فیض الدموع (کتاب)
کتاب «فيض الدُموع؛ شرح زندگانی و شهادت امام حسین علیهالسلام» تألیف محمدابراهیم نواب تهرانی (۱۲۴۱-۱۲۹۹ ق)، یکی از منابع تاریخی درباره زندگانی امام حسین (علیهالسلام) و شرح شهادت و مقتل آن امام بزرگوار است.
 | |
| نویسنده | محمدابراهیم نواب تهرانی |
| موضوع | زندگی و مقتل امام حسین علیهالسلام |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| مصحح | اکبر ایرانی قمی |
|
| |
معرفی کتاب
محمدابراهیم نواب تهرانی ملقب به بدایعنگار، در مقدمه کتاب، انگیزه خود را در تألیف این اثر، ضمن فراهم آوردن توشهای جهت آخرت، عدم دسترسی عموم به کتابی موثق و صحیح به زبان فارسی راجع به زندگانی امام حسین (علیهالسلام) و شهادت ایشان ذکر کرده است.
اثر حاضر یک متن ادبى به زبان فارسى فاخر، حماسى و مستند به اسناد معتبر تاریخى است. بنا به گفته مصحح کتاب، بر اساس تحقیقاتى که شده تاکنون کتابى فارسى با ویژگیهاى یادشده، چنین شیوا و مستند به منابع دست اول تألیف نشده است.
علامه شعرانى درباره این کتاب می گوید: «چون عبارت کتاب فیض الدموع در عالیترین درجه فصاحت و جزالت و نمونه کامل از فن انشای نثر فارسى است و به بهترین خط نستعلیق نوشته شده، چنانکه مىتوان گفت تا صنعت طبع پدید آمد، کتابى فارسى به خطى چنین زیبا به چاپ نرسیده، مرا دریغ آمد در آن تصرفى شود؛ هرچند حرفى شکسته یا اعرابى مهمل مانده یا اصلاحى مناسب تشخیص داده شد. غیر شماره صفحات که مستلزم تصرفى در خط نبود و آنکه سخن شناس است، داند در عصر اخیر، نثر فارسى بدین نیکویى کس بیاد ندارد. براى احیاى نام مؤلف که جد مادرى این بنده است و طلب مغفرت براى آن مرحوم که این تألیف از خیرات باقیات اوست، بهوسیله افست تجدید طبع گردید».
سیفالله نواب نیز در مقدمه چاپ دوم کتاب مى نویسد: «بهطورىکه مشاهده مىشود، مورخین اسلامى و متتبعین غربى، وقایع عاشورا را هریک با سبکى مخصوص تقریر و انتشار داده اند و یادداشتهاى مورخین خارجى هم که بعضى تفصیل داده اند، مراتبى را متذکر مىشوند که در نظر مطالعه کننده تاریخ، قابل بحث و تحقیق است؛ لکن مرحوم محمدابراهیم نواب در فحص و تحقیق اخبار مراقبت نموده است که در کلیات واقعه صرف وقت شده و جریانات از روى صحت تقسیم بندى شده باشد...».
نویسنده در تحریر این اثر از کتبی چون «اللهوف» اثر سید بن طاوس، «بحار الأنوار» علامه مجلسی، «مناقب» ابن شهرآشوب، «مقاتل الطالبیین» ابوالفرج اصفهانی و «مقتل» ابیمخنف بهره برده است.
برخی علما از جمله آقابزرگ تهرانی در الذریعة، استاد احمد منزوى در فهرست نسخه هاى فارسى و استاد دانش پژوه، بهاشتباه، «فیض الدموع» را ترجمه «اللهوف» دانسته اند؛ درحالىکه با اندک مقایسه، مىتوان به خلاف آن پى برد. اللهوف یکى از منابع این کتاب است که در جاهاى مختلف از آن نام برده شده است.
محتوای کتاب
کتاب «فیض الدموع» با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب یا فصلبندی خاصی، در عناوین مختلف و متعدد، عرضه شده است.
این کتاب با نثری شیوا و روان به شرح حوادث قبل از واقعه کربلا میپردازد و پس از آن به بیان رخدادهای تاسوعا و عاشورا پرداخته و از رشادتها و شیوه جانبازی امام حسین(ع) و یارانش به شکلی جانگداز سخن میگوید و پس از آن، حوادث پس از واقعه عاشورا و مصائب اهلبیت امام(ع) را تشریح میکند.
نویسنده با بهرهگیری صحیح از منابع معتبر و با دقت در انتخاب مطالب، از نقل اقوال مختلف پرهیز کرده و آنچه درستتر بوده را برگزیده است.
نویسنده مباحث کتاب را از تولد امام حسین(ع) و پرورش او در دامان پیامبر(ص) آغاز کرده و با نقل روایاتی از آن حضرت، خاطره شهادت آن امام همام(ع) را از پیش گفته است. وی مینویسد: «و چون از سال عمر او سه برآمد، رسول به سفری شد. روزی ناگاه بایستاد و فرمود: «إنا لله و إنا إلیه راجعون» و اشک از چشمهای مبارک او روان شد. از این معنی سؤال رفت. فرمود: حالی جبرئیل فرود آمد و مرا از زمینی در کنار فرات خبر داد که او را کربلا گویند و بدان زمین فرزندم حسین کشته شود. کسی گفت: ای رسول خدا که بر کشتن او دلیری کند؟ فرمود: مردی که او را یزید گویند و گویی من مصرع او همی نگرم و کشته او همی بینم...».
مؤلف از وقایع مرگ معاویه و بیعت خواستن برای یزید و گفتگوی والی مدینه و امتناع امام حسین(ع) سخن میراند. داستان مسلم بن عقیل و حرکت او بهسوی کوفه در پی نامههای بسیار مردم و خدعه و دسیسه در کوفه و ریختن نقشه توطئه قتل مسلم و عزیمت حضرت از مکه به سمت عراق و رسیدن خبر شهادت مسلم به امام، لشکرکشی حر بن یزید ریاحی در مقابل امام و وقوف حضرت در سرزمین کربلا، صفحاتی از تاریخ و واقعه خونین کربلا را رقم میزند. شهادت یاران و سپس خاندان حضرت و آنگاه کشته شدن خود حضرت، بخشی دیگر از این کتاب است. در اسارت خاندان پیامبر(ص)، قیام و نهضت حسینی متبلور میشود و اهداف آن ظهور و جلوه خاص مییابد.
از جمله ویژگیهای کتاب حاضر آن است که مؤلف از منابع معتبر در حد امکان بهره برده و دقت کافى در ضبط روایات و نقل صحیح آنها نموده است؛ هرچند به علم رجال و درایه، عالم و مجتهد نبوده است، اما در حسن انتخاب و دقت تألیف، سلیقه شایسته اى به خرج داده است.
از دیگر ویژگیهای کتاب آن است که نثر بدایع نگار، نثر مرسل ساده و در برخى عبارات، مسجع ساده از انواع نثر فارسى است. تکلف و تصنعى در نثر مؤلف نیست. سخن آرایى و نغزگفتارى در تزیین نثر او فراوان است. استخوانبندى عبارات، استوار و خوشنقش است. حسن تألیف، تناسب کلمات، شیوایى و رسایى گفتار، زیبایى نثر او را بازمىنماید. روانى و سلاست، کلام وى را مطبوع و دل انگیز کرده است. ضعف تألیف، غرابت، اغلاق و ایجاز مخلّ و کلمات نامأنوس و ناخوشآهنگ در گزینش او جاى ندارد. هیچگونه تنافرى در میان عبارات و الفاظ دیده نمىشود. افعال منسوخه در مجموع کتاب، انگشت شمار است. از افعال ترکیبى بهتناسب زمان خویش بهره گرفته و ساختار قدیمى آن را حفظ کرده است.
مؤلف درباره شیوه نگارش و سبک نثر فارسى این کتاب در مقدمه خود چنین مى گوید: «... بدان صفت که بر زبان بزرگان دین حدیث رفته و مخبران صادق و گواهان امین یاد کرده اند به شرح بازگوید و در املاى هر خبر و انشاى هر معنى، لطف سیاقت و جمال بلاغت بازنماید و سخنهاى لطیف و معانى جزیل به کار برد؛ چه، نامه نگاران این حدیث، غالبا از حلیت انشا و طراز بدیع عاطل بودند و در صناعت سخن چندان بضاعت نداشتند و بر ممارست فن بیان و مدارست علم معانى فزونى نیافته و آیین کنایت و لطیفه استعارت نداشته...».
صنایع لفظى و معنوى بدیع بهخوبى در کتاب فیض الدموع به کار رفته است. صنایع لفظى نظیر: تسجیع (سجع)، موازنه، تجنیس (جناس) و صنایع معنوى مانند: تشبیه، استعاره، کنایه، مراعات نظیر، لف و نشر و... از این کتاب یک اثر ادبى فاخر ساخته است.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست آیات، احادیث، اشعار، اعلام، جایها و طوایف مذکور در متن، بههمراه فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده مصحح، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقیها علاوه بر ذکر منابع، به ترجمه اشعار و توضیح و تشریح کلمات سخت و دیریاب متن پرداخته شده است.
منابع
- "مروری بر مجموعه تاریخ و جغرافیای نشر میرات مکتوب"، نادره جلالی، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره ۷۵، دی ۱۳۸۲.
- "معرفی و ارائه گزیدهای از مقاتل کهن فارسی و مصائب امام حسین(ع)"، احمد شاکرنژاد، مجله پیام، شماره ۱۰۳، پاییز ۱۳۸۹.
- نرم افزار مقتل الحسین علیهالسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 |
|||
| قبل از واقعه | |||
| شرح واقعه |
| ||
| پس از واقعه | |||
| بازتاب واقعه | |||
| وابسته ها | |||
