کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر (کتاب)

نویسنده	علی بن محمد خزاز قمی
موضوع	احادیث امامت
زبان	عربی
تعداد جلد	۱
كفایة الأثر

«کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر» تألیف علی بن محمد خزاز قمی، کتابی ارزشمند در اثبات امامت و معرفی امامان دوازده‌گانه علیهم‌السلام است. این کتاب یکی از منابع و مصادر مهم مجموعه‌های روایی شیعه پس از خود بوده است.

مؤلف

ابوالقاسم على بن محمد خزاز قمى، محدث، فقیه و متکلم نامدار شیعه در قرن چهارم و پنجم هجرى و از شاگردان شیخ صدوق است.

خزاز قمى در نظر همه رجالیان شیعه، عالمی موثق و محدثی بزرگوار معرفی شده است. شیخ نجاشى در وصف او مى گوید: على بن محمد خزاز شخصيتى مورد اطمينان و از فقهاى سرشناس شيعه است. ميرزا عبدالله افندى نیز او را شخصيتى فاضل، دانشمند، متكلم، بزرگوار، فقيه، راوى معروف و معتبر شيعه معرفی کرده است.

برخی از آثار او عبارتند از: کفایة الاثر فى النص على الائمة الاثنى عشر، الایضاح فى اصول الدین، الاحکام الشرعیة على مذهب الامامیة.

معرفی کتاب

کتاب ارزشمند «کفایة الاثر فى النص على الائمة الاثنى عشر»، از مهمترین آثار خزاز قمی است. براساس برخى مطالب این کتاب، خزّاز آن را پس از سال ۳۸۱ قمری نگاشته است.

خزاز قمی در مطلع كتابش، در بیان انگیزه نگارش اين کتاب چنين مى نگارد: آنچه انگيزه شد تا من در جهت نوشتن اين كتاب گام بردارم، اين بود كه مشاهده كردم گروهى از عوام بلكه خواص شيعه، در مسئله نص و دليل قطعى بر امامت امامان معصوم، دچار نوعى تحيرند و شبهه‌افكنى‌هاى گروه معتزله از اهل سنت (و برخی زیدیه)، آن‌ها را سردرگم كرده است و كار به جائى رسيده كه بعضى از علاقه مندان به خاندان پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله مى گويند: از صحابه پيامبر، و حتى از خود امامان علیهم‌السلام نيز دليلى بر اين باور شيعه (امامت ائمه علیهم‌السلام) نداريم. چون چنين انحراف و كتمان حقيقت را ديديم، دامن همت به كمر بستم تا حقايق را روشن و شك و شبهه مخالفين را برطرف كنم. اين اقدام را فقط براى خشنودى پروردگار عالم و تقرب به رسول الله صلی الله علیه وآله و امامان علیهم‌السلام انجام دادم.

این کتاب از معتبرترین کتاب‌های روایی شیعه به شمار می‌آید و از زمان نگارش تا حال، پیوسته مورد توجه علما و بزرگان شیعه بوده و از مآخذ عمده دو کتاب معروف شیعه یعنی «بحارالانوار» و «وسائل الشیعه» می باشد.

علامه مجلسى درباره کتاب حاضر می گوید: «... کتاب "کفایة الأثر" او، کتابى است که مانند آن در زمینه امامت تألیف نشده و این اثر بهترین نشانه بر فضل و کمال و وثاقت و دیانت مؤلف آن است». وحید بهبهانى نیز در وصف خزار قمى و اثرش نگاشته است: «کتاب "کفایة الاثر" در کمال خوبى و متانت نوشته شده و از تحقیقات خود مؤلف در این نوشتار بدست مى آید که این شخصیت بزرگوار در کمال فضل و دانش قرار داشته است».

محتوای کتاب

مؤلف در این کتاب به جمع‌آوری روایات معتبر از حضرت رسول خدا صلی الله علیه وآله، و همچنین روایات فراوانی از ائمه علیهم‌السلام درباره موضوع امامت و تعداد و نام امامان بعد از آن حضرت پرداخته است.

خزاز قمی روایات را در دو بخش و ۳۹ باب سامان داده است. بخش نخست شامل تصریحاتى است که ۲۷ تن از صحابیان پیامبر صلى‌اللّه علیه‌وآله‌ بر امامت امام على علیه‌السلام و فرزندانش نقل کرده‌اند. او روایات هر صحابى را در بابى خاص گردآورده است. در بخش دوم، نصوص نقل‌شده از ائمه علیهم‌السلام در امامت امامان دوازده‌گانه یا معرفى امام بعدى، هریک در بابى خاص گرد آمده است. در پایان این بخش، روایاتى از زید بن علی بن الحسین دالّ بر امامت امامان دوازده‌گانه آمده است. مؤلف به هنگام نقل روایات زید از مقام او دفاع کرده و نوشته است که او هرگز مدعى امامت نبوده، بلکه به امامت امام صادق علیه‌السلام اعتراف داشته است.

مؤلف برای اثبات امامت دوازده امام معصوم، به روایات معتبری از امام علی علیه‌السلام، امام حسن علیه‌السلام، امام حسین علیه‌السلام و صحابه معروف پیامبر صلی الله علیه وآله از جمله عبدالله بن عباس، عبدالله بن مسعود، ابوسعید خدری، ابوذر غفاری، سلمان فارسی، جابر بن عبدالله انصاری، زید بن ارقم، ابو ایوب انصاری، عمار یاسر، حذیفه بن یمان استناد نموده است؛ از میان زنان نیز به سخنان شخصیت‌هایی مانند حضرت فاطمه علیهاالسلام، ام سلمه و عایشه استناد جسته است. در پایان نیز به روایاتی که از دیگر ائمه در این باره وارد شده، می‌پردازد.

نمونه‌ای از روایات کتاب:

تمام روايات اين كتاب، ارزنده و اصيل است؛ در اين جا به ذكر چند روايت از آن بسنده مى شود:

• عصمت پيامبر و امامان: مؤلف باواسطه از ابن عباس روايت مى كند كه گفت: از رسول اكرم صلی الله علیه وآله شنيدم كه به من فرمود: «من و على و حسن و حسين و نُه امام از نسل حسين، پاک و معصوم هستيم».

• على، میزان حق: همچنين باواسطه از ابن عباس نقل مى كند كه گفت: از رسول اكرم صلی الله علیه وآله بارها مى شنيدم كه مى فرمود: «على با حق و حق با على است. او پيشوا و خليفه بعد از من است، هر آن كس به ولايت او چنگ بزند رستگار شده و اهل نجات خواهد بود و هر كس از على دور شود گمراه و بدبخت خواهد شد».

• اهل بيت، امان اهل زمين‌: با واسطه از ابوسعید خدری آورده است كه او مى گويد: از رسول اكرم مرتباً مى شنيدم كه مى فرمود: «اهل بيت من، مايه امن و امان اهل زمين‌اند، آن گونه كه ستارگان، امان اهل آسمانند».

• ثقلين: باواسطه از ابوهريره روايت مى كند كه گفت: از پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله شنيدم كه مى فرمود: «من در ميان شما دو گوهر گرانبها و ارزشمند، به يادگار مى گذارم. قرآن كتاب الهى، هر كس از آن پيروى كند، در مسير هدايت خواهد بود و هر كس از قرآن دورى كند به گمراهى خواهد افتاد. و اهل بيت من، شما را به خدا سوگند مى دهم كه حرمت و عظمت اهل بيت مرا رعايت كنيد». و اين را سه مرتبه فرمود.

منابع

• ستارگان حرم، ابوالحسن ربانى صالح‌آبادى، جلد ۹.
• نرم افزار سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
• کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی،‌ محمدرضا ضمیری، صفحه ۲۶۹.