استسقاء
«اِستسقاء» از واژگان قرآنی به معنای درخواست آب (باران) از خداوند هنگام خشکسالى است. در روایات، برای استسقاء، آدابی از جمله رعایت خضوع، استغفار و توبه ذکر شده است. «نماز اِستسقاء» یا نماز باران، یكی از نمازهای مستحبی است.
واژهشناسی
استسقاء از ریشه «سـقـى» و به معناى درخواست سیراب کردن[۱] یا درخواست نوشیدنى است.[۲] و در اصطلاح فقهى و تفسیرى درخواست آب (باران) از خداوند، هنگام خشکسالى است.[۳]
در استحباب استسقاء، اختلافى بین فقیهان نیست؛ تنها ابوحنیفه این استحباب را منکر شده است.[۴]
استسقاء در قرآن
واژه «استسقاء» فقط دو بار در قرآن مجید آمده است: آنجا که قرآن استسقاى حضرت موسى علیهالسلام و شکافتن ۱۲ چشمه را بر اثر زدن عصا به سنگ، پس از درخواست بنىاسرائیل، بیان مىکند: «وَإِذِ اسْتَسْقَىٰ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ ۖ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا ۖ قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ ۖ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ»[۵].
و نیز می فرماید: «وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا ۚ وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ ۖ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا ۖ قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ ۚ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ ۖ كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ۚ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ»[۶]. ابومسلم گفته است: معناى استسقا طبق عادت مردم، درخواست باران است، بنابراین انفجار سنگ و جوشش معجزهآساى آب بدست حضرت موسى علیهالسلام از اجابت دعاى ایشان فراتر است.[۷]
همچنین در سوره هود بیان مىکند که حضرت هود علیهالسلام قوم خود را براى نزول باران، به استسقا فراخواند: «وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَىٰ قُوَّتِكُمْ وَلَا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِينَ»[۸]. برخى گفتهاند: قوم هود به خشکسالى و کمبود آب گرفتار شدند و این آیه به استسقاى ایشان اشاره دارد.[۹]
همین مطلب در جاى دیگر از حضرت نوح علیهالسلام نیز نقل شده است که از مردم خواست تا براى نزول باران رحمت نیایش کنند:[۱۰] «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا 💠[۱۱] يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا[۱۲]».
از آیات پیشین و روایات، استفاده مىشود که استسقاء در امتهاى پیشین نیز بوده است. برخى مشروعیت استسقا در اسلام را از آیه ۶۰ سوره بقره استفاده کردهاند.[۱۳]
آداب استسقاء
خضوع و خشوع:
برخى، از نکوهش خداوند در آیه «فَلَوْلَا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلَٰكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»[۱۴] برداشت کردهاند که هنگام برگزارى نماز استسقا، امام باید با حال خضوع و خشوع به جایگاه نماز برود.[۱۵]
استغفار و توبه:
قرآن از زبان حضرت نوح و حضرت هود علیهماالسلام، فرو فرستادن باران را بر استغفار متفرع کرده است. (سوره نوح/۷۱،۱۰ ـ۱۱؛ سوره هود/۱۱،۵۲) برخى با استفاده از این آیات، استغفار و توبه را از آداب استسقاء دانستهاند.[۱۶]
از سیره پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله و روایات، آداب فراوان دیگرى استفاده شده که فقیهان به آن فتوا دادهاند؛[۱۷] از قبیل سه روز روزه گرفتن، وارونه کردن عبا هنگام نماز، به پا داشتن نماز در بیابان، به همراه بردن کهنسالان و خردسالان و جداکردن اطفال از مادران.
پانویس
- ↑ مقاییساللغه، ج ۳، ص ۸۴ـ۸۵؛ المصباح، ص ۲۸۱، «سقى».
- ↑ التحقیق، ج ۵، ص ۱۵۵ـ۱۵۶، «سقى».
- ↑ الفقه على المذاهب الاربعه، ج ۱، ص ۳۵۸؛ کشاف اصطلاحات الفنون، ج ۱، ص ۱۵۳.
- ↑ جواهرالکلام، ج ۱۲، ص ۱۲۷؛ تفسیر المنیر، ج ۱، ص ۱۷۱.
- ↑ سوره بقره، آیه ۶۰.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۶۰.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۹۵.
- ↑ سوره هود، آیه ۵۲.
- ↑ مجمعالبیان، ج ۵، ص ۲۵۸.
- ↑ همان، ج ۱۰، ص ۵۴۳.
- ↑ سوره نوح، آیه ۱۰.
- ↑ همان، آیه ۱۱.
- ↑ تفسیر المنیر، ج ۱، ص ۱۷۱.
- ↑ سوره انعام، آیه ۴۳.
- ↑ المحلى، ج ۳، ص ۳۰۹.
- ↑ همان، ص ۳۱۰.
- ↑ شرائع الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۹.
منابع
- دائرة المعارف قرآن کریم، سید هادى موسوى خراسانى، ج۳، ص۸۸-۹۰.
