باعث (اسم الله)
«باعث» به معنای برانگیزاننده پیامبران به نبوت یا برانگیزاننده انسانها پس از مرگ، از اسماء و صفات خداوند است.
«باعث» اسم فاعل از مصدر «بَعْث» (برانگیختن) و در لغت به معناى برانگیزنده است.[۱] این کلمه در حقیقت به معناى ایجادکننده انگیزه در موجود و خارج کننده آن از حالت تساوى و مایل ساختن آن به سَمْتى خاص است.
واژه باعث که بر اساس روایات از اسماى حسناى الهى است،[۲] در قرآن کریم صریحاً نیامده؛ اما مشتقات ماده آن ۶۷ بار در قرآن به کار رفته[۳] و بیشتر در موارد زنده کردن و زنده شدن پس از مرگ، اعم از حیات دوباره در روز قیامت که از آن به حشر و معاد تعبیر مى‌شود و نیز فرستادن انبیا بکار رفته است.
مفسران با توجه به موارد استعمال بعث و مشتقات آن در قرآن کریم معانى متعددى از آن گرفته‌اند که عبارت است از:
- الهام کردن؛ در ماجراى قتل هابیل خداوند به کلاغى الهام کرد تا زمین را بکاود:[۴] «فَبَعَثَ اللّهُ غُرابـًا یبحَثُ فِى الاَرضِ...». (سوره مائده، ۳۱)
- جعل و قرار دادن؛ در داستان طالوت خداوند وى را زمامدار و فرمانده سپاه قرار داد:[۵] «اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکم طالوتَ مَلِکـًا...». (سوره بقره، ۲۴۷)
- بیدارکردن از خواب: «و هُوَ الَّذى یتَوَفـّکم بِالَّیلِ ویعلَمُ ما جَرَحتُم بِالنَّهارِ ثُمَّ یبعَثُکم فیهِ لِیقضى اَجَلٌ مُسَمًّى...»؛ اوست که [روح] شما را به شب برمى‌گیرد و آنچه در روز کرده باشید، مى‌داند. سپس شما را در روز برمى‌انگیزد تا مدتى نامبرده سپرى شود». (سوره انعام، ۶۰)؛ یعنى در روز شما را از خواب بیدار مى‌کند.[۶] برخى این معنا را گسترش داده و آن را شامل بیدارکردن آفریدگان از خواب برزخ و ورود به عرصه محشر دانسته[۷] و گفته‌اند: همان‌گونه که حیات دنیوى در مقایسه با حیات برزخى خواب است حیات برزخى نیز در مقایسه با حیات اخروى و حضور در پیشگاه خداوند قادر، خواب است:[۸] «مَن بَعَثَنا مِن مَرقَدِنا...». (سوره یس، ۵۲)
- مسلط کردن: «بَعَثنا عَلَیکم عِبادًا لَنا اولى بَأس شَدید...»؛ بندگانى از خود را که سخت نیرومندند بر شما برمى‌گماریم [مسلط مى‌کنیم]. (سوره اسراء، ۵)[۹]
- فرستادن انبیا و رسل:[۱۰] «فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرینَ و مُنذِرینَ...». (سوره بقره، ۲۱۳؛ سوره نحل، ۳۶)
- زنده گردانیدن پس از مرگ، اعم از این که در دنیا و به معناى رجعت: «ثُمَّ بَعَثنکم مِن بَعدِ مَوتِکم». (سوره بقره، ۵۶)[۱۱] یا زنده کردن در قیامت و حشر باشد: «ثُمَّ اِنَّکم یومَ القِیمَةِ تُبعَثون». (سوره مومنون، ۱۶)
- بیرون آوردن از قبر: «اَنَّ اللّهَ یبعَثُ مَن فِى القُبور».[۱۲] (سوره حج، ۷؛ سوره یس، ۵۲)
برخى از شارحان اسماى الهى نیز، براى «باعث» معانى گوناگونى ذکر کرده‌اند که مانند معانى گذشته، لازمه معناى اصلى باعث است؛ از جمله: وادارکننده بندگان به کارهاى سترگ و ارزشمند و بازدارنده از وسوسه‌هاى شیطانى[۱۳]، برانگیزاننده انسانها به طاعت و فرمانبردارى،[۱۴] برانگیزاننده اراده‌ها براى دستیابى به مقام توحید[۱۵] و آشکارکننده آنچه در عالم غیب است.[۱۶]
پانویس
- ↑ مفردات، ص۱۳۲؛ لسان‌العرب، ج۱، ص۴۳۸، «بعث».
- ↑ الکافى، ج۱، ص۱۶۴؛ بحارالانوار، ج۴، ص۲۱۰.
- ↑ المعجم الاحصائى؛، ج۱، ص۳۸۱.
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج۲، ص۲۱۴؛ روض الجنان، ج۱، ص۲۹۷.
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۶۱۲؛ روض الجنان، ج۱، ص۲۹۷.
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج۲، ص۲۱۴؛ روض الجنان، ج۱، ص۲۹۷.
- ↑ شرح الاسماء، ص۳۸۶.
- ↑ شرح الاسماء، ص۱۸۳.
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج۲، ص۲۱۴.
- ↑ موسوعة له الاسماء الحسنى، ج۱، ص۲۶۵.
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج۲، ص۲۱۴؛ مجمع البیان، ج۱، ص۲۴۱؛ روض الجنان، ج۱، ص۲۹۷.
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج۲، ص۲۱۵؛ موسوعة له الاسماء الحسنى، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ موسوعة له الاسماء الحسنى، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ الاسنى فى شرح الاسماء الحسنى، ج۱، ص۴۷۶.
- ↑ موسوعة له الاسماء الحسنى، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ موسوعة له الاسماء الحسنى، ج۱، ص۲۶۵.
منابع
- دائرةالمعارف قرآن کریم، ابوطالب طالبی دارابی، جلد ۵.
