مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

علی بن محمد خزاز قمی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«على بن محمد خزاز قمى»، محدث، فقیه و متکلم نامدار شیعه در قرن چهارم و پنجم هجرى و از شاگردان شیخ صدوق است. وی در نظر همه رجالیان شیعه، عالمی موثق و بزرگوار معرفی شده است. کتاب ارزشمند «کفایة الاثر فى النص على الائمة الاثنى عشر» در اثبات امامت امامان دوازده‌گانه علیهم‌السلام، از مهمترین آثار اوست.

نام کامل على بن محمد خزاز قمى ازی
زادروز ۳۱۰ قمری
زادگاه اصفهان
وفات ۳۹۵ قمری
مدفن اصفهان

Line.png

اساتید

شیخ صدوق، محمد بن عبدالله شیبانى، احمد بن محمد عیاش جوهرى، محمد بن وهبان بصرى، على بن حسین بن منده، حسین بن محمد بن سعید خزاعى،...

شاگردان

ابوعلى احمد بن اسماعيل سليمانى، احمد بن زياد بن جعفر همدانى، احمد بن محمد بن اسحاق قاضى،...

آثار

کفایة الاثر فى النص على الائمة الاثنى عشر، الایضاح فى اصول الدین، الاحکام الشرعیة على مذهب الامامیة،...

زندگی‌نامه

تاریخ دقیق ولادت على بن محمد خزاز قمى معلوم نیست، اما با نظر به دوران حیات استادان وى، همانند شیخ صدوق (متوفى ۳۸۱ ق) و ابن عیاش جوهرى (متوفى ۴۰۱ ق)، مى توان گفت که این محدث فرزانه، تقریباً در نیمه دوم سده چهارم قمرى پا به عرصه وجود نهاده است.[۱]

کنیه اش ابوالقاسم مى باشد و لقب معروف او خزاز و منسوب به قم و رى است. بر همین اساس برخى او را قمى رازى نامیده اند؛ البته بیشتر تراجم‌نویسان او را تنها قمى خوانده اند؛ از آن رو که زادگاه او در شهر قم بود، ولى براى کسب دانش حدیث به شهر رى رفت و در آنجا رحل اقامت افکند.[۲]

خزاز قمى در شهر رى وفات یافت و ظاهرا در همین شهر سر بر بالین خاک نهاد.[۳] از سال رحلت او نیز اطلاع دقیقى در دست نیست؛ می توان گفت که او در نیمه اول سده پنجم قمرى چشم از جهان فروبسته است، مبنى بر اینکه استادش، ابن عیاش جوهرى در سال ۴۰۱ قمرى از دنیا رفت. و نیز آقا بزرگ تهرانى، خزاز قمى را از بزرگان سده پنجم قمرى بشمار آورده است، زیرا وى بیشتر حیات علمى خود را در این سده سپرى کرد.[۴]

استادان و شاگردان

خزاز قمى از محضر علماى بزرگى بهره‏‌مند گشته است، از جمله:

  • محمد بن على بن بابویه قمى معروف به «شیخ صدوق»، مشهورترین استاد خزاز قمى است.
  • محمد بن وهبان بصرى؛[۸] نجاشى درباره اش چنین مى نگارد: «ابوعبدالله دبیلى، ساکن بصره از دانشوران نامدار و موثق شیعه است. روایاتى که او نقل مى کند بسیار جالب و بدون اشتباه و لغزش است».[۹]
  • على بن حسین بن منده؛[۱۰] وحید بهبهانى مى گوید: «خزاز قمى در اثر گرانقدر خود، از این دانشمند روایات بسیارى نقل نموده و از او تمجید کرده است که نشان از بزرگى ابن منده دارد».[۱۱]
  • حسین بن محمد بن سعید خزاعى؛[۱۲]
  • ابوعلى احمد بن اسماعيل سليمانى؛
  • احمد بن زياد بن جعفر همدانى؛
  • احمد بن محمد بن اسحاق قاضى.

اما با این که خزاز قمى از نخبگان عالمان شیعه است، و طبعاً باید گروه زیادى از سرچشمه دانش او بهره برده باشند؛ ولى در کتاب هاى تراجم تنها به نام اندکى از شاگردان حدیثى وى اشاره شده است:

  • ابوالبرکات على بن حسین جوزى؛
  • محمد بن حسین بن سعید قمى، که در شهر بغداد مى زیست؛
  • محمد بن ابى الحسن بن عبدالصمد قمى.[۱۳]

آثار و تألیفات

تراجم‌نویسان نوشته اند که این محدث برجسته در عرصه هاى گوناگون علمی، کتاب هایى از خود به یادگار گذاشته است، ازجمله:

  • الایضاح فى اصول الدین على مذهب أهل البيت عليهم السلام؛[۱۴] در دانش استدلالى احکام. البته امروز ما از سرنوشت این کتاب اطلاعى در دست نداریم.
  • الاحکام الشرعیة على مذهب الامامیة؛[۱۵] در مسائل فقهى. گویا این کتاب نیز همانند الایضاح - همچون بسیارى از کتاب هاى دیگرى که عالمان شیعه تألیف کردند - در کشاکش مبارزات سیاسى علیه مذهب اهل بیت علیهم‌السلام از بین رفته و اثرى از آن‌ها در دست نیست.

خزاز قمى از منظر عالمان

  • شیخ نجاشى در وصف او مى گوید: «علي بن محمد بن علي خزّاز، ثقة من أصحابنا، و كان فقيها وجيها، له كتاب الإيضاح في أصول الدين على مذهب أهل البيت». على بن محمد خزاز شخصيتى مورد اطمينان و از فقهاى سرشناس شيعه است. او مؤلف كتاب الإيضاح در اصول دين بر طبق مذهب اهل بيت عليهم السلام است مى ‏باشد.[۱۸]
  • شیخ طوسى نیز مى نویسد: خزاز رازى، متکلمى بلندمرتبه که در دانش کلام کتاب ها تألیف کرد، به علم فقه هم گرایش و دلبستگى فراوانى داشت. او در شهر رى مى زیست و در همانجا بدرود حیات گفت.[۱۹]
  • علامه حلى در كتاب خلاصه درباره ايشان مى گوید: «كان ثقة من أصحابنا فقيها وجيها»؛ او شخصيتى مورد اطمينان و از فقهاى سرشناس شيعه به شمار مى ‏آيد.[۲۰]
  • علامه مجلسى هم آورده است: شیخ سعادتمند على بن محمد خزار قمى...،[۲۱] کتاب کفایة الأثر او، کتابى است که مانند آن در زمینه امامت تألیف نشده و این اثر بهترین نشانه بر فضل و کمال و وثاقت و دیانت مؤلف آن است.[۲۲]
  • صاحب وسائل الشیعه با این تعبیر از او یاد کرده است: دانشور نامدار و راستگو، على بن محمد خزاز قمى.[۲۳]
  • علامه وحید بهبهانى در وصف او و اثرش می نگارد: کتاب کفایة الاثر در کمال خوبى و متانت نوشته شده و از تحقیقات خود مؤلف در این نوشتار بدست مى آید که این شخصیت بزرگوار در کمال فضل و دانش قرار داشته است.[۲۴]
  • میرزا محمدباقر خوانسارى نیز می گوید: خزار قمى یکى از شخصیت هاى سترگ و برجسته شیعه است.[۲۵]
  • ميرزا عبدالله افندى صاحب رياض العلما درباره ايشان مى گويد: «الشيخ الأجل الأقدم، ابوالقاسم على بن محمد بن علي الخزاز القمى قدس سره، الفاضل العالم المتكلم الجليل الفقيه المحدث المعروف، تلميذ الصدوق ...»؛ شيخ بزرگوار ابوالقاسم على بن محمد بن على خزاز رازى قمى، از قدماى شيعه و شخصيتى فاضل، دانشمند، متكلم، بزرگوار، فقيه، راوى معروف و معتبر شيعه و از شاگردان شيخ صدوق و ديگر علماى معاصر با ايشان است.
  • تعبیر شیخ عباس قمى هم چنین است: على بن محمد خزاز که قمى هم به او گفته مى شود، از قدما و پیشروان شیعه است.[۲۶]

پانویس

  1. اعلام الشیعه فى القرن الخامس، ص ۱۲۷؛ الذریعه، ج ۱۸، ص ۸۶ و ج ۲، ص ۴۸۹.
  2. روضات الجنات، ج ۲، ص ۲۰۱؛ اعیان الشیعه، ج ۴، ص ۳۱۳؛ رجال شیخ طوسى، ص ۴۷۹؛ رجال نجاشى، ص ۱۹۱.
  3. فهرست، شیخ طوسى، ص ۱۰۰.
  4. اعلام الشیعه فى القرن الخامس، ص ۱۲۷.
  5. اعلام الشیعه، ص ۱۲۷؛ کفایة الاثر در موارد متعدد.
  6. اعلام الشیعه فى القرن الخامس، ص ۱۲۷؛ روضات الجنات، ج ۴، ص ۳۱۳.
  7. فهرست، طوسى، ص ۳۳، شماره ۸۸.
  8. اعلام الشیعه فى القرن الخامس، ص ۱۲۷؛ و کفایه الاثر در موارد متعدد.
  9. رجال، نجاشى، ص ۲۸۲.
  10. اعلام الشیعه، ص ۱۲۷؛ تنقیح المقال، ج ۲، ص ۲۸۳؛ و کفایة الاثر.
  11. تنقیح المقال، ج ۲، ص ۲۸۳.
  12. اعلام الشیعه، ص ۱۲۷.
  13. آقا بزرگ تهرانى در اعلام الشیعه: ص ۱۲۷ و الذریعه، ج ۲، ص ۴۸۹.
  14. روضات الجنات، ج ۴، ص ۳۱۴: به نقل از معالم العلماء، ص ۷۱.
  15. روضات الجنات، ج ۴، ص ۳۱۴: به نقل از معالم العلماء، ص ۷۱.
  16. روضات الجنات: به نقل از معالم العلماء، ج ۴، ص ۳۱۳؛ الذریعه؛ ج ۱۸، ص ۸۶.
  17. بحارالانوار، ج ۱، ص ۲۹، قسم المصادر؛ وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۴۰.
  18. رجال، نجاشى، ص ۱۹۱.
  19. فهرست، شیخ طوسى، ص ۱۰۰.
  20. خلاصه، ص ۱۰۱.
  21. بحارالانوار، ج ۱، ص ۱۰، مصادرالکتاب...
  22. بحارالانوار، ج ۱، ص ۲۹، قسم المصادر.
  23. وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۴۰.
  24. به نقل از تنقیح المقال، ج ۲، ص ۱۸۴.
  25. روضات الجنات، ج ۴، ص ۳۱۳.
  26. هدیة الاحباب، ص ۱۳۱؛ فوائد الرضویه، ص ۳۲۵؛ الکنى والالقاب، ج ۲، ص ۱۸۴.

منابع

  • ستارگان حرم، ابوالحسن ربانى صالح‌آبادى، جلد ۹.
  • على بن محمد خزاز قمى رازى، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.