته و در فصل هفتم از باب ششم کتاب پرقیمت امان الاخطار فرموده است: (مسافر با خود کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة بردارد، زیرا که آن کتابى است لطیف و شریف، که راه و رسم سیر و سلوک به سوى خدا را براى سالکان معرفى مى‌کند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان یاد مى‌دهد).<ref name="مصباح الشریعه">مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى [[حکمت]] و [[فلسفه]] ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ ص ۲ و ۳ (بخش شرح خطبه مولف).</ref>
  
اما در مقابل اينان مجلسى در مقدمه بحار درباره آن گفته است: در اين كتاب مطالبى آمده كه خواننده خردمند و مطلع را با ترديد مواجه مى كند. اسلوب اين كتاب شبيه ديگر سخنان و آثار [[ائمه اطهار]] علیهم السلام نيست، والله يعلم.<ref name="سیره معصومان"/>  
+
اما در مقابل اینان [[علامه مجلسى|مجلسى]] در مقدمه [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]] درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار [[ائمه اطهار]] علیهم السلام نیست، والله یعلم.<ref name="سیره معصومان" />  
  
اما آقای مصطفوی که زحمت تحقیق مصباح الشریعه و هم زحمت ترجمه آن را کشیده است نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین می‌گوید: «شرح و تفصيل خصوصيات اين كتاب و انتساب آن را به حضرت امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام در مقدمه آن كه در سال (1378 هـ) در تهران طبع و منتشر شده است، ذكر نموده و ثابت كرديم كه اين كتاب شريف، لفظ و عبارات آن حضرت نيست و بلكه بهترين و پرارزشترين مجموعه‌ايست كه يكى از بزرگان برجسته [[شيعه]]، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شيعه جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب ديگر تأليف و تدوين فرموده و به تناسب اين مرام آن را به حضرت صادق علیه السلام كه يگانه مروج و مبين [[احكام]] و آداب اين مذهب است نسبت داده است و حقيقت اين نسبت از لحاظ معنى و حقيقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوى دارد كه مؤلف بزرگوار اين كتاب شريف، تمام اين مطالب را از روايات و أخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج كرده و مضامين و معانى آن‌ها را به اين صورت ترتيب و تنظيم كرده است».<ref name="مصباح الشریعه"/>
+
اما آقای مصطفوی که زحمت تحقیق مصباح الشریعه و هم زحمت ترجمه آن را کشیده است نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین می‌گوید: «شرح و تفصیل خصوصیات این کتاب و انتساب آن را به حضرت امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام در مقدمه آن که در سال (۱۳۷۸ هـ) در تهران طبع و منتشر شده است، ذکر نموده و ثابت کردیم که این کتاب شریف، لفظ و عبارات آن حضرت نیست و بلکه بهترین و پرارزشترین مجموعه‌ایست که یکى از بزرگان برجسته [[شیعه]]، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب [[شیعه|شیعه]] جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تألیف و تدوین فرموده و به تناسب این مرام آن را به حضرت صادق علیه السلام که یگانه مروج و مبین [[احکام]] و آداب این مذهب است نسبت داده است و حقیقت این نسبت از لحاظ معنى و حقیقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوى دارد که مؤلف بزرگوار این کتاب شریف، تمام این مطالب را از روایات و أخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج کرده و مضامین و معانى آن‌ها را به این صورت ترتیب و تنظیم کرده است».<ref name="مصباح الشریعه" />
  
آن‌گاه در مقام گوشزد نمودن ارزش این کتاب می‌گوید: «به هر صورت، اين كتاب شريف از بهترين و جامعترين كتب شيعه است كه در آداب و حكم و معارف كتابى به اين اختصار كه جامع دقايق و لطايف اخلاق بوده و در عين حال در نهايت اتقان و اعتبار تأليف شده باشد، به دست ما نرسيده است».<ref name="مصباح الشریعه"/>
+
آن‌گاه در مقام گوشزد نمودن ارزش این کتاب می‌گوید: «به هر صورت، این کتاب شریف از بهترین و جامعترین کتب شیعه است که در آداب و حکم و معارف کتابى به این اختصار که جامع دقایق و لطایف [[اخلاق]] بوده و در عین حال در نهایت اتقان و اعتبار تألیف شده باشد، به دست ما نرسیده است».<ref name="مصباح الشریعه" />
  
 
==فهرست مطالب==
 
==فهرست مطالب==
  
این کتاب شامل 100 باب است که موضوعات آن به شرح زیر می‌باشد:  
+
این کتاب شامل ۱۰۰ باب است که موضوعات آن به شرح زیر می‌باشد:  
  
* ظهور مراتب مكنونات قلب؛
+
*ظهور مراتب مکنونات قلب؛
* احكام و محمولات قلب؛
+
*احکام و محمولات قلب؛
* حفظ و رعايت قلب؛
+
*حفظ و رعایت قلب؛
* نيت؛
+
*[[نیت|نیت]]؛
* ذكر؛
+
*[[ذکر|ذکر]]؛
* لباس؛
+
*لباس؛
* مسواك؛
+
*مسواک؛
* بيت الخلا رفتن؛
+
*بیت الخلا رفتن؛
* طهارت؛
+
*[[طهارت]]؛
* خارج شدن از منزل؛
+
*خارج شدن از منزل؛
* دخول مسجد؛
+
*دخول [[مسجد]]؛
* شروع كردن به [[نماز]]؛
+
*شروع کردن به [[نماز]]؛
* قرائت [[قرآن]]؛
+
*قرائت [[قرآن]]؛
* [[ركوع]]؛
+
*[[رکوع]]؛
* [[سجود]]؛
+
*[[سجود]]؛
* [[تشهد]]؛
+
*[[تشهد]]؛
* در [[اسلام]]؛
+
*در [[اسلام]]؛
* در [[دعا]]؛
+
*در [[دعا]]؛
* در صوم؛
+
*در [[صوم]]؛
* [[عبادت]]؛
+
*[[عبادت]]؛
* عزلت؛
+
*عزلت؛
* [[زكات]]؛
+
*[[زکات]]؛
* سلامتى؛
+
*سلامتى؛
* [[حج]]؛
+
*[[حج]]؛
* [[تفكر]]؛
+
*[[تفکر]]؛
* [[سكوت]]؛
+
*[[سکوت]]؛
* راحتى قناعت؛
+
*راحتى [[قناعت]]؛
* حرص؛
+
*[[حرص]]؛
* [[زهد]]؛
+
*[[زهد]]؛
* صفت دنيا؛
+
*صفت [[دنیا|دنیا]]؛
* [[ورع]]؛
+
*[[ورع]]؛
* [[عبرت]]؛
+
*[[عبرت]]؛
* تكلف؛
+
*تکلف؛
* [[غرور]]؛
+
*[[غرور]]؛
* صفت منافق؛
+
*صفت [[نفاق|منافق]]؛
* عقل و هوى؛
+
*عقل و هوى؛
* وسوسه؛
+
*وسوسه؛
* عجب و [[خودبينى]]؛
+
*[[عجب]] و خودبینى؛
* خوردن؛
+
*خوردن؛
* پوشيدن چشم؛
+
*پوشیدن چشم؛
* در راه رفتن؛
+
*در راه رفتن؛
* خواب؛
+
*خواب؛
* در حسن معاشرت؛
+
*در حسن معاشرت؛
* كلام؛
+
*کلام؛
* جدال؛
+
*جدال؛
* مدح و مذمت كردن جدال؛
+
*مدح و مذمت کردن جدال؛
* [[غيبت]]؛
+
*[[غیبت (گناه)|غیبت]]؛
* [[ريا]]،
+
*[[ریا]]،
* [[حسد]]؛
+
*[[حسد]]؛
* طمع؛
+
*[[طمع]]؛
* [[سخاوت]]؛
+
*[[سخاوت]]؛
* گرفتن و دادن چيزى؛
+
*گرفتن و دادن چیزى؛
* فتوى دادن؛
+
*[[فتوا|فتوى]] دادن؛
* مشورت كردن؛
+
*مشورت کردن؛
* حلم؛
+
*[[حلم]]؛
* تواضع؛
+
*[[تواضع]]؛
* اقتدا؛
+
*اقتدا؛
* عفو؛
+
*[[عفو]]؛
* حسن خلق؛
+
*[[حسن خلق]]؛
* علم؛
+
*علم؛
* برادرى؛
+
*[[برادری|برادرى]]؛
* [[امر به معروف و نهى از منكر]]؛
+
*[[امر به معروف و نهى از منکر]]؛
* آفت علما؛
+
*آفت علما؛
* آفت قاريان؛
+
*آفت قاریان؛
* بيان [[حق]] و [[باطل]] شناسائى [[پيامبران]] الهى؛
+
*بیان [[حق]] و [[باطل]]؛
* شناسائى حضرات [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام؛
+
*شناسائى [[پیامبران]] الهى؛
* شناختن اصحاب [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله؛
+
*شناسائى حضرات [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام؛
* احترام كردن به مؤمنين؛
+
*شناختن [[صحابی|اصحاب]] [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله؛
* نيكوئى به پدر و مادر؛
+
*احترام کردن به مؤمنین؛
* (مكرر) در موعظت؛
+
*نیکوئى به پدر و مادر؛
* وصيت؛
+
*(مکرر) در موعظت؛
* صدق؛
+
*[[وصیت|وصیت]]؛
* توكل؛
+
*صدق؛
* [[اخلاص]]؛
+
*[[توکل|توکل]]؛
* شناخت نادانى؛
+
*[[اخلاص]]؛
* تجليل برادران دينى [[توبه]]‌كردن؛
+
*شناخت نادانى؛
* مجاهدت و رياضت؛
+
*تجلیل برادران دینى؛
* فساد؛
+
*[[توبه]]‌کردن؛
* در تقوى؛
+
*مجاهدت و ریاضت؛
* يادكردن [[مرگ]]؛
+
*فساد؛
* حساب؛
+
*در [[تقوا|تقوى]]؛
* حسن ظن؛
+
*یادکردن [[مرگ]]؛
* تفويض؛
+
*حساب؛
* در يقين؛
+
*[[حسن ظن]]؛
* خوف و رجا؛
+
*[[تفویض|تفویض]]؛
* رضا؛
+
*در [[یقین|یقین]]؛
* بلا؛
+
*[[خوف و رجاء|خوف و رجا]]؛
* حزن؛
+
*رضا؛
* [[حيا]]؛
+
*بلا؛
* صبر ادعانمودن؛
+
*حزن؛
* محبت پروردگار متعال؛
+
*[[حیا]]؛
* [[معرفت]]؛
+
*[[صبر]]؛
* محبت در راه خدا؛
+
*محبت پروردگار متعال؛
* شوق؛
+
*[[معرفت]]؛
* در [[حكمت]]؛
+
*محبت در راه [[خدا]]؛
* حقيقت بندگى.
+
*شوق؛
 +
*در [[حکمت]]؛
 +
*حقیقت بندگى.
  
 
==نمونه هائی از احادیث مصباح الشریعة==
 
==نمونه هائی از احادیث مصباح الشریعة==
سطر ۱۴۹: سطر ۱۵۱:
 
'''<I>آداب خروج از منزل:</I>'''
 
'''<I>آداب خروج از منزل:</I>'''
  
«اذا اصبحت فلا تحدّث نفسك بالمساء، و اذا امسيت فلا تحدّث نفسك بالصّباح، فانّك لاتدرى ما اسمك غدا؛ هرگاه اراده كنى كه از منزل خود بيرون روى، بايد بيرون روى مثل رفتن كسى كه اميد عود به خود نداشته باشد، و يقين داند كه در اين سفر فوت خواهد شد».
+
«اذا اصبحت فلا تحدّث نفسک بالمساء، و اذا امسیت فلا تحدّث نفسک بالصّباح، فانّک لاتدرى ما اسمک غدا؛ هرگاه اراده کنى که از منزل خود بیرون روى، باید بیرون روى مثل رفتن کسى که امید عود به خود نداشته باشد، و یقین داند که در این سفر فوت خواهد شد».
  
يعنى: آنچه لازمه سفر است از وصيت و تحصيل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و حقوق النّاس، بجا آر. كه به حكم: «اللّيل حبلى» و مقتضاى كريمه: «وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ([[سوره لقمان]]/34)؛ در هر نفسى احتمال موت دارد. اگر در سفر، اجل فرارسد، نادم و مغبون نباشى ».<ref> مصباح الشريعة، ترجمه عبدالرزاق گيلانى؛ پيام حق، تهران 1377 ش؛ ص 93.</ref>
+
یعنى: آنچه لازمه سفر است از وصیت و تحصیل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و حقوق النّاس، بجا آر. که به حکم: «اللّیل حبلى» و مقتضاى کریمه: «وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَی أَرْضٍ تَمُوتُ» ([[سوره لقمان]]/۳۴)؛ در هر نفسى احتمال موت دارد. اگر در سفر، اجل فرارسد، نادم و مغبون نباشى».<ref> مصباح الشریعة، ترجمه عبدالرزاق گیلانى؛ پیام حق، تهران ۱۳۷۷ ش؛ ص ۹۳.</ref>
  
 
'''<I>رعایت احترام مؤمنان:</I>'''
 
'''<I>رعایت احترام مؤمنان:</I>'''
  
«(بزرگ نمى دارد احترام و عزت مؤمنين را مگر آن كسى كه خداوند متعال احترام او را در مقابل مؤمنين حفظ كرده باشد. و كسى كه در حفظ احترام پروردگار متعال و رسول گرامى او بيشتر مراقبت  مى كند؛ در احترام مؤمنين نيز بيشتر سعى و عمل خواهد كرد و چون كسى در حفظ حرمت برادران ايمانى خود سستى و مسامحه ورزد، هر آينه پرده ايمان خود را به خداوند متعال پاره كرده است».<ref> مصباح الشريعة/ترجمه مصطفوى؛ انجمن اسلامى حكمت و فلسفه ايران، چاپ اول، تهران ، 1360 ش؛ باب هفتاد و يكم در احترام كردن به مؤمنين، ص 309.</ref>
+
«(بزرگ نمى دارد [[احترام]] و عزت مؤمنین را مگر آن کسى که خداوند متعال احترام او را در مقابل مؤمنین حفظ کرده باشد. و کسى که در حفظ احترام پروردگار متعال و [[پیامبر اسلام|رسول گرامى]] او بیشتر مراقبت  مى کند؛ در احترام مؤمنین نیز بیشتر سعى و عمل خواهد کرد و چون کسى در حفظ حرمت برادران ایمانى خود سستى و مسامحه ورزد، هر آینه پرده [[ایمان|ایمان]] خود را به خداوند متعال پاره کرده است».<ref> مصباح الشریعة/ترجمه مصطفوى؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ باب هفتاد و یکم در احترام کردن به مؤمنین، ص ۳۰۹.</ref>
  
 
==ترجمه‌ها و شروح کتاب==
 
==ترجمه‌ها و شروح کتاب==
سطر ۱۶۳: سطر ۱۶۵:
 
==نسخه‌های کتاب==
 
==نسخه‌های کتاب==
  
از این اثر، نسخه‌ای به خط مولی محمدعلی مشهدی که تاریخ نگارش آن سال 1082 هجری است، وجود دارد. این نسخه با سه واسطه از روی نسخه‌ای به خط [[شهید ثانی]] نوشته شده است. نسخه‌ای هم به خط مولی عبدالرزاق بن محمد بن سعید مقابی که تاریخ نگارش آن سال 1115 هجری است در دست است.
+
از این اثر، نسخه‌ای به خط مولی محمدعلی مشهدی که تاریخ نگارش آن سال ۱۰۸۲ هجری است، وجود دارد. این نسخه با سه واسطه از روی نسخه‌ای به خط [[شهید ثانی]] نوشته شده است. نسخه‌ای هم به خط مولی عبدالرزاق بن محمد بن سعید مقابی که تاریخ نگارش آن سال ۱۱۱۵ هجری است در دست است.
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
  
==متن کتاب مصباح الشریعة==
+
==متن کتاب ==
  
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38952/مصباح-الشريعة مصباح الشریعة]
+
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38952/مصباح-الشريعة '''مصباح الشریعة''']
  
 
[[رده:منابع حدیثی]]
 
[[رده:منابع حدیثی]]
 
[[رده:منابع اخلاق اسلامی]]
 
[[رده:منابع اخلاق اسلامی]]
 
{{حدیث}}
 
{{حدیث}}

نسخهٔ ‏۲۷ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۰۵:۳۹

مصباح الشريعة.jpg
نویسنده امام جعفر صادق(ع)
موضوع احاديث‌ اخلاقي
زبان عربی
تعداد جلد 1

مصباح الشریعة

کتاب «مصباح الشریعة» کتابی است منسوب به امام صادق علیه السلام در علم اخلاق که دقائق معارف و اسرار حقایق و لطائف اخلاقیات و مراحل سیر و سلوک و خصوصیات مراتب ایمان را به بهترین وجه بیان نموده است.

انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام

علما در مورد انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام افراد زیر را می‌توان نام برد:

  • ۱. کفعمى که در «مجموع الغرائب» روایات بسیارى را با لفظ قال الصادق از مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة نقل کرده است.[۱]
  • ۲. شهید ثانى که در کشف الریبة و نیز در منیة المرید و مسکن الفواد و اسرارالصلاة روایاتى از مصباح الشریعة نقل کرده و آن‌ها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخى از آن‌ها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود.[۱]
  • ۳. سید حسین قزوینى که در کتاب جامع الشرایع، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعة به شهادت شارح فاضل شهید ثانى و سید بن طاووس و مولانا محسن کاشانى و عده اى دیگر منسوب به امام صادق علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمى ماند.[۱]
  • ۴. سید بن طاووس که در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام دانسته و در فصل هفتم از باب ششم کتاب پرقیمت امان الاخطار فرموده است: (مسافر با خود کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة بردارد، زیرا که آن کتابى است لطیف و شریف، که راه و رسم سیر و سلوک به سوى خدا را براى سالکان معرفى مى‌کند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان یاد مى‌دهد).[۲]

اما در مقابل اینان مجلسى در مقدمه بحارالانوار درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبى آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه مى کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه اطهار علیهم السلام نیست، والله یعلم.[۱]

اما آقای مصطفوی که زحمت تحقیق مصباح الشریعه و هم زحمت ترجمه آن را کشیده است نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین می‌گوید: «شرح و تفصیل خصوصیات این کتاب و انتساب آن را به حضرت امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام در مقدمه آن که در سال (۱۳۷۸ هـ) در تهران طبع و منتشر شده است، ذکر نموده و ثابت کردیم که این کتاب شریف، لفظ و عبارات آن حضرت نیست و بلکه بهترین و پرارزشترین مجموعه‌ایست که یکى از بزرگان برجسته شیعه، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شیعه جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تألیف و تدوین فرموده و به تناسب این مرام آن را به حضرت صادق علیه السلام که یگانه مروج و مبین احکام و آداب این مذهب است نسبت داده است و حقیقت این نسبت از لحاظ معنى و حقیقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوى دارد که مؤلف بزرگوار این کتاب شریف، تمام این مطالب را از روایات و أخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج کرده و مضامین و معانى آن‌ها را به این صورت ترتیب و تنظیم کرده است».[۲]

آن‌گاه در مقام گوشزد نمودن ارزش این کتاب می‌گوید: «به هر صورت، این کتاب شریف از بهترین و جامعترین کتب شیعه است که در آداب و حکم و معارف کتابى به این اختصار که جامع دقایق و لطایف اخلاق بوده و در عین حال در نهایت اتقان و اعتبار تألیف شده باشد، به دست ما نرسیده است».[۲]

فهرست مطالب

این کتاب شامل ۱۰۰ باب است که موضوعات آن به شرح زیر می‌باشد:

نمونه هائی از احادیث مصباح الشریعة

آداب خروج از منزل:

«اذا اصبحت فلا تحدّث نفسک بالمساء، و اذا امسیت فلا تحدّث نفسک بالصّباح، فانّک لاتدرى ما اسمک غدا؛ هرگاه اراده کنى که از منزل خود بیرون روى، باید بیرون روى مثل رفتن کسى که امید عود به خود نداشته باشد، و یقین داند که در این سفر فوت خواهد شد».

یعنى: آنچه لازمه سفر است از وصیت و تحصیل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و حقوق النّاس، بجا آر. که به حکم: «اللّیل حبلى» و مقتضاى کریمه: «وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَی أَرْضٍ تَمُوتُ» (سوره لقمان/۳۴)؛ در هر نفسى احتمال موت دارد. اگر در سفر، اجل فرارسد، نادم و مغبون نباشى».[۳]

رعایت احترام مؤمنان:

«(بزرگ نمى دارد احترام و عزت مؤمنین را مگر آن کسى که خداوند متعال احترام او را در مقابل مؤمنین حفظ کرده باشد. و کسى که در حفظ احترام پروردگار متعال و رسول گرامى او بیشتر مراقبت مى کند؛ در احترام مؤمنین نیز بیشتر سعى و عمل خواهد کرد و چون کسى در حفظ حرمت برادران ایمانى خود سستى و مسامحه ورزد، هر آینه پرده ایمان خود را به خداوند متعال پاره کرده است».[۴]

ترجمه‌ها و شروح کتاب

این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است از جمله: ترجمه‌ای با نام «آداب العارفین»، ترجمه‌ای با نام «ضیاءالمصباح» و... شروح فراوانی نیز بر آن نگاشته شده است؛ مانند شرح ملا عبدالرزاق ابن ملا میرقاری گیلانی از علمای قرن یازدهم.

نسخه‌های کتاب

از این اثر، نسخه‌ای به خط مولی محمدعلی مشهدی که تاریخ نگارش آن سال ۱۰۸۲ هجری است، وجود دارد. این نسخه با سه واسطه از روی نسخه‌ای به خط شهید ثانی نوشته شده است. نسخه‌ای هم به خط مولی عبدالرزاق بن محمد بن سعید مقابی که تاریخ نگارش آن سال ۱۱۱۵ هجری است در دست است.

پانویس

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ نقل از سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، بخش آثار علمی امام صادق علیه السلام.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ ص ۲ و ۳ (بخش شرح خطبه مولف).
  3. مصباح الشریعة، ترجمه عبدالرزاق گیلانى؛ پیام حق، تهران ۱۳۷۷ ش؛ ص ۹۳.
  4. مصباح الشریعة/ترجمه مصطفوى؛ انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران ، ۱۳۶۰ ش؛ باب هفتاد و یکم در احترام کردن به مؤمنین، ص ۳۰۹.

متن کتاب

مصباح الشریعة