الوافیه فی اصول الفقه (کتاب)
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
 | |
| نویسنده | عبدالله بن محمد تونی |
| موضوع | حقيقت و مجاز |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| تحقيق | محمدحسين رضوي |
|
| |
«الوافیة فی اصول الفقة» تألیف ملاعبدالله فاضل تونی (م، 1071 ق)، کتابی ارزشمند در علم اصول فقه است. این کتاب پس از مؤلف، مورد توجه فقهای امامیه بوده و چندین شرح بر آن نوشته شده است.
مؤلف
عبدالله بن محمد بشروى، مشهور به فاضل تونى (م، 1071 ق)، عالم، فقیه، صالح، عابد، پارسا و یكى از اعلام بزرگ شیعه در قرن یازدهم بوده است. گفته شده كه وى در علم و كمال و فضیلت و تقوا به مرحوم مقدس اردبیلى شباهت داشته است.
برخی عالمان گفته‌اند که فاضل تونی اخباری معتدلی بوده که با اصول فقه میانۀ خوبی داشته است.
از دیگر آثار او می توان به: رساله‌ای در نماز جمعه، حاشیه بر معالم الاصول، تعلیقاتی بر مدارک الاحکام، حاشیه بر «ارشاد الاذهان» علامه حلی و فهرست بر «تهذیب الاحکام» شیخ طوسی، اشاره نمود.
معرفى اجمالى كتاب
به گفته سید خوانساری، تاریخ فراغت از تألیف «الوافیة فی اصول‌الفقة» 12 ربیع‌الاول 1059 ق. است. این كتاب در اصول فقه شیعه و از بهترین كتب این فن است. فاضل تونی خود کتاب وافیه را رساله‌ای وافی و شافی وصف کرده که مشتمل بر تحقیق درباره مسائل مهم اصولی، بویژه ادله عقلی و اجتهاد و تقلید و تعادل و تراجیح است.
كتاب وافیه مورد توجه و مرجع بسیارى از فقها و اصولیونى بوده كه بعد از فاضل تونى آمده اند. صاحب الذریعه در مورد كتاب وافیه چنین مى نویسد: «فهذه رسالة وافیة و جملة شافیة محتویة على تحقیق المهم من المسائل سيّما مباحث الأدلّة العقلیة و مباحث الاجتهاد والتقلید و باب التراجیح...».
وافیه از مزایای چندی برخوردار است، از جمله ابتکار در باب‌بندی و تقسیم مباحث اصولی، استدلال قوی و در برخی موارد ابتکاری، توضیح و تبیین دقیق مصطلحاتی که غلط اندازند، تأسیس رأی جدید، نثر ساده و روشن، جلوگیری از خلط مباحث اصول فقه با علوم دیگر، کثرت منابع و از جمله استفاده از کتب اصول‌فقه مذاهب مختلف اسلامی.
وافیه به شیوه کتابهای درسی تنظیم شده است. از همین روست که در مباحثِ گوناگون، آکنده از مثالهای متعدد، برای دادن قدرت تطبیق به دانشجوست. تونی در این کتاب، ضمن رعایت اعتدال، از اصول‌فقه دفاع کرده و در موارد مختلف به نقل و نقد آرای محمد امین استرآبادی پرداخته است.
محتوای کتاب
این كتاب حاوى مقدمه و شش باب است. مقدمه و بابها هر کدام به بخشهای کوچکتری، با عناوین بحث و فصل و مقصد و قسم، تقسیم شده‌اند:
- مقدمه: مؤلف در مقدمه مباحثی چون تعریف اصول‌فقه، حقیقت و مجاز، و مشتق را مطرح کرده است.
- باب اول: در «اوامر و نواهى»
- باب دوم: در «عام و خاص» و مباحثِ راجع به تخصیص؛ در همین باب مباحث حجیت مطلق ظواهر کتاب و خبر واحد بررسی شده است.
- باب سوم: در «ادله شرعى» است و در آن مباحث حجیت کتاب، اجماع و سنّت، و مسائلی چون شرایط عمل به خبر واحد در عصر غیبت و روش شناخت عدالت راوی بررسی شده است.
- باب چهارم: به مباحث ادلة عقلی، استصحاب، استلزام، دلالت، مفاهیم، قیاس و تنقیح مناط اختصاص یافته است.
- باب پنجم: در «اجتهاد و تقلید» است و در آن از تعریف اجتهاد، تجزّی در اجتهاد، دانشهای مورد نیاز مجتهد، نیاز به اجتهاد و تقلید، تقلید از میّت و حکم عبادتِ کسی که نه مجتهد است و نه تقلید می‌کند، بحث شده است.
- باب ششم: به موضوع تعادل و ترجیح اختصاص دارد و در آن پانزده قسم تعارض بررسی شده است.
شروح کتاب
«وافیه» از زمان تألیف مورد توجه فقها قرار گرفت و نسخ آن متداول گردید و چندین شرح و حاشیه بر آن نوشته شد. در سدۀ ۱۳ ق. که اخباریگری شدت یافته بود و اصولیان به سختی بر اخباریان می‌تاختند، چندین شرح و حاشیه بر الوافیة نگاشته شد. از جمله شروح مهم آن عبارت است از:
- شرح الوافیه، تألیف سید صدرالدین محمد رضوی (متوفی 1160) معروف به شارح وافیه. شیخ انصاری در فرائدالاصول در موارد متعدد به این شرح توجه کرده است.
- شرح الوافیه، تألیف علامه سید محمدمهدی طباطبائی بحرالعلوم (متوفی 1212)
- شرح الوافیه، تألیف سید جواد عاملى، صاحب مفتاح الكرامه (متوفی 1226ق)، که مبسوط و در دو جلد تألیف شده است.
- شرح الوافیه، تألیف سید محسن اعرجی کاظمی (متوفی 1227)، شرحی است منظوم در ۵۰ هزار بیت. وی خلاصه‌ای از این شرح را با نام «المحصول» نیز تدوین نموده است.
- شرح الوافیه، نوشته سید حسن حسینى.
منابع
- "ملا عبداللّه تونی"، دانشنامه جهان اسلام، اسماعیل باغستانی.
- "تونی"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
