عیادت بیماران
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
عیادت در لغت به معنی رفتن به ملاقات کسی است و به علت کثرت استعمال، مخصوص ملاقات نمودن بیمار شده است.[۱] تقویت ارتباط عاطفی میان افراد جامعه‌ی اسلامی در راستای یاری همدیگر در رسیدن به کمالات انسانی از اهداف کلان و راهبردی شریعت نبوی است و «عیادت بیماران» یکی از ابزارهای تحقق این هدف کلان است که از طرفی بیمار رنجور را مرهم و تسکینی است، و از طرف دیگر عیادت کننده به فضایل اخلاقی و تربیتی فراوانی خواهد رسید، و در ضلع سوم نیز این روابط به تقویت ارتباطات میان فردی (بین دوستان) و میان گروهی (در خانواده‌ها) و از بین بردن کینه‌ها و دشمنی‌ها خواهد انجامید که این ارتباطات، اساس تعاون و وحدت و همدلی در سطح کلان جامعه‌ی اسلامی را تشکیل می‌دهند.
محتویات
فضیلت عیادت بیماران
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم دستور می‌دادند که بیماران را عیادت کنید.[۲] و عیادت بیمار را صدقه[۳] و برتر از ثواب تشییع جنازه می‌دانستند.[۴]
امام علی علیه السلام عیادت بیماران را از بهترین کارهای نیک می دانستند.[۵]
امام صادق علیه السلام می‌فرمودند: از حقوق هر مسلمان بر مسلمان دیگر این است وقتی بیمار شد او را عیادت کند.[۶]
لازم به ذکر است رسول گرامی خدا صلی الله علیه آله و سلم در مورد عیادت از همسایگان بیمار[۷] و در مورد عیادت مسکینان توجه خاص داشتند و خود نیز همواره از بینوایانی که بیمار می‌شدند عیادت می‌کردند.[۸] بلکه حتی یک بیمار یهودی را نیز عیادت فرمودند.[۹]
آثار عیادت بیماران در روایات
۱. اجر و رحمت الهی و تطهیر باطنی و روحی:
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: هر کس به دیدار مریضی رود در رحمت خدا وارد می‌شود و وقتی به بالین او برسد در رحمت الهی غوطه می‌خورد و اگر این دیدار را در صبح، انجام دهد هفتاد هزار فرشته در تمام مدت بقیه‌ی روز بر او درود می‌فرستد و اگر در شب به عیادت آن بیمار رفته باشد هفتاد هزار فرشته بر او درود می‌فرستد تا صبح شود[۱۰] و اجر هزار سال عمل صالح که در آن سالیان، یک لحظه معصیت الهی ننموده باشد به او عطا خواهد شد.[۱۱]
همچنین امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: هر کس عیادت بیماری را بکند هفتاد هزار فرشته از آسمان ندا می‌دهد که ای فلان! (او را با نام صدا می‌زند) پاک شدی و بهشت گوارایت باد.[۱۲]
رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: برای هر قدمی که بر می دارد هفتاد ملیون نیکی نوشته می‌شود و هفتاد ملیون گناه او زدوده می‌شود و هفتاد ملیون درجه بر مقامات او افزوده می‌شود و هفتاد ملیون فرشته در قبر با او همنشینی می‌کنند و برای او استغفار می‌کنند.[۱۳] امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: اگر عیادت کننده در راه عیادت بیمار از دنیا برود من بهشت را برای او ضمانت می‌کنم.[۱۴]
۲. بهره بردن از دعای بیماران؛
همانطور که امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: از بیماران بخواهید برایتان دعا کنند. زیرا دعایشان چون فرشتگان است.[۱۵] و فرمودند: هر کس مریضی را برای خدا عیادت کند، آن مریض هرچه از خدا بخواهد برای این فرد مستجاب می‌شود.[۱۶]
۳. رسیدن به شرف ملاقات تجلیات الهی:
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در روایتی بسیار عجیب فرمودند: خدای متعال در روز قیامت به بنده‌ی خود خطاب می‌کند که ای فرزند آدم! من بیمار شدم اما تو به عیادت من نیامدی! و او می‌گوید خدایا من چگونه به عیادت تو بیایم و حال آن که تو پروردگار تمام آفریده‌هایت هستی [و درد و بیماری در تو راهی ندارد]؟![۱۷] و در پاسخ او، خدای متعال می‌فرماید: به یاد داری که بنده‌ام، بیمار شد و تو به عیادت او نرفتی؟ اگر به عیادت او می‌رفتی مرا در کنار او می‌یافتی.[۱۸]
۴. قضای حوائج شخصی:
خدای متعال می‌فرماید: من خود شخصاً به برآوردن حوائج عیادت کننده می‌پردازم.[۱۹] البته خداوند حوائج همه‌ی عالم را شخصاً برآورده می‌فرماید و منزه است از یار و شریک داشتن، ولی در این‌جا نوعی شرافت خاص را برای فرد بیان می‌کند.
وظایف و آداب عیادت‌کنندگان
۱. اخلاص نیت: به این معنی که تلاش صورت گیرد تا ملاقات با انگیزه‌ی صرفاً الهی باشد؛ زیرا به طور کلی هیچ عملی نزد خدای متعال بدن قصد قربت ارزش ندارد و در برخی روایات رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه هدی (علیهم‌السّلام) در مورد عیادت نیز تصریح به شرطیت این قصد در ترتب آن ارزش‌ها فرموده‌اند[۲۰] و نیز به ابوذر دستور دادند که با انگیزه‌ی خالص و الهی به دیدن بیماران برود.[۲۱] چه بسا ترتب آثار مذکور در فضیلت عیادت نیز منوط به نوع و مرتبه‌ی انگیزه باشد. [مانند انجام عیادت برای وجه الله و صرف رضای الهی؛ همانطور که در روایت است،[۲۲] یا برای ثواب آخرت یا خوف از قطع رحم و رفتن به جهنم در ترک عیادت ارحام، که هریک دارای درجه‌ای از اثر و فضیلت هستند].
۳. سپاس الهی به جهت عدم ابتلا به آن بیماری: همانطور که رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: هر کس هنگام دیدن بیماران، خدا را بر این‌که به آن بیماری مبتلا نشده شکر کند خدای متعال او را از آن بیماری تا همیشه حفظ می‌فرماید.[۲۴] که البته فرمودند این دعا باید طوری باشد که به گوش بیمار نرسد، مبادا سبب اندوه او شود.[۲۵]
۴. دعا نمودن برای بیمار: رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از اهداف دستور خود جهت لزوم عیادت بیماران را دعا کردن برای بیمار بیان فرمودند[۲۶] و خود نیز هرگاه بیماری را عیادت می‌کرد دست راست خود را بر گونه‌ی راست یا بر سر بیمار نهاده و برای شفای او دعا می‌کردند.[۲۷]
۵. درخواست دعا از بیمار: امام صادق(علیه‌السّلام) فرمودند: دعای بیمار چون دعای فرشتگان است و مستجاب می شود، پس هرگاه آنان را عیادت کردید بخواهید برای شما دعا کنند[۲۸] و فرمودند: هر کس بیماری را صرفاً برای رضای الهی دیدار کند، هر دعایی که بیمار برای او کند مستجاب خواهد شد.[۲۹]
۶. تلاش برای رفع نیازهای او: پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: هر کس حاجت آسیب‌دیده‌ای را بر عهده گیرد و آن را پی‌گیری کند تا برآورده نماید، خدای متعال برات دوری از جهنم و دوری از نفاق به او خواهد داد و هفتاد حاجت دنیوی او را برآورده فرموده و همواره در رحمت الهی غوطه خواهد خورد تا آن کار را تمام کند و هر کس در پی حاجت بیماری برود، چون روزی که از مادر متولد شده است از گناهانش پاک خواهد شد گرچه آن حاجت را نتواند برآورده کند و اگر آن بیمار از افراد خانواده‌اش باشد، اجر بیشتری دارد[۳۰] و فرمود: هر کس اندوه و مشکلی از مسلمانی دور کند خدای متعال هفتاد و دو اندوه از اندوه‌های آخرت و هفتاد و دو اندوه از اندوه‌های دنیا را از او دور می‌کند[۳۱]و خود نیز وقتی به دیدار یکی از اصحاب بیمار خود می‌روند و آن فرد تمایل به خوردن نان گندم داشت، دستور دادند کسی نان گندم برای او آورد و به ایشان اطعام نمودند.[۳۲]
۷. هدیه بردن برای بیمار: امام صادق (علیه‌السّلام) به اصحاب خود دستور دادند در عیادت بیماران میوه یا عطری خوش‌بو و خلاصه هدیه‌ای با خود ببرند که سبب شادی بیمار است.[۳۳]
۸. عیادت متناوب: رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: هر روز و مداوم به عیادت بیمار نروید، بلکه با رفق و گاهی اوقات به دیدار بیمار بروید مگر این‌که بیمار حالش وخیم باشد.[۳۴]
۹. کوتاهی درنگ در کنار بیمار: امام صادق (علیه‌السّلام) عیادتی که کوتاه‌تر باشد را دارای اجر برتر می‌دانستند[۳۵] و امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: مگر این‌که بیمار، طالب درنگ باشد و آن را بخواهد.[۳۶]
۱۰. نخوردن چیزی در خانه‌ی بیمار: رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: این کار اجر او را از بین می‌برد.[۳۷] البته احتمال دارد این توصیه به خاطر عدم زحمت برای بیمار در پذیرایی از افراد مختلف و حذف تشریفات این ملاقات‌ها صورت گرفته باشد؛ بنابراین در صورت فقدان این مشکل و خصوصاً درخواست بیمار ممکن است این نهی وجود نداشته باشد.
۱۱. تفقد عاطفی از بیمار: از مراتب تکمیل عیادت بیمار این است که فرد عیادت کننده دست خود را بر روی دست یا پیشانی بیمار بگذارد و از احوال او سوال کند.[۳۸] ارتباط‌شناسان این شیوه را ارتباط لمسی می‌نامند که از نظر آنان، موثرترین ابزار برای انتقال بسیاری از احساسات و عواطف و نشانه‌ی علاقه و پذیرش و بلکه موثر در سلامتی فرد لمس شده است.[۳۹]
۱۲. امید دادن به بیمار: پیامبر بزرگوار اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: هرگاه به عیادت بیماری رفتید او را امید به زندگی و تاخیر اجل بدهید که این تقدیر الهی را عوض نمی کند اما دل بیمار را خوش می‌کند.[۴۰] آن بزرگوار خود نیز وقتی بر بیماری وارد می شدند همواره می‌فرمودند: چیزی نیست؛ انشاء‌الله سبب تطهیر شما است.[۴۱]
۱۳. گفتگوهای سازنده «اخلاقی - تربیتی» با بیماران: رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در عیادت‌های خود نه فقط تفقد عاطفی از بیماران می‌نمودند، بلکه این فرصت را به زمینه‌ای برای اصلاح و تربیت آنان با القای معارفی در زمینه‌ی فلسفه بیماری، آثار بیماری در تعالی معنوی، نقش بیماری در تطهیر انسان از گناهان و ... تبدیل می نمودند.[۴۲]
عیادت‌های غیر لازم یا ممنوع
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: عیادت تا سه روز لازم نیست.[۴۳] رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز فرمودند: بیماری‌های «رمد» [نوعی ورم چشم][۴۴] و «دمل» [نوعی ورم دردناک و برجسته][۴۵] و «ضَّرَس» [درد دندان][۴۶] عیادت ندارند.[۴۷] همچنین آن حضرت فرمودند: هرگاه شراب‌خوار بیمار شد به عیادت او نروید.[۴۸]
البته مخفی نیست این دستور برای اصلاح و تربیت آن فرد و محیط جامعه است نه این‌که بدون تعلیم و تربیت افراد مجوز چنین برخوردی در اولین مرتبه صادر شود؛ چرا که این رفتارهای خشک از روح سیره‌ی آن حضرت که حتی به دیدار یهودی هم می‌رفتند[۴۹] به دور است. به همین جهت امام صادق(علیه‌السّلام) فرمودند: بیماران غیر شیعه را عیادت کنید،[۵۰] مگر این‌که امیدی به اصلاح او نباشد.
پانویس
- ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب، دار صادر، بیروت، چ‌سوم، ۱۴۱۴، ج۳، ص۳۱۹.
- ↑ بخارى، ابی عبدالله محمد بن اسماعیل؛ صحیح بخاری، دارالکتاب العربی، بیروت، ۱۴۳۱، ص ۱۱۲۷.
- ↑ راوندى، قطب الدین؛ الدعوات، انتشارات مدرسه امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف، قم، ۱۴۰۷، ص ۹۸.
- ↑ متقی، هندی علاءالدین علی بن حسام؛ کنزالعمال، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چ اول، ۱۴۱۳، ج ۹، ص ۵۲.
- ↑ ابن اشعث، محمد بن محمد؛ الجعفریات (الأشعثیات)، مکتبة النینوى الحدیثة، تهران، چ اول، بى تا، ص ۲۴۰.
- ↑ کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب؛ الکافی، اسلامیه، تهران، چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۱.
- ↑ . شهید ثانى، زین الدین بن على؛ مُسکن الفؤاد عند فقد الأحبّة و الأولاد، بصیرتى، قم، چ اول، بى تا، ص ۱۱۴.
- ↑ . صالحى دمشقى، محمد بن یوسف؛ سبل الهدى و الرشاد فی سیرة خیر العباد، دار الکتب العلمیة، بیروت، چ اول، ۱۴۱۴، ج ۸، ص ۳۵۱.
- ↑ . ابن اشعث، پیشین، ص ۱۵۹.
- ↑ . کلینی، پیشین، ج ۳، ص ۱۲۰.
- ↑ . متقی هندی، پیشین، ج ۹، ص ۵۴.
- ↑ . کلینی، پیشین، ج ۳، ص ۱۲۰.
- ↑ . فتال نیشابورى، محمد بن احمد؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، انتشارات رضى، قم، چ اول، ۱۳۷۵ش، ج ۲، ص ۳۷۲.
- ↑ . صدوق، محمّد بن على بن بابویه؛ من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ، دوم، ۱۴۱۳ق، ج ۱، ص ۱۴۰.
- ↑ . کلینی، پیشین، ج ۳، ص ۱۱۷.
- ↑ . شعیری، محمد بن محمد؛ جامع الأخبار، انتشارات حیدریة، نجف اشرف، چ اول، بى‌تا، ص ۱۶۴.
- ↑ . طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن؛ الأمالی، دار الثقافة، قم، چ اول، ۱۴۱۴، ص ۶۲۹.
- ↑ . نیشابوری، پیشین، ص ۱۱۷۶.
- ↑ . طوسی، پیشین، ص ۶۳۰.
- ↑ . متقی هندی، پیشین، ج ۹، ص ۵۴ و ۵۵. شعیری، پیشین، ص ۱۶۴.
- ↑ . راوندى، قطب الدین؛ الدعوات، انتشارات مدرسه امام مهدى عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشریف، قم، ۱۴۰۷ق، ص ۲۷۷.
- ↑ . متقی هندی، پیشین، ج ۹، ص ۵۵.
- ↑ . ابو داوود سجستانی، سلیمان بن اشعث؛ سنن ابی داوود، بیروت، چ اول، ۱۴۲۱، ج ۳، ص ۲۴۸.
- ↑ . راوندی، پیشین، ص ۲۲۰.
- ↑ . طبرسى، حسن بن فضل؛ مکارم الأخلاق، انتشارات شریف رضى، چ چهارم، قم، ۱۴۱۲ق، ص ۳۵۱.
- ↑ . طوسی، پیشین، ص ۲۲۸.
- ↑ . متقی هندی، پیشین، ج ۹، ص ۱۰۵.
- ↑ . کلینی، پیشین، ج ۳، ص ۱۱۷.
- ↑ . ابن فهد حلى، احمد بن محمد؛ عدة الداعی و نجاح الساعی، دار الکتب الإسلامی، چ اول، ۱۴۰۷، ص ۱۲۶.
- ↑ . صدوق، محمد بن على بن بابویه؛ الأمالی، انتشارات اعلمى، بیروت، چ پنجم، ۱۳۶۲ش، ۴۳۱ و ۴۳۲.
- ↑ . کوفى اهوازى، حسین بن سعید؛ المؤمن، مؤسسة الإمام المهدی‌عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ، قم، ۱۴۰ق۴، ص ۵۴.
- ↑ . مقریزى، تقى الدین؛ إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۰، ج ۷، ص ۳۸۶.
- ↑ . کلینی، پیشین، ج ۳، ص ۱۱۸.
- ↑ . طوسی، پیشین، ص ۶۳۹.
- ↑ . طبرسى، پیشین، ص ۳۶۱.
- ↑ . حِمیرى قمى، عبدالله بن جعفر؛ قرب الإسناد، انتشارات کتابخانه نینوى، تهران، بی‌تا، ص ۱۳.
- ↑ . ابن اشعث، پیشین، ص ۲۰۰.
- ↑ . طوسی، پیشین، ص ۶۳۹.
- ↑ . ویرجینیایی ریچموند، جیمزسی. مک کروسکی، رفتار غیر کلامی، (ترجمه فاطمه سادات موسوی و ژیلا عبدالله پور)، نشر دانژه، چ دوم، تهران، ۱۳۸۸ش، ص ۲۸۹.
- ↑ ابن ماجه، الحافظ ابی‌عبدالله محمدبن یزید قزوینی؛ سنن ابن ماجه، دارالفکر، بیروت، ۱۴۲۸، ص ۳۴۱.
- ↑ . بخارى، ابی عبدالله محمد بن اسماعیل؛ صحیح بخاری، دار الکتاب العربی، بیروت، ۱۴۳۱ق، ص ۷۳۴.
- ↑ . ابن اشعث، پیشین، ص ۲۰۰.
- ↑ . کلینی، پیشین، ج ۳، ص ۱۱۷.
- ↑ . هروی، محمدبن یوسف؛ بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، انتشارات جلال‌الدین، تهران، چ اول، ۱۳۸۷ش، ص ۱۹۰.
- ↑ . هروی، پیشین، ص ۱۷۰.
- ↑ . ابن‌منظور، پیشین، ج ۶، ص ۱۱۷.
- ↑ . متقی هندی، پیشین، ج ۹، ص ۵۵.
- ↑ . شعیری، پیشین، ص ۱۵۰.
- ↑ . ابن اشعث، پیشین، ص ۱۵۹.
- ↑ . برقى، احمدبن محمدبن خالد؛ المحاسن،دارالکتب الإسلامیة، قم، دوم، ۱۳۷۱ق، ج ۱، ص ۱۸.
منابع
- مصطفی همدانی، عیادت بیماران، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی : ۹ بهمن ۱۳۹۱.
