آیه عدد
به سومین آیه سوره نساء که به جواز تعدد زوجات تا چهار همسر پرداخته، «آیه عدد» گفته‌اند:[۱]
شیخ طوسى گوید: در سبب نزول این آیه به شش وجه اختلاف نموده اند؛ اول، حسن بصرى و جبائى و مبرّد از عایشه روایت کرده اند که این آیه درباره دختر یتیمى نازل گردیده که در تحت سرپرستى قیم خویش بوده و او مایل و راغب به ازدواج با دختر گردید. به خاطر مال و جمال او آن هم بدون پرداخت مهریه و البته در چنین مواردى از ازدواج با چنین دخترى بدون پرداخت مهر جلوگیرى به عمل آمد و دستور رسید که با غیر آن یتیمه ازدواج نمایند تا چهار زن و اگر از اداره کردن چهار زن ترس داشته باشند با یک نفر ازدواج کنند و نیز گویند: این آیه متصل به آیه «یسْتَفْتُونَک فِی النِّساءِ قُلِ اللَّهُ یفْتِیکمْ فِیهِنَّ وَ ما یتْلى عَلَیکمْ فِی الْکتابِ فِی یتامَى النِّساءِ اللَّاتِی لاتُؤْتُونَهُنَّ ما کتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکحُوهُنَّ» (سوره نساء، ۱۲۷) مى باشد.
دوم، ابن عباس و عکرمة گویند: که مردان با چهار زن ازدواج مى کردند و نیز با پنجمى و ششمى تا ده زن نیز ازدواج می‌نمودند و براى خود مانعى نمى دیدند و اگر دارائى آن‌ها با این ازدواج متعدد از بین می‌رفت به اموال یتیم دست درازى می‌کردند و آن را خرج می‌نمودند. خداوند با نزول این آیه از ازدواج با بیش از چهار زن نهى فرمود. تا مجبور نشوند به مال یتیم دست درازى نمایند و نیز فرمود: اگر از اداره کردن چهار زن از لحاظ مخارج عاجز شوند به یک نفر اکتفا کنند.
سوم، سعید بن جبیر و سدى و قتادة و نیز در یکى از روایات مربوط به ابن عباس گویند: که مردم بر زنان سخت مى گرفتند و با گرفتن چهار زن عدالت را میان آنان مراعات نمى نمودند. سپس این آیه نازل شد و فرمود: همچنانى که مى ترسید که نتوانید عدالت را میان یتیمان مراعات کنید با ازدواج با چهار زن نیز به خاطر عدم توانائى اجراى عدالت بپرهیزید و به یک نفر اکتفا نمائید.
چهارم، مجاهد گوید: اگر مى ترسید که نتوانید درباره ولایت ایتام عدالت را مراعات کنید و نیز مى ترسید که مبادا دارائى آن‌ها را حیف و میل نمائید و نیز از زنا نمودن هم باک دارید، به نکاح و ازدواج مباح از یک زن تا چهار زن بپردازید و اگر می‌ترسید که نتوانید عدالت را میان آن‌ها مراعات کنید به یک نفر اکتفا نمائید.
پنجم، حسن بصرى گوید: اگر مى ترسید که نتوانید عدالت را درباره یتیمه اى که تحت سرپرستى شما مى باشد، مراعات کنید. با زنان خوب از ایتام دیگر که نزدیکان و خویشاوندان شما هستند مى توانید تا چهار زن ازدواج کنید و اگر هم مى ترسید که عدالت را مراعات نکنید به یک زن اکتفاء نمائید و یا به ملک یمین بپردازید چنان که جبائى نیز گفته است و گوید که خطاب آیه متوجه اولیاء یتیمه است. در صورتى که اراده ازدواج با آن‌ها را نمایند یا خواسته باشند قبل از بلوغ با آنان ازدواج کنند.
ششم، فرّاء گوید: اگر پرستارى ایتام بر شما سخت و مشکل است. بنابراین بپرهیزید از جمع ازدواج بین ایتام و دیگران که نتوانید عدالت را میان آن‌ها مراعات کنید.
صاحب مجمع البیان چنین افزوده که قاضى ابوعاصم گوید: که قول اول، بهتر و اولى است، زیرا به نظم آیه نزدیک تر است.[۲]
پانویس
منابع
- دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج۱، ص۳۹۳.
- نمونه بینات در شأن نزول آیات، محمدباقر محقق، ص۱۷۹.
