سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد (کتاب)
«سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد» از جمله مفصل‌ترین کتب مربوط به سیره پیامبر اعظم (صلی الله علیه وآله) است که توسط محمد بن یوسف صالحى شامى -عالم قرن دهم هجرى- نوشته شده است.
محتوای کتاب
اهمیت این اثر به آن است که مجموع مباحث مربوط به سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) را ارائه کرده و در دسترس قرار داده است. او نوشته خود را از سیصد مصدر در زمینه‌هاى مختلف حدیث و تاریخ و سیره و طبقات و رجال و تفسیر و ادب و لغت و... یعنى آنچه در روزگار او در دسترس بوده، گردآورده است. لذا براى تحقیق در موضوع تاریخ صدر اسلام و سیره نبوى از مراجعه به این کتاب چاره‌اى نیست.
مؤلف، این کتاب را حاصل عمر خود دانسته و در مقدمه مى‌نویسد: «این کتابى است که من آن را از میان بیش از سیصد کتاب جمع آورى و انتخاب کرده‌ام و همه کوششم در به دست آوردن اطلاعات صحیح بوده است... و در آن از احادیث جعلى هیچ نیاورده‌ام».
تعداد ابواب کتاب بیش از هزار است و صالحى در پایان هر باب و پس از آنکه روایات مربوطه را آورده است، به توضیح مشکلات و بیان معناى الفاظ غریب و چگونگى ضبط کلمات مشکل مى‌پردازد.
ویژگیهای کتاب
- مؤلف بر خلاف کتب معمول سیره و تاریخ، به توضیح مشکلات موجود در منقولات اعم از آیات شریفه و احادیث و متون تاریخى و اشعار نقل شده مى‌پردازد و بخش وسیعى از کتاب را به این مهم اختصاص داده است.
- از دیگر مزایاى این اثر، نقد و بررسى روایاتِ نقل شده است. البته بسیارى از این نظرات و تحقیقات، یافته‌هاى پیشینیان است که مؤلف با استفاده از آنها و با تصریح به نام و نشان مأخذ خویش به نقد و بررسى روایات و اطلاعات مى‌پردازد.
- از دیگر مزایاى این اثر، سلسله‌اى از اطلاعات و تحقیقات کتاب‌شناسى و رجالى است که مؤلف به طور ضمنى در مطاوى کتاب مى‌آورد و پاره‌اى از متون مهم سیره و رجال بزرگ آن را مى‌شناساند. شامى با جملاتى از قبیل: «تواترت الاخبار» و «فیه من عدم التثبت ما ترى»، «رواه ابوداود و الترمذى و قال حسن صحیح» و «القول الاول رواه ابونعیم بسند ضعیف عن ابن عباس... و القول الثانى رواه الطبرانى و البیهقى و الضیاء بسند صحیح...» به اظهار نظر پرداخته است.
منابع کتاب
مؤلف از منابعى چون روض الانف سهیلى، شرح خشنى بر سیره ابن هشام، زاد المعاد ابن قیم جوزیه، عیون الاثر ابن سید الناس، سیره مغلطاى، امتاع الاسماع مقریزى و سمهودى در وفاءالوفاء نقل کرده و براى عالمان بزرگ یا کتابهایى که به طور مکرر نام برده، اختصارات و رموزى قرار داده است.
در بخش نخست از هر باب، معمولاً همه اطلاعات ممکن از همه مصادر موجود و در دسترس آمده و اختلافات در نقل در کنار هم قرار مى‌گیرد و مصادر و راویان آنها معین و مشخص شده‌اند. مانند مقایسه سند و متن اخبار تاریخى با یکدیگر.
با آنکه نسخ متعددى از این کتاب وجود دارد، محققان کتاب، نسخه اصل آن را نسخه کتابخانه صنعاء قرار داده‌اند؛ زیرا کامل‌تر و صحیح‌تر بوده است. در این تحقیق، روایات و نصوص وارد در کتاب را با مآخذ اولیه آن مانند سیره ابن هشام و مغازى واقدى و تاریخ طبرى و امتاع الاسماع و کتاب‌هاى مسلم و بخارى و غیره مطابقه و مقابله کرده و جلد و صفحه مآخذ را در پاورقى مشخص مى‌کنند.
منابع
- ویکی نور
