سوره احزاب: تفاوت بین نسخه‌ها
(←منابع) |
|||
| سطر ۷۵: | سطر ۷۵: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*على خراسانی، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد 2، ص 263-266. | *على خراسانی، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد 2، ص 263-266. | ||
| + | |||
| + | {{قرآن}} | ||
[[رده: سوره های قرآن]] | [[رده: سوره های قرآن]] | ||
نسخهٔ ۱۳ فوریهٔ ۲۰۱۴، ساعت ۰۸:۲۳
| <<سجدة | احزاب | سبأ>> | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||
سوره احزاب سى و سومین سوره قرآن است و دارای 73 آیه است.
محتویات
نزول
سوره احزاب مدنى و نودمین سوره در ترتیب نزول و سى و سومین سوره در ترتیب مصحف است كه پس از سوره انفال و پیش از سوره مائده نازل شده[۱] و داراى 73 آیه و 1280 كلمه است.[۲]
وجه تسمیه سوره احزاب
نام‌گذارى این سوره به احزاب از این‌رو است كه آیات 9ـ25 این سوره، درباره جنگ احزاب است و كلمه «احزاب» دو بار در آیه 20 و یك بار در آیه 22 آمده و مقصود از آن گروه‌هاى كافرى است كه از قبایل مهم براى یك سره از بین بردن اسلام و پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله متحد شده، جنگ احزاب را آغاز كردند: «یَحسَبونَ الاَحزابَ لَم یَذهَبوا و اِن یَأتِ الاَحزابُ یَوَدّوا لَو اَنَّهُم بادونَ فِى الاَعرابِ یَسـَلونَ عَن اَنبائِكُم ولَو كانوا فیكُم ما‌قـتَلوا اِلاّ قَلیلا... ولَمّا رَءَاالمُؤمِنونَ الاَحزابَ قالوا هذا ما وعَدَنَا اللّهُ و رَسولُهُ...». (سوره احزاب/33، 20 و 22)
ارتباط سوره احزاب با سوره سجده
برخى آغاز سوره احزاب را با پایان سوره پیشین (سجده) مرتبط دانسته‌اند زیرا آن سوره با امر به پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله به اعراض از كافران و انتظار كیفر آنان به پایان رسیده و این سوره با امر به تقوا و پیروى نكردن از كافران و منافقان آغاز شده است.[۳]
فضاى نزول
حوادث مطرح شده در این سوره بین سال دوم و پنجم هجرت روى داده است كه به سبب نوپا بودن حكومت اسلامى در مدینه مسلمانان دوران سختى داشتند و مشركان، یهودیان و منافقان به آنان آسیب مى‌رساندند. طى این مدت جنگ احزاب و بنى‌قریظه رخ داد و رفته رفته حكومت اسلامى در مدینه و نیز قوانین اجتماعى اسلامى بیشتر تثبیت شد.[۴]
سوره احزاب همچنان كه ویژگى‌هاى دیگر سوره‌هاى مدنى را دارد، محتوایش نیز با فضاى برهه نزول هماهنگ است.
محتواى سوره
نقطه اتصال میان آیات این سوره را مى‌توان از یك سو كوشش پیامبر اسلام براى تثبیت قوانین اجتماعى و مبارزه با رسوم جاهلى و از سوى دیگر تلاش مشترك مشركان، یهودیان و منافقان در دسیسه علیه حكومت اسلامى از طریق یورش نظامى، اخلال گرى در اوضاع اجتماعى مسلمانان و تضعیف جایگاه رهبرى پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله دانست.
آیات 1ـ8 این سوره با سفارش به پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله به تقوا و تبعیت نكردن از كافران و منافقان و پیروى از وحى و توكل به خدا آغاز مى‌شود و برخى رسوم جاهلى مانند ظهار (نوعى طلاق در جاهلیت) و پسرخواندگى (كه در جاهلیت همه احكام فرزند را بر پسرخوانده مترتب مى‌كردند) را رد و بر انحصار پیوندهاى خویشاوندى در پیوندهاى واقعى تأكید مى‌كند.
سپس ولایت عامه و سمتى بالاتر از پدر را براى رسول خدا صلى الله علیه و آله نسبت به مسلمانان جعل مى‌كند چنان كه همسران آن حضرت را با عنوان «اُمّ‌المؤمنین» معرفى مى‌كند و در پایان از پیمان محكمى یاد مى‌كند كه از پیامبران اولوالعزم (در ایفاى مسئولیت تبلیغ و رسالت) گرفته است.
آیات 9ـ27 این سوره حادثه غزوه احزاب و بنى‌قریظه و امدادهاى غیبى و نصرت الهى را یادآور شده، سختى‌ها و صحنه‌هاى آن را این‌گونه ترسیم مى‌كند: هنگامى كه گروه‌هاى كفر از بالا و پایین مدینه حمله كردند و كار بر مسلمانان به شدت دشوار شد و جان‌ها به لب رسید، منافقان و بیماردلان در وعده‌هاى خدا و پیامبر (مبنى بر پیروزى و دست یافتن بر گنج‌هاى پادشاهان ایران و روم) تردید كرده، آن را فریب خواندند.
آنان آرزو مى‌كردند كه در كنار صحرانشینان بودند و به دور از جنگ گزارش‌هاى جنگ را پى‌گیرى مى‌كردند. برخى از انصار هم با قصد فرار و با این بهانه كه خانه‌ها و خانواده‌هایشان امنیت ندارند از پیامبر اجازه بازگشت خواستند! اینان باید مى‌دانستند كه گریز از صحنه نبرد به حال آنان سودى نداشته، مرگ آنان را به تأخیر نمى‌اندازد.
در این جنگ، مؤمنان ثابت‌قدم و راستین هنگامى كه با گروه‌هاى دشمن روبرو شدند، نه تنها از ایمانشان كاسته نشد بلكه بر ایمان و فرمانبردارى آنان افزوده گردید و از عهده آزمون الهى به نیكویى برآمدند. (=>احزاب، غزوه) آیاتِ پایانىِ این بخش از فرار كافران بدون هیچ خیر و غنیمتى یاد كرده و نیز حمایت خداوند قوى عزیز از مسلمانان و دست یافتن آنان بر اموال و قلعه‌هاى مستحكم بنى‌قریظه را گزارش كرده است.
بخش بعدى این سوره كه از آیه 28 تا پایان سوره را دربرمى‌گیرد، مربوط به پیامبر و كیفیت تعامل با آن حضرت است. ابتدا جایگاه همسران پیامبر را (بر اثر انتساب آنان به پیامبر و انتظاراتى كه از آنان مى‌رود) بیان مى‌دارد مانند روى‌گردانى از دنیا و ترك دنیاطلبى، پیشى گرفتن از دیگران در عمل به اوامر الهى و پرهیز از گناه و خارج نشدن از خانه سپس از ازدواج پیغمبر با زینب، دختر جَحْش و همسر مطلقه زید (پسرخوانده پیغمبر) براى مبارزه با رسم جاهلى (حرمت ازدواج با مطلقه پسرخوانده) حمایت كرده است.
آن‌گاه به برخى از شئون پیامبر پرداخته و تأكید كرده است كه او پدر هیچ یك از مردان شما نیست تا ازدواج با همسر مطلقه او بر پیامبر حرام باشد. در ادامه بیان مى‌كند كه ازدواج پیامبر با چه زنانى رواست و نیز حرمت ازدواج با همسران پیامبر را اعلام مى‌كند و مردم را از آزار پیامبر خدا (در مورد خانواده و همسرانش) بر حذر مى‌دارد و آزاردهندگان را به لعنت دنیا و آخرت تهدید مى‌كند؛ همچنین منافقان و بیماردلان مدینه را كه به آزار پیامبر مى‌پرداختند به اخراج از مدینه تهدید مى‌كند.
به دنبال آن پرسش كسانى را نقل مى‌كند كه (از سرِ استهزا) مى‌پرسیدند: قیامت كى فرا‌مى‌رسد؟ در ادامه عذاب سخت كافران و گناه‌كاران در دوزخ و پشیمانى آنان از كردارشان را بازگو مى‌كند سپس خداوند از مؤمنان مى‌خواهد كه پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله را نیازارند و همچون مردمى نباشند كه حضرت موسى علیه‌السلام را آزردند.
در پایانِ سوره از افكنده شدن بارِ سنگین امانت و تكلیف الهى بر دوش انسان خبر داده و نتیجه نفاق و شرك را عذاب الهى و ثمره ایمان را غفران و رحمت الهى برشمرده است. علامه طباطبایى این سوره را مشتمل بر معارف، احكام، داستان‌ها، پندها و موعظه‌هاى گوناگونى مى‌داند.[۵]
آیات مشهور
برخى از آیات این سوره از آیات نامدار و مشهور به حساب مى‌آید. آیه 6 این سوره كه ارث را بر اساس خویشاوندى به رسمیت مى‌شناسد: «و‌اولُوا الاَرحامِ بَعضُهُم اَولى بِبَعض» به «آیه اُولواالأَرحام»[۶] و آیه 15: «و‌ما كُنّا مُعَذِّبینَ حَتّى نَبعَثَ رَسولا» به «آیه نفى تعذیب»[۷] و آیه 21: «لَقَد كانَ لَكُم فى رَسولِ‌اللّهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ» به «آیه تأسّى» مشهور شده است.[۸]
آیه 33 این سوره را آیه تطهیر نام نهاده‌اند:[۹] «اِنَّما یُریدُاللّهُ لِیُذهِبَ عَنكُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ و یُطَهِّرَكُم تَطهیرا».
در ذیل این آیه بحث‌هاى كلامى فراوانى طرح شده است و شیعه با استناد به این آیه و روایات شأن نزول بر امامت و عصمت اهل بیت علیهم‌السلام استدلال كرده است. [۱۰]
آیات 28ـ29 این سوره را كه زنان پیامبر را میان انتخاب دنیا و برگزیدن خدا و پیامبرش مخیر كرده است آیات تخییر گفته‌اند:[۱۱] «یاَیُّهَا النَّبىُّ قُل لاَِزوجِكَ اِن كُنتُنَّ تُرِدنَ الحَیوةَ الدُّنیا... × و اِن كُنتُنَّ تُرِدنَ اللّهَ و رَسولَهُ...».
آیه 56 را «آیه صلوات»[۱۲] خوانده‌اند؛ «اِنَّ اللّهَ و مَلئِكَتَهُ یُصَلّونَ عَلَى النَّبىِّ یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا صَلّوا عَلَیهِ و سَلِّموا تَسلیما» و سرانجام آیه 72 كه از پذیرش امانتى بزرگ به وسیله انسان خبر مى‌دهد به «آیه امانت» شهرت دارد:[۱۳] «اِنّا عَرَضنَا الاَمانَةَ عَلَى السَّموتِ والاَرضِ والجِبالِ فَاَبَینَ اَن یَحمِلنَها واَشفَقنَ مِنها وحَمَلَهَا الاِنسـنُ اِنَّه كانَ ظَلومـًا جَهولا». (=>آیات نامدار)
بر اساس نقلى از امام صادق علیه‌السلام هر كس سوره احزاب را فراوان قرائت كند، روز قیامت در همسایگى پیامبر و خاندان آن حضرت خواهد‌بود.[۱۴]
پیوند
پانویس
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 377؛ المعجم الاحصائى، ج 1، ص 298 و 306؛ التحریر والتنویر، ج 21، ص 245.
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 377؛ التحریر والتنویر، ج 21، ص 245.
- ↑ مجمع‌البیان، ج 8، ص 524؛ اسرار ترتیب القرآن، ص 124.
- ↑ اهداف كل سوره، ج 1، ص 525.
- ↑ المیزان، ج 16، ص 273.
- ↑ نهج الحق، ص 203.
- ↑ نهایة الافكار، ج 2، ص 206.
- ↑ جواهرالكلام، ج 14، ص 156.
- ↑ مجمع‌البیان، ج 8، ص 560؛ تتمة المراجعات، ص 7.
- ↑ مجمع‌البیان، ج 8، ص 559؛ المیزان، ج 16، ص 310.
- ↑ بحارالانوار، ج 22، ص 182.
- ↑ نهج الحق، ص 187.
- ↑ الاتقان، ج 1، ص 66؛ تتمة المراجعات، ص 53.
- ↑ مجمع‌البیان، ج 8، ص 524؛ البرهان، ج 4، ص 407.
منابع
- على خراسانی، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد 2، ص 263-266.
