روشهای تفسیری قرآن
«روش تفسیری» عبارت است از طریق و شیوه‌ای که هر مفسر برای تفسیر یک یا چند آیه از قرآن کریم انتخاب می‌کند و غالباً بستگی دارد به ابزاری که در تفسیر بکار می‌برد. مفسر گاهی بر اساس عقل، گاهی بر اساس نقل (روایات) و زمانی به کمک خود قرآن به تفسیر می پردازد.
محتویات
روشهای متداول تفسیر قرآن
روشهای تفسیری متداول صرف نظر از درستی یا نادرستی آنها عبارتند از:
از جهت شکل:
از جهت منابع:
- تفسیر قرآن به قرآن: تفسیر با بهره گیری از آیات دیگر قرآن کریم است.
- تفسیر عقلی: گاهی مفسر بر اساس عقل به تفسیر می‌پردازد که به آن روش «تفسیر عقلی» می‌گویند.
- تفسیر روایی: تفسیر با الهام از روایات است، که به آن «تفسیر نقلی» یا «تفسیر مأثور» نیز می‌گویند.
از جهت معیار:
- تفسیر اجتهادی
- تفسیر فقهی
- تفسیر ادبی
- تفسیر تربیتی
- تفسیر کلامی
- تفسیر فلسفی
- تفسیر عرفانی
- تفسیر علمی - تجربی
- تفسیر رمزی
- تفسیر به رأی
تفاوت روشها و گرایشهای تفسیری
گاهی مفسران بر اساس علاقه و گرایش کلامی، فقهی، تاریخی یا فلسفی و... قرآن را تفسیر می‌کنند؛ یعنی جنبه کلامی و اعتقادی، احکام یا مسائل تاریخی یا فلسفی قرآن را بیان می‌کنند؛ این‌ها «گرایشهای تفسیری» است.
اما «روش تفسیری»، شیوه مفسر در بیان و تفسیر آیه است، با هر گرایشی که دارد؛ تفاوتی نمی‌کند که مفسر از چه دریچه ای به آیه نگاه می کند، در هر صورت او برای تفسیر آیه به ناچار این کار را به یک روش از روشهای پیش گفته - یا چند مورد آنها به صورت توأمان - انجام می دهد.
در برخی از کتابهایی که به بررسی روشهای تفسیر قرآن می پردازد، بین روشهای تفسیری و گرایش های تفسیری تمایز چندانی داده نشده و روشهای تفسیر قرآن در کنار گرایشهای تفسیری مورد بررسی قرار گرفته اند.
علت پیدایش روشهای مختلف تفسیری
در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مردم مستقیماً از منبع متصل به وحی الهی استفاده می‌کردند و هر مشکلی را از ایشان سئوال می‌کردند و تفسیر از این قاعده مستثنی نبود. ولذا بسیاری از روایات اسلامی، تفسیر آیات قرآن است که از پیامبر صلی الله علیه و آله سئوال شده و ایشان مطلب آیه را توضیح داده‌اند.
در زمان ائمه معصومین علیهم السلام تا حدودی وضع بر همین منوال بود، خصوصاً برای شیعه که قول آنها را حجت می‌دانند و در مورد تفسیر آیات هم از ایشان سئوال می‌شد.
اما در زمانهای بعد در قرون اولیه اسلام، کم‌کم بحث‌های کلامی زیاد شد و این به علت فتح کشورهای جدید و برخورد مسلمانان با فرقه‌های مختلف اوج گرفت و در زمان خلفاء، فلسفه یونانی به عربی منتقل شد ولذا در عهد عباسیان (اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری قمری) بحث های عقلی و فلسفی رشد کرد و در هیمن زمان هم تصوف ظاهر شد و بعضی مردم به ریاضت و مجاهده نفس و... روی آوردند و در این میان گروه سومی از مردم «اهل حدیث» شدند که بر تعبد محض به ظواهر دینی پایبند بودند و به خاطر همین اختلاف آراء، اختلاف روشهای تفسیری هم بوجود آمد.
محدثین از روش تفسیر با روایات سلف صالح و صحابه و... پیروی می‌کردند و متکلمین و فلاسفه هم آیات را طبق مذهب مختار خودشان تفسیر می‌کردند و آیات مخالف را تأویل می‌کردند و متصوفه به تأویل آیات روی آوردند و به همین ترتیب شیوه‌های تفسیری متعدد بوجود آمد.
منابع
پیوندها
- مقالاتی با موضوع روشهای تفسیر قرآن و تاویل، پورتال جامع علوم انسانی
- ترمینولوژی مبانی و روشهای تفسیر قرآن، محمدکاظم شاکر
- پاسخ به پرسش؛ روشهای تفسیر قران را نام ببرید؟، سایت اندیشه قم
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
