نهج البیان عن كشف معانى القرآن (کتاب)
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
 | |
| نویسنده | محمد بن حسن شیبانی |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| تحقیق | حسین درگاهی |
|
| |
«نهج البیان عن كشف معانى القرآن» از تفاسیر اجتهادی، تألیف محمد بن حسن شیبانی، عالم شیعى قرن هفتم هجرى است. این تفسیر علاوه بر توجه به مسائل ادبى و لغوى و اسباب نزول آیات قرآن کریم، از روایات اهل بیت علیهم‌السلام نیز بهره برده است.
معرفی کتاب
«نهج البیان عن كشف معانى القرآن» تفسیرى است ادبى، مأثور، موجز و مختصر و ناپیوسته که بر اساس ادب و آراء گذشتگان تدوین یافته و نویسنده آن را براى تقدیم به کتابخانه عظیم مدرسه مستنصریه بغداد در دوران خلافت المستنصر بالله عباسى (ح: ۶۴۰-۶۲۳) نوشته است؛ و در مقدمه از کتابخانه یاد شده به نام «الخزانة الامامیة المستنصریه» یاد مى کند.
مفسر در مقدمه در مورد انگیزه نگارش تفسير خود مى‌نويسد: در دوران جوانى، زمانى كه نشاط علمى بيشترى داشتم، در ذهنم خلجان مى‌كرد كه‌اى كاش بخشى از معانى، اسباب نزول و غريب قرآن را جمع‌آورى مى‌نمودم. وقتى اين امر در مباحث دوستانه با علما مطرح شد، مرا تشويق به آن نمودند؛ بدين ترتيب تحقيق آن را آغاز كردم. اقوال بسيارى از مفسرين را مطالعه كردم و مشاهده نمودم كه اختلاف فراوانى در آنها وجود دارد كه سبب تحير افراد و تباين اقوال مى‌گردد و نيز منشأ اختلاف نظر و تفسیر به رأی و مذهب خود بود؛ منتهى در نهايت آن را به صحابه يا تابعین نسبت مى‌دادند. تصميم گرفتم تفسيرى بنويسم كه موارد اختلاف را كنار گذاشته و مطالبى كه داراى فايده‌اى براى علما و خوانندگان قرآن بود، انتخاب نموده و روايات اهل بیت علیهم السلام را بر آنها افزودم.
محمد بن على النقى شیبانى (حدود 990 ق)، تلخیص «نهج البیان» را به نام «مختصر نهج البیان» فراهم آورده که نسخه خطی آن موجود است.
محتوای کتاب
مؤلف در هر سوره، نخست به ذكر نام آن، مكى يا مدنى يا مورد اختلاف بودن آن و تعداد آیات آن مى‌پردازد؛ سپس به ذكر فضل سوره (در بعضى موارد) با نقل روايت مى‌پردازد. به وجه تسميه سوره و نام‌هاى ديگر آن اشاره داشته، اقوال مختلف را ذكر مى‌نمايد.
پس از آن به تفسیر فرازهاى مختلف آيات مى‌پردازد. در اين بخش، ابتدا لغات، معانى و در برخى موارد، اشتقاق آنها را بازگو مى‌نمايد و در مرحله بعد به شرح آنها به‌طور مستقل يا به نقل از مفسرين و يا با ذكر روايت، پرداخته و با بيان نام افراد، منقولات خود را منتسب مى‌نمايد.
شیبانی - چنانکه خود گفته - در رویارویى با آراء و اقوال مختلف و متفاوت مفسران، آنها را نقل کرده است تا اختلاف در آن کم باشد و عالم فقیه و خواننده هوشیار از آن سود برگیرد. همچنین شرح فرازهاى آيات را گاهى با كمك گرفتن از آيات ديگر و يا روايات پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام پى مى‌گيرد.
بيان معانى ديگرِ الفاظ مشترك را در قرآن از نظر دور نداشته، هريك را با مورد خود مشخص مى‌نمايد. در تبيين معانى لغوى از اشعار عرب نيز استفاده مى‌نمايد. و نیز به ناسخ و منسوخ و پاره اى از عبادات شرعى و احکام و اسباب النزول و سخنان لغویان پرداخته است.
مفسر از بسیار پرداختن به مباحث دستورى و قرائات و نیز باطن آیات قرآن پرهیز کرده و بنا را بر اختصار و اقتصار گذاشته است. هدف شیبانی تفسیر كل قرآن بوده، امّا به تفسير شمارى از آيات نپرداخته؛ زيرا معتقد است، معناى آنها از ظاهرشان دانسته مى‌شود.
او چندان از «کلبى» نقل مى کند که گمان مى رود تفسیرش را کاملا در اختیار داشته. از شیخ مفید، جبائى، طبرى، زجاج، فرّاء و ابوعبیده و... نیز فراوان نقل مى کند. از «تبیان» شیخ طوسی بهره بیشتر برده و از او با احترام یاد مى کند.
منابع
- نرم افزار جامع تفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- تفسير و مفسران، آيت‌الله محمدهادی معرفت، ج2، ص26.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
