اتقان المقال فى احوال الرجال (کتاب)

نویسنده	محمد طه نجف
موضوع	رجال / محدثان شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۱

«إتقان المقال فى أحوال الرجال» تألیف شیخ محمدطه نجف (م، ۱۳۲۳ ق)، کتابی رجالی به زبان عربی، در شرح حال راویان حدیث شیعه است. در این کتاب، رجال حدیثی در سه قسمت ثقات، حسان و ضعفا، به ترتیب حروف الفبا معرفی شده‌اند.

مؤلف

شیخ محمدطه نجف (۱۳۲۳-۱۲۴۱ ق)، فقیه اصولى، رجالى، مجتهد زاهد شیعه در قرن ۱۴ قمری است. او از شاگردان علمای بزرگی چون شیخ محسن خنفر، شیخ مرتضى انصارى و سید حسین کوه‌کمرى بود.

آیت‌الله نجفى پس از درگذشت میرزاى شیرازى، عهده‌دار مرجعیت شیعیان شد. گرچه از زندگى مؤلف اطلاعى در دست نیست، اما از کتاب و مقدمه آن که خود نگاشته به خوبى مقام عالى علمى وى مشخص مى شود.

برخی دیگر از تألیفات او عبارتند از: الانصاف فى مسائل الخلاف؛ حاشیه بر "الجواهر" در فقه؛ الفوائد السنیة (حاشیه بر "فرائد الاصول")؛ غنائم المحصلین (حاشیه بر "معالم الاصول")؛ رساله در تشریع و... .

معرفى کتاب

نام کتاب در ابتدا، «أحیاء الأموات من أسماء الرواة» بوده است و سپس مؤلّف از این نام عدول کرده و آن را «اتقان المقال فى احوال الرجال» نامیده است. آقا بزرگ تهرانی در الذریعة این کتاب را با عنوان «رجال الشیخ محمد طه نجف» فهرست نموده است.

تاریخ فراغت از این اثر چنان‌که نویسنده در آخر کتاب به آن اشاره کرده، پنج‌شنبه ۱۲ ذی‌القعده ۱۲۷۷ قمری است.

مقدمه کتاب «اتقان المقال» - که دارای متنی آهنگین و نثری مسجع است - در بردارنده ضرورت علم رجال، و بیان رموز به کار رفته در ارتباط با کتاب های رجالی است که از آنها شرح حال راویان اخذ شده است.

در این اثر، اقوال بیشتر علمای رجالى شیعه مثل نجاشى، ابوعمرو کشی، شیخ طوسى، علامه حلى، سید بن طاووس، شهید ثانى و خالد برقى، جمع آورى و نقل گردیده است.

محتوای کتاب

این کتاب در سه بخش تنظیم شده است که عبارتند از: شرح حال راویان ثقه، راویان حَسَن و راویان ضعیف. در هر بخش، اسامی بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم شده اند.

در قسم اوّل، در توثیق راویان از شرح حال آنها و سخن ائمه معصوم(ع) استفاده شده است. در قسم دوم (حِسان)، مدح این راویان یا از اخبار و یا از قراین تهیه شده است. در قسم سوم (ضُعفا) نیز ضعف راویان یا از روایاتی که بر جرح و فساد مذهب آنها دلالت دارد و یا بر اساس مهمل بودن آنها آورده شده است.

مؤلّف در هر بخش در شرح حال هر راوی، ضمن بیان این که در مورد این شخصیت در هر یک از مصادر رجالی اوّلیه چه مطالبی وجود دارد، به هر نوع مطلبی که مشخّص کننده احوال راوی باشد، اشاره می نماید که عبارت اند از: بیان نام کتاب راوی و ذکر طریق مؤلّف به آن کتاب، نام و کنیه و لقب راوی به همراه تصحیف هایی که احتمالاً در این موارد ملاحظه شده است.

همچنین مشخّص شده است که وی از اصحاب کدام یک از ائمه معصوم(ع) بوده و سخنان معصومان(ع) در مورد این شخصیت، بیان شده است. راوی و مروی عنه هر راوی به طور محدود مشخّص شده و ادلّه ای که بر توثیق یا حُسن و یا ضعف راوی دلالت کند، بیان شده است.

منابع

• مأخذشناسی رجال شیعه، رسول طلاییان، ص ۱۹۹-۲۰۰.
• کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.