سید محمود مرعشی

آيت الله سيد محمود مرعشى (1408-1307 ق)

؛ ايشان به راستى، عالمى ربانى و زاهدى وارسته بود.

ولادت و خاندان

سيد محمود مرعشى در سال 1307 ه.ق از خاندان علم و فقاهت، در تهران چشم به جهان گشود. وی فرزند آيت الله سيد سلطانعلى مرعشى شوشترى (م، 1333 ق)، از سادات حسينى است كه با سى و دو واسطه به حضرت حسين اصغر علیه السلام، فرزند حضرت امام سجاد علیه السلام مى رسد. پدرش سلطانعلى مرعشى از شاگردان آيت الله شيخ جعفر شوشترى و آخوند خراسانى بشمار مى رفت، و خود از اساتيد درس خارج فقه و اصول در حوزه علميه نجف اشرف بود.

از افتخارات آيت الله سيد محمود مرعشى اين بود كه به دامادى سالك الى الله و صاحب كرامات، آيت الله مرحوم سيد مرتضى كشميرى نايل شد.

تحصیلات و استادان

آيت الله سيد محمود مرعشى در شش سالگى همراه پدر و مادر و سه برادرش به نجف اشرف هجرت كرد و در آن جا پس از فراگيرى خواندن و نوشتن و كتاب هاى مقدماتى، براى تحصيل علوم حوزوى آماده گرديد. صرف و نحو و منطق و مقدمات را نزد پدر و همچنين برادر بزرگوارش آيت الله سيد احمد مرعشى - پدر حضرت آيت الله سيد اسماعيل مرعشى - فراگرفت. سپس سطوح را به ترتيب در محضر علماى بزرگ و مدرسان عالى مقام: ميرزا آقاى اصطهباناتى، شيخ على محمد يزدى، آيت الله شيخ ضياءالدين عراقى، شيخ على قوچانى و شيخ على گنابادى آموخت.

آن گاه درس خارج فقه و اصول را از محضر بزرگانى چون: ملا محمدكاظم خراسانى (صاحب كفايه)، سيد محمدكاظم يزدى (صاحب عروة الوثقى)، شيخ ضياءالدين عراقى و ميرزا حسين نايينى، فراگرفت. وى علم رجال را در محضر آيت الله سيد ابوتراب خوانسارى و علم كلام را در محضر آيت الله شيخ محمدجواد بلاغى آموخت، و بيشترين استفاده را از اين علماى محقق و بزرگ نمود.

تدریس و شاگردان

آيت الله سيد محمود مرعشى پس از وصول به درجات عالى علوم حوزوى و اجتهاد، به تدريس و تربيت شاگردان پرداخت و حوزه تدريس خارج فقه و اصول را در حوزه علميه نجف اشرف تشكيل داد و در كنار آن به تأليف كتاب هاى تحقيقى و استدلالى، پيرامون علم اصول و فقه و ساير مسائل اسلامى همت گماشت و شاگردان برجسته اى در محضر درس او پرورش يافتند.

ايشان از آن جا كه به زبان عربى تسلط كاملى داشت و تدريس مى كرد، بيشتر شاگردانش از طلاب لبنانى و عراقى بودند؛ از جمله آن‌ها: آيت الله سيد حسين مكى جبل عاملى است كه اخيراً به جاى علامه سيد محسن امين صاحب اعيان الشيعه، اقامه جماعت مى كند و مدرسه علميه اى در دمشق (سوريه) تأسيس نموده است.

از شاگردان ديگر او، آيت الله شيخ اسماعيل بعلبكى جبل عاملى، آيت الله سيد عبدالصاحب جبل عاملى، شيخ موسى سودانى، و مرحوم شيخ كاظم ساعدى است كه در محضر ايشان به درجه اجتهاد نايل شده اند.

آيت الله سيد محمود مرعشى امر تدريس را با جديت تمام از سال 1313 تا سال 1365، يعنى 52 سال، در حوزه علميه نجف اشرف به تحصيل، تحقيق، تدريس و فعاليت هاى علمى پرداخت و از عمر بابركت خود كمال استفاده را نمود.

آثار و تألیفات

تأليفات آيت الله مرعشى به طور خلاصه عبارت است از:

• 1- «بيدارى بشر، يا پرهيز از خطر» (كه چاپ شده و پيرامون ردّ بابيت و بهائيت است.)

• 2- «حاشيه بر فرائد الاصول» (رسائل شيخ انصارى) - خطى.

• 3- «حاشيه بر كفاية الاصول» (آخوند خراسانى) - خطى.

• 4- «حاشيه بر كتاب طهارت شيخ انصارى» (به طور مبسوط، اما ناتمام) - خطى.

• 5- «كتاب رساله در وجوب حجاب» (استدلالى) - خطى.

• 6- «طريق الوصول الى دقائق العقول» چهار جلد، مشتمل بر: توحيد، نبوت، امامت و معاد - خطى.

• 7- «ابقاء الحلية فى وجوب اعفاء اللحية» (استدلالى در حرمت تراشيدن ريش) - چاپ شده.

• 8- «رساله در ردّ صوفيه» - چاپ شده.

• 9- «شرح دعاى ندبه به عربى» كه در حقيقت يك دائرة المعارف بسيار عميق و مفيد است (خطى).

• 10- «نفحة الرحمان فى حكمة لقمان» (خطى).

• 11- «اعيان المرعشية» (خطى).

فعالیت‌های اجتماعی

آيت الله سيد محمود مرعشى بيانى شيوا داشت و در ابلاغ اسلام و احكام نورانى آن به مردم - به ويژه مردم دورافتاده - به شدت احساس مسئوليت مى كرد. با اين كه فقيه و مجتهد بود، گاهى ترجيح مى داد كه هجرت كند و با سخنرانى و تبليغات، مسايل اسلامى را به مردم بياموزد. بر همين اساس در دوران جوانى، بنا به دعوت بعضى از بستگانش كه در آفريقاى شرقى اقامت دارند، به آن جا سفر كرد و ماه ها در شهرهاى مِقْدَشو، بَمْباسِه، دارالسلام زنگبار، جزيره مَدَگَسْگر به تبليغ پرداخت و در آن سامان، منشأ آثار و بركات معنوى و مادى فراوانى براى شيعيان آفريقا گرديد؛ از جمله با تبليغات سادات مرعشى و ايشان، چندين مسجد در آن ديار تأسيس شد.

آيت الله مرعشى پس از مدتى اقامت در آفريقا، به نجف اشرف بازگشت و مدتی پس از وفات آيت الله العظمى سيد ابوالحسن اصفهانى در سال 1365 ق، به ايران هجرت نمود و چند سال در تهران به اقامه جماعت در مسجد امامزاده معصوم و رسيدگى به امور مسلمين، و تدريس و بحث هاى فقهى و اسلامى پرداخت و خدمات فقهى، فرهنگى، اجتماعى و تبليغى شايانى به عمل آورد. ایشان در مسجد خود در تهران، با مردم ارتباط صميمانه و بسيار باصفا داشت و مردم نيز او را دوست مى داشتند و از محضرش كمال استفاده را مى بردند.

مرحوم حجة الاسلام شيخ محمد رازى درباره سفر ايشان به تهران مى نويسد: «آيت الله سيد محمود مرعشى در زمان رياست آيت الله مجاهد سيد ابوالقاسم كاشانى به تهران عزيمت نمود، و چندين سال به اقامه جماعت و هدايت مردم همت گماشت. سپس به عللى از آن جا به نجف اشرف مراجعت نمود».

آيت الله سيد محمود مرعشى، پس از سفرهاى تبليغى و مراجعت به نجف، آهنگ هجرت به قم نمود. و اين در وقتى بود كه حضرت آيت الله العظمى سید حسین بروجردى به قم آمده بود. با ورود پربركت ايشان به حوزه علميه قم، حوزه نيز انسجام و رونق تازه اى يافته، زمينه هاى رشد و گسترش آن فراهم شده بود. از اين رو نياز شديدى به حضور اساتيد بزرگ و فقهاى عالى مقام داشت. در چنين موقعيتى، آيت الله سيد محمود مرعشى در قم جلسات درس خارج فقه و اصول تشكيل داد و طلاب بسيارى از محضر درس ايشان استفاده كردند.

در حقيقت هجرت به قم، فصل تازه اى از زندگى آيت الله مرعشى بود، تا آن چه را از تجربيات علمى در حوزه نجف اندوخته بود، در حوزه علميه قم بكار گيرد.

پس از مدتی، سادات مرعشى شوشترى و تجار و مردم متدين اهواز، در قم به محضر آيت الله العظمى بروجردى رسيدند و از ايشان تقاضا كردند كه براى اقامه جماعت و تبليغ دين و رسيدگى به امور، عالمى را به اهواز اعزام كند. حتى ملتزم شدند كه در بهترين نقطه اهواز، مسجد باشكوهى بسازند و ايشان در آن جا به اقامه جماعت و ساير امور بپردازد. لذا آيت الله مرعشى با اصرار آيت الله بروجردى - و پس از استخاره به قرآن - دعوت آنان را اجابت كرد.

به اين ترتيب ايشان از قم به اهواز هجرت نمود و در همان مسجد كه بعدها به نام آيت الله مرعشى و از مساجد بزرگ و معروف اهواز شد، به اقامه جماعت و رسيدگى به امور دينى و اجتماعى مردم پرداخت و جلسات درس خارج فقه و اصول را نيز در آن جا براى طلاب مقيم اهواز تشكيل داد؛ ولى پس از سه سال و اندى اقامت در اهواز، بر اثر كهولت سن و علل ديگر، به قم مراجعت كرد لذا به امر آيت الله العظمى بروجردى، آيت الله حاج سيد اسماعيل مرعشى، برادر زاده ايشان، رهسپار اهواز شد و در همان مسجد اقامه جماعت نمود.

حضرت آيت الله سيد محمود مرعشى كه در آستانه پيروزى انقلاب و پس از آن، بر اثر كهولت سن و ناتوانى مزاج، خانه‌نشين بود، به انقلاب اسلامى علاقه فراوان داشت. براى حضرت امام خمينى و پيروزى انقلاب، همواره دعا مى كرد و مى فرمود: «اين انقلاب اسلامى كه يك نوع زمينه‌سازى و انتظار فرج است، مقدمه ظهور حضرت ولی عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف مى باشد». امام خمينى نيز جوياى حال او بودند و بارها نمايندگانى از طرف خود، به عيادت آن مرحوم مى فرستادند و از او تفقد و دلجويى مى كردند. آيت الله مرعشى معتقد بود كه اسلام بايد اجرا شود و بدون تشكيل حكومت اسلامى، بسيارى از احكام آن اجرا نخواهد شد. لذا اميد داشت تا با پيروزى انقلاب و استقرار نظام مقدس حكومت اسلامى، احكام نورانى اسلام اجرا شده، كشور و ملت از منجلاب گمراهى ها، كه طاغوتيان و بيگانه پرستان عامل آن بودند، نجات يابند؛ چنانكه اجداد بزرگوارش در قرون گذشته در طبرستان (مازندران و...) حكومت علوى تشكيل دادند، مى خواست حكومت علوى، سراسر ايران و جهان را فراگيرد.

ویژگی‌های اخلاقى

الف) بندگى و ولايت:

ايشان به راستى عبد صالح خدا بود. بندگى در برابر خدا را در حد اعلا رعايت مى كرد. اهل تهجد و نماز شب بود. از اشتغال به عبادت خداى يكتا و بى‌همتا لذت مى برد و انس مخصوصى با خدا داشت. خواندن زيارت عاشورا را ترك نمى كرد، جمعه ها بسيار مواظب بود كه غسل جمعه را بجا آورد؛ حتى در حال نقاهت و ناتوانى، آن را ترك نمى كرد. به خواندن نماز جعفر طيار اصرار مى ورزيد، با دعا و مناجات مأنوس و همواره به ياد خدا بود.

شيفتگى او به خاندان رسالت و اهل بيت پيامبر علیهم السلام در حد اعلا بود و همواره با آن ها ارتباط معنوى داشت؛ متجاوز از هشتاد سال، دهه اول محرم را در خانه خود مجلس عزادارى برپا مى داشت و خود، خالصانه و عارفانه در آن مجالس شركت مى نمود و با اظهار ادب به عزاداران و شركت كنندگان، احساسات پاك و بى‌شائبه اش را نشان مى داد. شنيدن مصائب جانسوز امام حسين علیه السلام و شهيدان كربلا او را منقلب مى كرد و سرشك غم از چشمانش سرازير مى شد.

رابطه اش با حضرت ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف بسيار استوار و مخلصانه بود. همه روز صبح ها دعاى عهد امام زمان را مى خواند و با آن بزرگوار رابطه معنوى و ملكوتى خالصانه اى داشت. كتاب شرح دعاى ندبه او، كه بسيار مشروح و متقن است، نشان دهنده عمق ارتباط او با عترت پيامبر صلی الله علیه و آله و بخصوص امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف است. مسأله ولايت امام على و ائمه اطهار علیهم السلام، در اين كتاب به عربى اثبات شده است.

ب) زهد و وارستگى:

مرحوم آيت الله سيد محمود مرعشى، توجه خاصى به طلاب علوم دينى داشت؛ به طورى كه خانه مسكونى خود را در نجف اشرف فروخت و پول آن را بين طلبه ها تقسيم كرد. در سال آخر عمر، به فرزند بزرگ خود دستور داد تا كتاب هاى شخصى اش را به طلاب نيازمند بدهد.

ايشان، تا آخر عمر در قم، در خانه استيجارى زندگى مى كرد و اصرار دوستان و بستگانش را براى خريد خانه نپذيرفت در حالى از دنيا رفت كه از مال دنيا چيزى نيندوخته بود. با اين كه از سادات و علماى بزرگ و داراى موقعيت اجتماعى عظيم بود، ساده زيستى را سرلوحه زندگى خود قرار داده بود. با وجودى كه در سال هاى آخر عمر بر اثر كهولت سن و ضعف مزاج، پاهايش قدرت حركت نداشت، اما براى خود خادم نگرفت

وفات

مرحوم آيت الله سيد محمود مرعشى، سرانجام در 27 شوال المكرم سال 1408 ه.ق (خرداد سال 1367 ش) در 101 سالگی از دنيا به سوى عالم بقا رحلت كرد. پيكر مطهرش را با تجليل و تشییع باشكوه به حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در قم آوردند و پس از قرائت نماز توسط مرحوم آيت الله سيد شهاب الدين مرعشى، در حجره شماره 38 صحن بزرگ، نزديك مقبره آيت الله شهيد شيخ فضل الله نورى به خاك سپردند.

منابع

• محمد محمدى اشتهاردى، ستارگان حرم، جلد 11.