انوار درخشان در تفسیر قرآن (کتاب)
«انوار درخشان در تفسير قرآن» تألیف سيد محمدحسين حسينى همدانى (م، ۱۳۷۵ ش)، تفسیر كامل قرآن به زبان فارسى در دوره معاصر است. این تفسیر با آمیزه‌ای از سبک فلسفی، عرفانی، اخلاقی و نقلی نگاشته شده و در 18 جلد به چاپ رسیده است.
 | |
| نویسنده | محمد حسینی همدانی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 18 |
| تحقيق | محمدباقر بهبودي |
|
| |
مؤلف
علامه مفسر آيت الله سيد محمد حسينى همدانى نجفى فرزند آيت الله سيد على همدانى، در سال 1322 ق. در خانواده علم و تقوى در شهر نجف اشرف متولد شد. پدر ايشان از شاگردان مرحوم ملا حسينقلى همدانى و حاج سيد احمد كربلايى بود.
علامه همدانى از اساتید بزرگی چون میرزای نائينى، شيخ محمدحسين اصفهانى و سید على قاضى بهره برد و از ایشان اجازه اجتهاد گرفت.
برخی آثار علمى ایشان عبارتند از: 1. تفسير انوار درخشان، 2. شرح اصول كافى (در شش جلد) 3. تقريرات درس مرحوم نائينى كه به چاپ نرسيده است.
علامه بزرگوار، سرانجام در سحرگاه يكشنبه 15 جمادى الاول 1417 (1375 ش) بدرود حيات گفت و پيكر پاكش در مشهد مقدس و در دار الزهد آستان قدس رضوى در جوار مرقد مرحوم شيخ بهايى به خاك سپرده شد.
معرفی کتاب
تعداد مجلدات تفسير «انوار درخشان»، 18 جلد و از تاريخ 1380 تا 1404 ق، نگارش و نشر يافته است، بنابراين زمان نگارش آن حدود 24 سال مى‌باشد.
مؤلف درباره انگيزه نگارش این تفسير، در آغاز كتاب چنين مى‌نويسد: «چنين گويد بنده ذليل سيد محمد حسينى نجفى عربزاده، مدت ها در فكر بودم كه صحايف چندى در تفسير و شرح آيات كريمه از قبسات واقفان بر اسرار آنها بنگارم و از كتاب عزيز تفأل و مسئلت خير نموده، كريمه: «و جَعلَها كلمةً باقيةً فى عَقِبه» (سوره زخرف، 28) استهلال شد و از حكيم حميد نيز با ابتهال مسئلت نموده كه آن را از تفألات مقضيه فرمايد».
ويژگى مهم اين تفسير را بايد در بحث‌هاى معنوى و اخلاقى و انسان‌شناسى آن دانست. از ديگر بحث‌هاى تفسيرى انوار درخشان، مباحث اجتماعى است. مباحثى كه به زندگى انسان معاصر و فراز و نشيبها و دگرگونى هاى روحى و معنوى و مادى انسان توجه مى كند و آيات قرآن را متناسب با اهداف تربيتى و اصلاح حال انسان و تشريع قوانين مطرح مى سازد و در تلاش براى ايجاد رابطه و همگونى بين هدف دين و هدف اجتماعى مى باشد.
نگارش اين تفسير با نثر و ادبيات فارسى در قالب فرهنگ عمومى حوزه‌هاى علميه شيعه و تركيب جمله‌هاى فارسى همراه با اصطلاحات عربى متداول است. گرچه اين نثر در تمام مجلدات تفسير يكسان نيست، اما در مجلدات نخست آن آميختگى كلمات با اصطلاحات فلسفى و عرفانى بيشتر، و در مجلدات بعدى نثر آن اندكى آسان‌تر و خوش‌خوان‌تر مى‌گردد. در مجموع، مخاطبان تفسير، افراد آگاه و آشنا با اصطلاحات علوم اسلامى و ادبيات عرب و اهل مطالعه در رشته تفسير هستند، نه توده مردم.
یکی از نکات شایان ذکر در تفسیر «انوار درخشان»، گرایش قابل توجه اجتهادی و نقد و تحلیل عقلی در ذکر احتمالات است. به همین دلیل، مفسر در مواردی که ظاهراً با دلیل عقلی تعارضی وجود داشته باشد، حقیقت عقلی را مقدم می دارد و به ظاهر آیه اکتفا نمی کند.
محتوای کتاب
مفسر گرانقدر، در آغاز تفسير مقدمه‌اى در باب اهميت قرآن و جايگاه آن در ميان مسلمانان دارد و همچنين به مسأله لزوم آموزش قرآن به فرزندان و قرائت آن و بحث كيفيت نزول قرآن اشاره دارد و آنگاه وارد تفسير مى‌گردد.
مطالب تفسيرى كتاب بر دو قسم است؛ آنچه از ادبيات، لغت، روايات، وجوه و احتمالات تفسيرى و شرح و توضيح جملات گفته شده، بخش نقليات تفسير را تشكيل مى‌دهد و آنچه كه به تحليل و توصيف و نتيجه‌گيرى و برداشت هدايتى و اخلاقى از آيات برمى‌گردد، در مجموع ديدگاه مفسّر را تشكيل مى‌دهد و با تعبير «مفسر مى‌گويد» بيان شده است.
روش نگارش اين تفسير چنين است كه پس از ذكر نام سوره و احيانا تعداد آيات و مدنى و مكى بودن سوره، آيه يا چند آيه هم موضوع و وابسته به يكديگر را نگاشته، سپس زير عنوآن «خلاصه» ترجمانى از آيه را به ترتيب آيات بيان مىكند. و آنگاه با عنوآن: «شرح» آيات كريمه را تفسير مىكند. در اين بخش، رابطه آيه پيشين را با آيات پسين شرح داده و سپس آيه را به چند جمله مجزا از يكديگر در آورده و هر يك از آن قسمتها را از نظر قواعد ادبى صرف و نحو، بلاغت و لغت مورد بحث قرار مى‌دهد، آنگاه به تبيين و توضيح مفاد آيه مىپردازد. روش مولف در تمام مجلدات از اين جهت يكسان نيست، مثلا در جلد اول به تجزيه و تركيب و برخى اطلاعات علوم قرآنى مانند: نام سوره و آيه اشاره دارد، در صورتى كه اين اطلاعات در جلدهاى بعدى كم يا اصلا وجود ندارد.
در پايان، شرح روايات تفسيرى را مىآورد كه شاهد و دليلى است بر آنچه كه تفسير كرده يا توضيح بيشترى است در مفهوم آيه/
پس از توضيح مختصر درباره شيوه نگارش و تنظيم، به شناخت تفسير از نگاه تفسير پژوهى مىپردازيم و مباحث زير را دنبال مىكنيم.
1. نگاهى به ترجمه نگارى تفسير انوار درخشان.
2. شيوه تفسير نگارى مؤلف در استخراج پيام قرآن.
3. بررسى چگونگى طرح مسايلى مانند: اسباب نزول، قصص قرآن، معادشناسى مباحث اجتماعى، تفسير فقهى، علوم قرآن و...
منابع تفسیر
عمده ترين منابع كتاب، در بخش نقل روايات است كه از بخش عظيمى از جوامع روايى شيعه و سنى نقل گرديده است، اهم اين منابع به شرح زير مىباشند.
1. تفسير منسوب به امام حسن عسگرى: راوى اين تفسير محمد بن قاسم جرجانى استر آبادى (م قرن چهارم) است.
2. تفسير عياشى: محمد بن مسعود سمر قندى عياشى (م. قرن سوم) اين تفسير نيز روايى و از اهل بيت نقل حديث مىكند.
3. تفسير قمى: على بن ابراهيم بن هاشم قمى. (م. بعد از سنه 307 ق) اين تفسير منسوب به على بن ابراهيم است و در حقيقت گرد آورى از چند تفسير است كه يكى از آنها تفسير قمى است.
4. كافى از محمد بن يعقوب كلينى (م 328 ق) از كتابهاى چهارگانه حديثى مقبول شيعه.
5. من لا يحضره الفقيه، از محمد بن على بن بابويه (م 329 ق) معروف به شيخ صدوق، نيز از كتابهاى چهار گانه حديثى شيعه.
6. تهذيب الاحكام فى شرح المقنعه، از محمد بن الحسن الطوسى (م 460 ق)، از كتابهاى چهار گانه حديثى شيعه.
7. استبصار از مؤلف پيشين، از كتابهاى چهار گانه حديثى مقبول شيعه.
8. قرب الاسناد: ابوالعباس عبدالله بن جعفر حميرى (م حدود 290 ق)، از راويان مورد اعتماد و كتاب حديثى است.
9- معانى الاخبار: از شيخ صدوق در شرح معانى كلمات حديثى است /
10 تا 13. عيون اخبار الرضا، توحيد، علل الشرايع و خصال از شيخ صدوق. اين چهار كتاب صدوق نيز اخبار اهل بيت پيامبر و مشتمل بر موضوعات مختلف است.
14. مناقب آل ابى طالب، از محمد بن على ابن شهر آشوب سارى (م 588 ق) كتابى است كلامى خبرى كه در شرح احوالات پيامبر و اهل بيت و مناقب آنها و گفتار دانشمندان بزرگ در اين باره است.
15. دعوات راوندى: قطب الدين حسين بن سعيد بن هبْ الله راوندى (م 573 ق). اسم اصلى آن «سلوْ الحزين» (الذريعْ، 9 / 210) است و درباره ادعيه مأثوره از اهل بيت است.
16. بحار الانوار: محمد باقر مجلسى (م 1110 ق). مجموعه احبار گرد آورى شده در موضوعات مختلف از كتابهاى گوناگون شيعه است.
17. تفسير برهان: سيد هاشم بحرانى (م 1107 ق). تفسيرى است اثرى بر طبق مذاق شيعه.
18. احتجاج، از ابو منصور احمد بن على بن ابى طالب طبرسى (م 588 ق) كتابى است حديثى كه درباره مؤلف و صحت انتساب آن به وى و محتواى كتاب چند و چونهاى بسيارى شده است.
در بخش منابع روايى غير شيعى، تفسير در المنثور جلال الدين سيوطى (م 910 ق) را مىبينيم.
در قسمت منابع تفسيرى كه مؤلف از آنها بهره برده است، تعداد اندكى ياد شده است:
1. تفسيير مجمع البيان: ابو على فضل بن حسن طبرسى (م 548 ق).
2. الكشاف: جار الله محمد بن عمر زمخشرى (م 538 ق).
3. مفاتيح الغيب: ابو عبدالله محمد بن حسين طبرستانى رازى معروف به فخر الدين رازى (م 606 ق).
مؤلف در ذكر روايات تنها نام كتاب را ياد مىكند بدون آنكه جلد و صفحه را مشخص كند، همچنين در برخى از موارد تنها به ذكر اما معصوم بسنده مىكند بدون آنكه نام كتاب و صفحه آن را تعيين كند.
منابع
- نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی، معرفی انوار درخشان.
- "چهره درخشان و انوار درخشان"، محمدعلى ايازى، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- "انوار درخشان در تفسیر قرآن"، علی اسعدی، سروش وحی، تیر 1385، شماره 24، در دسترس در سایت حوزه.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
