الوافیه فی اصول الفقه (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ الوافية فى اصول الفقه (کتاب) را به الوافیه فی اصول الفقه (کتاب) منتقل کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۴۰: | سطر ۴۰: | ||
این كتاب حاوى مسایل زیر است: | این كتاب حاوى مسایل زیر است: | ||
| − | * مقدمه: تعریف اصول فقه، حقیقت و مجاز | + | *مقدمه: تعریف اصول فقه، حقیقت و مجاز |
| − | * باب اول: «در اوامر و نواهى» | + | *باب اول: «در اوامر و نواهى» |
| − | * باب دوم: «در عام و خاص» | + | *باب دوم: «در عام و خاص» |
| − | * باب سوم: «در ادله شرعى» | + | *باب سوم: «در ادله شرعى» |
| − | * باب چهارم: «در ادله عقلى» | + | *باب چهارم: «در ادله عقلى» |
| − | * باب پنجم: «در اجتهاد و تقلید» | + | *باب پنجم: «در اجتهاد و تقلید» |
| − | * باب ششم: «در تعادل و تراجیح» | + | *باب ششم: «در تعادل و تراجیح» |
==شروح و تعلیقات== | ==شروح و تعلیقات== | ||
| سطر ۵۳: | سطر ۵۳: | ||
==وضعیت نشر== | ==وضعیت نشر== | ||
| + | |||
| + | الوافیة فی اصول‌الفقة ، که تاریخ تألیف آن معلوم نیست، اما به‌گفتة خوانساری (همانجا)، تاریخ فراغت از تألیف آن 12 ربیع‌الاول 1059 است که با آنچه در نسخة اصل چاپ رضوی کشمیری آمده، مطابقت دارد ( رجوع کنید به تونی، مقدمة رضوی کشمیری، ص 33). تونی (ص 57) وافیه را رساله‌ای وافی و شافی وصف کرده که مشتمل است بر تحقیق در بارة مسائل مهم اصولی، بویژه ادلة عقلی و اجتهاد و تقلید و تعادل و تراجیح.وافیه مقدمه و شش باب دارد. مقدمه و بابها هر کدام به بخشهای کوچکتری، با عناوین بحث و فصل و مقصد و قسم، تقسیم شده‌اند. تونی در مقدمه (ص 59 ـ64) مباحثی چون تعریف اصول‌فقه، حقیقت و مجاز، و مشتق را مطرح کرده است. باب اول (ص 68ـ107) به دو مبحث مهم اوامر و نواهی اختصاص یافته که در دو مقدمه و هشت بحث تنظیم شده است. باب‌دوم (ص 111ـ144) در بارة عام و خاص و مباحثِ راجع به تخصیص است که در دو مقصد و هفت بحث آمده است. در همین باب مباحث حجیت مطلق ظواهر کتاب و خبر واحد بررسی شده است. باب سوم (ص 147ـ167) در بارة ادلة شرعی است و در آن مباحث حجیت کتاب، اجماع و سنّت، و مسائلی چون شرایط عمل به خبر واحد در عصر غیبت و روش شناخت عدالت راوی بررسی شده است. این باب دارای سه فصل و هشت بحث است. باب چهارم (ص 171ـ239) به مباحث ادلة عقلی، استصحاب، استلزام، دلالت، مفاهیم، قیاس و تنقیح مناط اختصاص یافته و در هفت قسم تنظیم شده است. باب پنجم (ص 243ـ317) یکسره در بارة مبحث اجتهاد و تقلید است و در آن از تعریف اجتهاد، تجزّی در اجتهاد، دانشهای مورد نیاز مجتهد، نیاز به اجتهاد و تقلید، تقلید از میّت و حکم عبادتِ کسی که نه مجتهد است و نه تقلید می‌کند، بحث شده است. این باب در چهار بحث تنظیم شده است. باب ششم (ص 321ـ 337) به موضوع تعادل و ترجیح اختصاص دارد و در آن پانزده قسم تعارض بررسی شده است.وافیه از مزایای چندی برخوردار است، از جمله ابتکار در باب‌بندی و تقسیم مباحث اصولی، استدلال قوی و در برخی موارد ابتکاری، توضیح و تبیین دقیق مصطلحاتی که غلط اندازند، تأسیس رأی جدید، نثر ساده و روشن، جلوگیری از خلط مباحث اصول فقه با علوم دیگر، کثرت منابع و از جمله استفاده از کتب اصول‌فقه مذاهب مختلف اسلامی نظیر التمهید اُسْنوی شافعی (متوفی 772)، المحصول فخررازی، شرح مختصر ابن‌حاجب (متوفی 646) و الاحکام آمِدی (متوفی 631؛ رجوع کنید بهتونی، همان مقدمه، ص 27ـ30).وافیه به شیوة کتابهای درسی تنظیم شده است. تونی (ص 198) پس از بر شمردن موارد استفادة واژة «اصل» در لسانِ علما، تصریح کرده که غرضش از ذکر موارد کاربرد «اصل»، آزمایش میزان معرفت و تشحیذ ذهن خواننده است. از همین روست که وافیه در مباحثِ گوناگون، آکنده از مثالهای متعدد، برای دادن قدرتِ تطبیق به دانشجوست (تونی، همان مقدمه، ص 31). تونی در این کتاب، ضمن رعایت اعتدال، از اصول‌فقه دفاع کرده و در موارد مختلف به نقل و نقد آرای ملامحمد امینِ استرآبادی پرداخته است (همان مقدمه، ص 32؛ نیز رجوع کنید به همان، ص 214ـ 215، 261ـ272، 290ـ294).وافیه از زمان تألیف مورد توجه فقها قرار گرفت و نسخ آن متداول گردید ( رجوع کنید بهخوانساری، همانجا) و چندین شرح و حاشیه بر آن نوشته شد، از جمله شروح مهم آن است: شرح سیدمحمدمهدی طباطبائی بحرالعلوم * (متوفی 1212)، شرح سیدمحسن اَعْرَجی مشهور به محقق اعرجی و مقدّس کاظمی (متوفی 1227) و شرح سید صدرالدین محمد رضوی (متوفی 1160) معروف به شارح وافیه . شیخ انصاری در فرائدالاصول در موارد متعدد به شرح اخیر توجه کرده است (از جمله رجوع کنید به ص 187ـ 188، 553 ـ566، 592، 601، 616، 629؛ نیز برای شروح و حواشی وافیه رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج 6، ص 230، ج 14، ص 166ـ 168).اصولیانِ پس از تونی همواره به کتاب او توجه داشته‌اند، از جمله شیخ انصاری در آثار و درسهای اصولی خود در موارد متعدد به آن استناد و گاه آن را نقد کرده است ( رجوع کنید بهانصاری، ص 109، 171ـ172، 184، 188، 598 ـ600؛ تهرانی، ص 230ـ233، 253، 282ـ283، 287، 293).وافیه دوبار چاپ شده است: در 1309 در بمبئی به صورت چاپ سنگی در 189 صفحه (تونی، همان مقدمه، ص 44) و در 1415 در قم به اهتمام سیدمحمدحسین رضوی کشمیری. | ||
| + | |||
| + | در سخن از جایگاه ''الوافیة'' باید گفت: در سدۀ ۱۳ق که اخباریگری شدت یافته بود و اصولیان به سختی بر اخباریان می‌تاختند، چندین شرح و حاشیه بر الوافیة نگاشته شد (نک : آقابزرگ، ۱۴/ ۱۶۶-۱۶۸). | ||
| + | |||
| + | |||
| + | که تنها کتاب چاپ‌شدۀ تونی است. از این کتاب با عنوان ''رسالة فی الاصول'' هم نام برده شده است (نک : حر عاملی، همانجا؛ قس: امین، ۸/ ۷۰؛ کحاله، ۵/ ۱۱۳). بر این کتاب چندین شرح و حاشیه نوشته شده است: ۱. ''شرح الوافیة''، نوشتۀ سیدمهدی بحرالعلوم (آقابزرگ، ۱۴/ ۱۶۷؛ آستان قدس، ۲/ ۱۵-۱۶). ۲-۳. ''شرح الوافیة''، شرحی است منظوم در ۵۰ هزار بیت از سیدمحسن اعرجی کاظمی. وی خلاصه‌ای از این شرح را با نام ''المحصول'' نیز تدوین نموده است (تنکابنی، ۲۶۹؛ آقابزرگ، ۱۴/ ۱۶۷، ۲۵/ ۱۴-۱۵). ۴. ''شرح الوافیة''، از سید جواد عاملی صاحب ''مفتاح الکرامة'' که مبسوط، و در دو جلد تألیف شده است (همو، ۱۴/ ۱۶۶). | ||
این كتاب به وسیله مجمع الفكر الاسلامى به تحقیق سید محمد حسینى رضوى كشمیرى چاپ و منتشر شده است. | این كتاب به وسیله مجمع الفكر الاسلامى به تحقیق سید محمد حسینى رضوى كشمیرى چاپ و منتشر شده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی | + | |
| + | * [https://rch.ac.ir/article/Details/10663 "ملا عبداللّه تونی"، دانشنامه جهان اسلام، اسماعیل باغستانی]. | ||
| + | * [https://www.cgie.org.ir/fa/article/224513/%D8%AA%D9%88%D9%86%DB%8C "تونی"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]. | ||
| + | * محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی. | ||
==متن کتاب الوافية في أصول الفقه== | ==متن کتاب الوافية في أصول الفقه== | ||
| − | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/37523/الوافية-في-أصول-الفقه | + | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/37523/الوافية-في-أصول-الفقه الوافية في أصول الفقه] |
[[رده:منابع فقهی]] | [[رده:منابع فقهی]] | ||
{{منابع اصول فقه}} | {{منابع اصول فقه}} | ||
نسخهٔ ۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۳۷
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
 | |
| نویسنده | عبدالله بن محمد تونی |
| موضوع | حقيقت و مجاز |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| تحقيق | محمدحسين رضوي |
|
| |
کتابی است از ملاعبدالله فاضل تونی از فقهای شیعه قرن یازدهم در فن اصول فقه. این کتاب پس از مولف مورد توجه فقهای امامیه بوده است و چندین تن از آنها آن را شرح نموده‌اند.
محتویات
مؤلف
عبدالله بن محمد بشروى خراسانى، مشهور به فاضل تونى.(م 1071 ق)، عالمى فاضل، فقیه، صالح، عابد، پارسا و یكى از اعلام بزرگ شیعه در قرن یازدهم بوده است. گفته شده كه وى در علم و كمال و فضیلت و تقوا به مرحوم مقدس اردبیلى شباهت داشته است و چون حر عاملى معاصر او بوده، بهتر از هر كس دیگر او را در امل الآمل توصیف نموده است.
وى مدتى در اصفهان در مدرسه ملا عبدالله مشغول تحصیل بود، سپس به مشهد رفت و مدتى در آنجا مى ماند، آنگاه به عزم زیارت ائمه از راه قزوین عازم عتبات شد، اما به درخواست خلیل قزوینى مدتى هم در قزوین ماند و سپس عازم زیارت گردید و در میان راه در كرمانشاه دیده از جهان فروبست. شاید رحلت وى در برگشت از زیارت بوده است.
از آثار او می توان به شرح الارشاد در فقه، فوائد المدینه در اصول، وافیه در اصول اشاره نمود[۱]
معرفى اجمالى كتاب
این كتاب در اصول فقه شیعه امامیه و از بهترین كتب این فن است. كتاب وافیه مورد توجه و مرجع بسیارى از فقها و اصولیونى بوده كه بعد از فاضل تونى آمده اند. صاحب الذریعه در مورد كتاب وافیه چنین مى نویسد: «فهذه رسالة وافیة و جملة شافیة محتویة على تحقیق المهم من المسائل سيّما مباحث الأدلّة العقلیة و مباحث الاجتهاد والتقلید و باب التراجیح...».
این كتاب حاوى مسایل زیر است:
- مقدمه: تعریف اصول فقه، حقیقت و مجاز
- باب اول: «در اوامر و نواهى»
- باب دوم: «در عام و خاص»
- باب سوم: «در ادله شرعى»
- باب چهارم: «در ادله عقلى»
- باب پنجم: «در اجتهاد و تقلید»
- باب ششم: «در تعادل و تراجیح»
شروح و تعلیقات
شرح الوافیه، تألیف سید جواد عاملى، صاحب مفتاح الكرامه (م 1226ق)؛ شرح الوافیه، نوشته سید حسن حسینى؛ شرح الوافیه، نوشته سید صدرالدین محمد بن میرمحمدباقر رضوى قمى؛ شرح الوافیه، نوشته سید بحرالعلوم محمدمهدى بن سید مرتضى بن سید محمد طباطبائى بروجردى غروى (م 1212 ق).[۲]
وضعیت نشر
الوافیة فی اصول‌الفقة ، که تاریخ تألیف آن معلوم نیست، اما به‌گفتة خوانساری (همانجا)، تاریخ فراغت از تألیف آن 12 ربیع‌الاول 1059 است که با آنچه در نسخة اصل چاپ رضوی کشمیری آمده، مطابقت دارد ( رجوع کنید به تونی، مقدمة رضوی کشمیری، ص 33). تونی (ص 57) وافیه را رساله‌ای وافی و شافی وصف کرده که مشتمل است بر تحقیق در بارة مسائل مهم اصولی، بویژه ادلة عقلی و اجتهاد و تقلید و تعادل و تراجیح.وافیه مقدمه و شش باب دارد. مقدمه و بابها هر کدام به بخشهای کوچکتری، با عناوین بحث و فصل و مقصد و قسم، تقسیم شده‌اند. تونی در مقدمه (ص 59 ـ64) مباحثی چون تعریف اصول‌فقه، حقیقت و مجاز، و مشتق را مطرح کرده است. باب اول (ص 68ـ107) به دو مبحث مهم اوامر و نواهی اختصاص یافته که در دو مقدمه و هشت بحث تنظیم شده است. باب‌دوم (ص 111ـ144) در بارة عام و خاص و مباحثِ راجع به تخصیص است که در دو مقصد و هفت بحث آمده است. در همین باب مباحث حجیت مطلق ظواهر کتاب و خبر واحد بررسی شده است. باب سوم (ص 147ـ167) در بارة ادلة شرعی است و در آن مباحث حجیت کتاب، اجماع و سنّت، و مسائلی چون شرایط عمل به خبر واحد در عصر غیبت و روش شناخت عدالت راوی بررسی شده است. این باب دارای سه فصل و هشت بحث است. باب چهارم (ص 171ـ239) به مباحث ادلة عقلی، استصحاب، استلزام، دلالت، مفاهیم، قیاس و تنقیح مناط اختصاص یافته و در هفت قسم تنظیم شده است. باب پنجم (ص 243ـ317) یکسره در بارة مبحث اجتهاد و تقلید است و در آن از تعریف اجتهاد، تجزّی در اجتهاد، دانشهای مورد نیاز مجتهد، نیاز به اجتهاد و تقلید، تقلید از میّت و حکم عبادتِ کسی که نه مجتهد است و نه تقلید می‌کند، بحث شده است. این باب در چهار بحث تنظیم شده است. باب ششم (ص 321ـ 337) به موضوع تعادل و ترجیح اختصاص دارد و در آن پانزده قسم تعارض بررسی شده است.وافیه از مزایای چندی برخوردار است، از جمله ابتکار در باب‌بندی و تقسیم مباحث اصولی، استدلال قوی و در برخی موارد ابتکاری، توضیح و تبیین دقیق مصطلحاتی که غلط اندازند، تأسیس رأی جدید، نثر ساده و روشن، جلوگیری از خلط مباحث اصول فقه با علوم دیگر، کثرت منابع و از جمله استفاده از کتب اصول‌فقه مذاهب مختلف اسلامی نظیر التمهید اُسْنوی شافعی (متوفی 772)، المحصول فخررازی، شرح مختصر ابن‌حاجب (متوفی 646) و الاحکام آمِدی (متوفی 631؛ رجوع کنید بهتونی، همان مقدمه، ص 27ـ30).وافیه به شیوة کتابهای درسی تنظیم شده است. تونی (ص 198) پس از بر شمردن موارد استفادة واژة «اصل» در لسانِ علما، تصریح کرده که غرضش از ذکر موارد کاربرد «اصل»، آزمایش میزان معرفت و تشحیذ ذهن خواننده است. از همین روست که وافیه در مباحثِ گوناگون، آکنده از مثالهای متعدد، برای دادن قدرتِ تطبیق به دانشجوست (تونی، همان مقدمه، ص 31). تونی در این کتاب، ضمن رعایت اعتدال، از اصول‌فقه دفاع کرده و در موارد مختلف به نقل و نقد آرای ملامحمد امینِ استرآبادی پرداخته است (همان مقدمه، ص 32؛ نیز رجوع کنید به همان، ص 214ـ 215، 261ـ272، 290ـ294).وافیه از زمان تألیف مورد توجه فقها قرار گرفت و نسخ آن متداول گردید ( رجوع کنید بهخوانساری، همانجا) و چندین شرح و حاشیه بر آن نوشته شد، از جمله شروح مهم آن است: شرح سیدمحمدمهدی طباطبائی بحرالعلوم * (متوفی 1212)، شرح سیدمحسن اَعْرَجی مشهور به محقق اعرجی و مقدّس کاظمی (متوفی 1227) و شرح سید صدرالدین محمد رضوی (متوفی 1160) معروف به شارح وافیه . شیخ انصاری در فرائدالاصول در موارد متعدد به شرح اخیر توجه کرده است (از جمله رجوع کنید به ص 187ـ 188، 553 ـ566، 592، 601، 616، 629؛ نیز برای شروح و حواشی وافیه رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج 6، ص 230، ج 14، ص 166ـ 168).اصولیانِ پس از تونی همواره به کتاب او توجه داشته‌اند، از جمله شیخ انصاری در آثار و درسهای اصولی خود در موارد متعدد به آن استناد و گاه آن را نقد کرده است ( رجوع کنید بهانصاری، ص 109، 171ـ172، 184، 188، 598 ـ600؛ تهرانی، ص 230ـ233، 253، 282ـ283، 287، 293).وافیه دوبار چاپ شده است: در 1309 در بمبئی به صورت چاپ سنگی در 189 صفحه (تونی، همان مقدمه، ص 44) و در 1415 در قم به اهتمام سیدمحمدحسین رضوی کشمیری.
در سخن از جایگاه الوافیة باید گفت: در سدۀ ۱۳ق که اخباریگری شدت یافته بود و اصولیان به سختی بر اخباریان می‌تاختند، چندین شرح و حاشیه بر الوافیة نگاشته شد (نک : آقابزرگ، ۱۴/ ۱۶۶-۱۶۸).
که تنها کتاب چاپ‌شدۀ تونی است. از این کتاب با عنوان رسالة فی الاصول هم نام برده شده است (نک : حر عاملی، همانجا؛ قس: امین، ۸/ ۷۰؛ کحاله، ۵/ ۱۱۳). بر این کتاب چندین شرح و حاشیه نوشته شده است: ۱. شرح الوافیة، نوشتۀ سیدمهدی بحرالعلوم (آقابزرگ، ۱۴/ ۱۶۷؛ آستان قدس، ۲/ ۱۵-۱۶). ۲-۳. شرح الوافیة، شرحی است منظوم در ۵۰ هزار بیت از سیدمحسن اعرجی کاظمی. وی خلاصه‌ای از این شرح را با نام المحصول نیز تدوین نموده است (تنکابنی، ۲۶۹؛ آقابزرگ، ۱۴/ ۱۶۷، ۲۵/ ۱۴-۱۵). ۴. شرح الوافیة، از سید جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامة که مبسوط، و در دو جلد تألیف شده است (همو، ۱۴/ ۱۶۶).
این كتاب به وسیله مجمع الفكر الاسلامى به تحقیق سید محمد حسینى رضوى كشمیرى چاپ و منتشر شده است.
پانویس
منابع
- "ملا عبداللّه تونی"، دانشنامه جهان اسلام، اسماعیل باغستانی.
- "تونی"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
متن کتاب الوافية في أصول الفقه
