غلامرضا عرفانیان یزدی

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

آیت الله غلامرضا عرفانیان (۱۳۸۲-۱۳۱۰ ش)، از روحانیون پرتلاش شیعه معاصر و از شاگردان امام خمینی بود. وی علاوه بر برپایی مجالس تبلیغ و موعظه، در عرصه‌های اجتماعی دیگر مانند: عضویت در هیئت امناء دفتر امام خمینی در نجف اشرف، قاضی دادگاه انقلاب اسلامی (خانواده) در تهران و پاسخ‌گویی به مسائل شرعی دفتر مقام معظم رهبری در قم، فعالیت داشت. از آیت الله عرفانیان آثار مهمی در فقه و اصول و رجال و... بجا مانده است.

نام کامل	غلامرضا عرفانیان خراسانی
زادروز	۱۳۱۰ شمسی
زادگاه	مشهد
وفات	۱۳۸۲ شمسی
مدفن	قم
اساتید	امام خمینی، سید ابوالقاسم خویی، محمدرضا مظفر، سید محمدباقر صدر،...
آثار	الرأی السدید فی الاجتهاد والتقلید، ابحاث فی اصول الفقه، الثقات فی اسانید کامل الزیارات، وضو در پرتو قرآن و سنت،...

ولادت

غلامرضا عرفانیان خراسانی یزدی در سال ۱۳۱۰ ش. در خانواده ای علمی و مذهبی در مشهد مقدس پا به عرصه وجود نهاد. پدرش شیخ عبدالنبی خراسانی، از شاگردان حاج آقا حسین قمی و شیخ محمد کفایی، فرزند مرحوم آخوند خراسانی است.

تحصیلات و استادان

غلامرضا خواندن و نوشتن قرآن و فارسی را در کودکی نزد پدر و مادر عالمش آموخت. و بخشی از صرف و نحو را نیز نزد پدر فراگرفت. او در سنین نوجوانی وارد مدرسه بالاسر و مدرسه حاج حسن خان مشهد گردید و در آن جا مدتی را به درس و بحث پرداخت. وی برای تکمیل صرف و نحو و فراگرفتن شرح نظام از شیخ محمد نهاوندی بهره برد و شرح الفیه ابن مالک را از میرزا عبدالجواد فلاطوری حکیمی و سید کمال سیستانی آموخت.

او منطق را از شیخ علی فریدالاسلام کاشانی و شیخ محمد عیدگاهی، علم معانی و بیان را از شیخ عبدالنبی استرآبادی و فلسفه را که شامل میزان الطالب و منظومه سبزواری بود، در محضر میرزا جواد آقای تهرانی تلمذ کرد. غلامرضا معالم الدین را از شیخ حسین بجستانی و سید جلال، لمعتین را از حاج میرزا احمد یزدی، معروف به مدرس و بخش هایی از رسائل، مکاسب و کفایة الاصول را نزد علامه محمدهاشم قزوینی گذراند.

هجرت به نجف:

عرفانیان در سال ۱۳۳۵ به قصد زیارت عتبات عالیات و شرکت در درس های فقه و اصول عالمان بزرگ نجف اشرف به عراق مهاجرت نمود و در نجف اشرف رحل اقامت افکند. وی در درس استادن مبرزی مانند شیخ صدرا بادکوبه‌ای، مجتبی لنکرانی و آیت الله خویی شرکت جُست. علم رجال از جمله درس هایی است که عرفانیان نزد آیت الله خویی به طور کامل ممارست داشت. وی در تألیف معجم رجال الاحادیث، به طور منظم روزی هشت ساعت و در ایام تعطیل ساعات بیشتری حضرت آیت الله خویی را یاری می نمود.

او به گفته خودش، در درس خارج عروة الوثقی و اصول فقه (یک دوره و نیم) از محضر آیت الله خویی بهره برده است. وی از این استاد بزرگ حوزه نجف دو اجازه‌نامه دریافت نموده است.

استادان نجف:

آیت الله عرفانیان حضور امام خمینی (قدس سره) در نجف را چنین توصیف می کند: حضور ایشان حیات علمی تازه‌ای به حوزه نجف بخشید. امام خارج مکاسب شیخ مرتضی انصاری رحمه الله را در مسجد شیخ انصاری تدریس می نمود. افراد زیادی در جلسات درس شرکت می کردند؛ به حدی که مسجد شیخ انصاری پر از جمعیت می شد. من هم در این درس ها شرکت می کردم... من با دو نفر دیگر از آقایان، کتاب های تحریر الوسیله و توضیح المسائل و حاشیه عروه امام را مقابله، تطبیق و بررسی می کردیم، تا اگر تنافی در آنها بود برطرف شود. ما آن چه را به نظرمان می رسید به امام منتقل می کردیم و ایشان هم جواب می دادند.

طلابی که از امام شهریه دریافت می کردند باید در امتحان درسی شرکت می نمودند و آیت الله عرفانیان جزء معدود کسانی است که از این طلاب امتحان به عمل می آورد. امام، به صورت آبرومندانه به رفع نیاز طلاب علوم دینی می پرداخت. به گفته آیت الله عرفانیان ایشان محترمانه و به بهانه‌ای پاکتی از پول ارسال می داشتند و خطاب به ایشان می نوشتند شما حضرت امیرالمومنین علیه السلام را به نیابت حضرت ابوالفضل علیه السلام زیارت نمایید.

همچنین از جمله افتخارات آیت الله عرفانیان طبق اظهارات خودشان آشنایی و ارتباطش با شهید محمدباقر صدر بوده. ایشان نحوه آشنایی و ارتباط خود را با شهید صدر این چنین بیان می کند: ... در خلال شرکت در درس مرحوم آیت الله العظمی خویی با ایشان برخورد کردم... من در همان برخوردهای اول متوجه شدم که ایشان دریای مواج علوم هستند، بنابراین از وی اجازه خواستم تا در منزلشان در خدمتشان باشم. من عبارتی از کتاب «عدة الاصول» شیخ طوسی را برایشان بازگو کردم، وقتی نظر خودم را گفتم ایشان پسندیدند.

استادان فلسفه:

عرفانیان، فلسفه را در محضر میرزا جوادآقا تهرانی فراگرفت و در تکمیل این رشته، بحث مبدأ و معاد ملاصدرا را نزد استاد شیخ محمدرضا مظفر آموخت. او در توصیف نحوه آشنایی و بهره‌مندی خود از مرحوم مظفر می گوید: زمانی که ملازم درس آیت الله العظمی خویی بودم، با مرحوم مظفر آشنا شدم و درخواست کردم که به من فلسفه تدریس کنند. من در منزلشان مبدأ و معاد ملاصدرا را می آموختم و مدتی هم نهایة الدرایة را نزد ایشان خواندم و از ایشان اجازه روایت و تدریس خواستم، که مرقوم فرمودند. من در حلقه درس خارج اصول فقه ایشان نیز شرکت می کردم.

اجازات:

آیت الله عرفانیان از استادان متعددی در روایت، تدریس و تأیید رتبه علمی اجازه دریافت نموده است که می توان به آن ها چنین اشاره کرد:

1. اجازه روایی، تدریس و تأیید رتبه علمی از شیخ محمدرضا مظفر؛
2. دو اجازه روایی و تدریس از آیت الله خویی؛
3. اجازه روایی از آیت الله گلپایگانی؛
4. اجازه روایی از آیت الله مرعشی نجفی؛
5. تایید مقام علمی از طرف آیت الله سید عبدالاعلی الموسوی السبزواری؛
6. اجازه امور حسبیه از آیت الله سید محمدتقی بحرالعلوم؛
7. اجازه روایی و تایید علمی از شهید سعید آیت الله سید محمدباقر صدر؛
8. اجازه روایی از آیت الله آقا بزرگ تهرانی.

آثار و تألیفات

آیت الله عرفانیان دارای ۲۵ اثر اعم از تألیف، تحقیق و تخریج است که عبارتند از:

الف) اصولی:

1. الرأی السدید فی الاجتهاد والتقلید، ایشان مدت یک دوره و نیم در درس خارج عروه آیت الله خویی شرکت جُست و در سایه همین حضور این کتاب را تألیف نمود. البته در واقع این بدان معناست که آیت الله عرفانیان ضمن حضور در درس خارج، خود نیز صاحب نظر بوده و از وقت به بهترین وجه استفاده نموده است.
2. ابحاث فی اصول الفقه، مخطوط.
3. تتمیم اصول الفقه مظفر (اصالة البرائة، اصالة الاشتغال، اصالة التخییر).

ب) رجالی:

1. الثقات فی اسانید کامل الزیارات، چاپ نجف اشرف.
2. الحلقة الاولی من مشایخ الثقات، چاپ نجف اشرف، قم.
3. وثاقة علی بن ابی حمزه بطائنی و فرزندش حسن، چاپ قم.
4. تعلیقات علی بعض الاقوال من معجم الرجال (آیت الله خویی)، خطی.
5. تعلیقات بر دوره قاموس الرجال (علامه تستری)، خطی.
6. مشایخ نجاشی (ابن ابی عمیر، صفوان یحیی و بزنطی)؛ استاد عرفانیان در خاطرات خود می گوید: برای شهید محمدباقر صدر، عبارتی از کتاب «عدة الاصول» شیخ طوسی را خواندم و وقتی نظر خودم را گفتم، ایشان پسندید و به دنبال همین جریان، قرار شد من مشایخ سه نفر از آن افراد را که در کتاب، نام برده شده؛ یعنی محمد بن ابی عمیر، صفوان و ابن ابی نصر بزنطی را از کتب حدیث استخراج کنم که این کار انجام شد و به ایشان ارائه نمودم. شهید سعید میرصدر، همواره مرا تشویق می کردند تا این که با پیشنهاد چاپ آن هم موافقت نمودند و مبلغ هشتاد دینار نیز کمک مالی کردند تا بتوانم آن را چاپ کنم. پانصد جلد برای نجف و حوزه های دیگر و پانصد جلد هم برای ایران ارسال کردم.
7. جزوه رجالیه فی من له کتاب الرجال قبل الشیخ الطوسی، خطی.
8. مشایخ احمد بن محمد بن خالد البرقی و الحسن بن محمد بن سماعه و علی بن الحسن الطاطری و غیرهم در ضمن حلقه ثانیه مشایخ الثقات، مطبوع در دو جزء.

ج) فقهی:

1. صلاة اللیل، چاپ نجف اشرف، قم، بیروت.
2. تعلیقات بر اجزای ده گانه شرح لمعه، خطی.
3. المغانم الحسنی، شرح مزجی (ترکیبی) علی العروة الوثقی، مشتمل ابحاثی در غسل های ششگانه، خطی.
4. التعالیق علی کتاب توضیح المفاد (شرح علی السداد لمؤلفة الشیخ حسین آل عصفور)، مطبوع.
5. رسالة فی اللباس المشکوک فیه (العین المسکوکة فی حکم الالبسة المشکوکة)، خطی.
6. وضو در پرتو قرآن و سنت، قم.
7. الوضوء و السجود فی الکتاب والسنة، قم.

د) دیگر آثار:

1. تحقیق و تخریج کتاب الزهد از حسین بن سعید اهوازی.
2. تحقیق و تخریج فضائل الاشهر الثلاثة از شیخ صدوق، نجف اشرف، قم.
3. تحقیق، تصحیح و تخریج قصص الانبیاء از قطب الدین راوندی، مشهد، قم.
4. فهرست مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوی، جلد ۱۲.
5. تعریب زندگی مرحوم آیت الله حسین بروجردی قدس سره، چاپ کربلا.

فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی

وعظ و خطابه:

آیت الله عرفانیان از همان سال های آغازین درس در حوزه و در خلال فعالیت‌های درسی، با اهل منبر و خطابه در ایام تبلیغ به شهرهای سرخس، نیشابور، استرآباد و مهریز یزد سفر کرد. اگر چه امر تبلیغ در حوزه نجف مانند حوزه ایران رونق نداشت؛ اما وی از طرف مرحوم آیت الله آقا میرزا عبدالهادی شیرازی و به دعوت اهالی آبادی «کپری» - که از توابع شهرستان مندلی است - برای تبلیغ به آن جا اعزام شد.

به گفته عرفانیان اهالی این روستا از ایشان به خوبی استقبال می کردند و این نبود مگر به خاطر خوش برخوردی و خوش بیانی این عالم بزرگوار. همین استقبال و همین برخورد باعث شد ایشان چند سال پی در پی در ایام رمضان، محرم و صفر برای تبلیغ در آن روستا حضور یابند. البته ناگفته نماند که تبلیغ در آن روزگار بسیار سخت بوده به طوری که در یکی از اعزام ها، مأموران دولتی، ایشان را دستگیر و ۲۴ ساعت بازداشت کردند، که با وساطت و سفارش آیت الله عبدالکریم علیخان، از علمای آن منطقه آزاد شدند.

این پیر تبلیغ آن زمان می گوید: جهت تبلیغ و موعظه مردم از هیچ کوششی دریغ نمی کردم. برایمان تبلیغ، تربیت و ارشاد از مصالح خودمان مهمتر و با ارزشتر بود.

آیت الله عرفانیان که به حق می تواند یک الگو برای مبلغان حوزه‌های علمیه باشد، درباره روش تبلیغی خود و نکاتی که بایستی در تبلیغ مدنظر باشد چنین می گوید: مردم بیشتر به مطالب اخلاقی، موعظه، احکام و تفسیر علاقه‌مندند. در زمان تبلیغ من همه روز، دو نوبت منبر می رفتم، علاوه بر آن بعد از منبر می نشستم و به سؤالات مردم جواب می دادم و ظهرها و شب ها در مسجد اقامه نماز جماعت می کردم. مبلغ باید بعد از نماز جماعت و برگزاری منبرها به شبهات و سؤال‌های مردم جواب دهد و به آن ها نزدیکتر شود. مبلغ باید مطابق با مقتضیات زمان به ارشاد مردم توجه نماید. هدف باید آشنایی مردم با اخلاق و معارف اسلام باشد، تا مردم حقایق دینی و مذهبی را بیاموزند. البته خواندن مصیبت از منابع معتبر و برپا کردن عزا و سوگواری لازم است؛ ولی هدف نیست.

آیت الله عرفانیان می گوید: «مطلبی که برای هر مبلّغی مهم است و می تواند همه تبلیغات او را تحت الشعاع قرار دهد، مسئله امور مالی است. قناعت بالاترین صفت است، من مانند سایر مبلغانِ بلندنظر با اخلاص هرگز از مردم چیزی نخواستم و تنها با درآمد شهریه طلبگی‌ام زندگی کردم و عائله‌ام را اداره نمودم.»

مرحوم عرفانیان پس از انقلاب:

آیت الله عرفانیان در ایام دفاع مقدس با حضور خود شادابی و طراوت معنوی به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل بخشید و در بالا بردن روحیه معنوی رزمندگان اسلام نقش بسزایی ایفا نمود. مرحوم عرفانیان می گوید: هر کجا مقتضی بوده مسافرت کرده‌ام و به تبلیغ پرداخته‌ام. در زمان جنگ در مناطق عملیاتی سنندج، قرارگاه خاتم الانبیاء، جزیره مجنون و... حضور داشتم و همه جا سعی در ترویج و تبلیغ مسائل دینی نموده‌ام.

همچنین وی چند سال به عنوان قاضی دادگاه مدنی تهران خدمت نمود. از جمله مطالبی که باید گفته شود، علاقه و ارتباط ایشان با مقام معظم رهبری بود، که ابتدای آشنایی شان با معظم له به زمان درس و بحث های طلبگی برمی گردد که این موضوع باعث علاقه بین آن ها شده بود. او از عالمانی بود که به خاطر ارتباط با شهید صدر و امام، دولت عراق روی ایشان حساسیت داشتند.

حجة الاسلام ملکا از اعضای دفتر مقام معظم رهبری در قم آورده است: آیت الله عرفانیان از آذر سال ۷۷ تا آذر ۸۲ در دفتر مقام معظم رهبری پاسخ گویی به سؤالات شرعی را به عهده داشتند.

سوابق اجرایی:

آیت الله عرفانیان در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و اجرایی فعالیت داشته‌اند که عبارت است از:

1. استاد در حوزه‌های علمیه نجف اشرف و قم.
2. عضو هیئت امناء دفتر حضرت امام خمینی قدس سره در نجف اشرف.
3. ممتحن از سوی دفتر حضرت امام خمینی قدس سره در نجف اشرف.
4. عضو برجسته گروه تحقیق معجم رجال الحدیث زیر نظر مرحوم آیت الله خویی.
5. قاضی دادگاه انقلاب اسلامی (خانواده) تهران.
6. پاسخ گویی به مسائل و سئوالات شرعیه دفتر مقام معظم رهبری در قم.
7. تبلیغ در مناطق مختلف.

ویژگی‌های اخلاقی

فرزندان آیت الله عرفانیان در وصف پدرشان می گویند: او پدری مهربان، خوش اخلاق و به راستی مصداق حدیث شریف «المؤمنُ بُشُرهُ فی وجهه» بود. او عامل به صله رحم بود. و حتی در مواردی که نیز از سوی بعضی بستگان بی مهری پیش می آمد ایشان در رفع آن پیشقدم بود. او عامل به آیه شریفه «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَّکَ عَسی اَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً» بود. از کودکی به یاد داریم که پدر قبل از اذان صبح مشغول به تهجد (اقامه نماز شب) بود. مسجد کوفه یکی از مکان هایی بود که او شب های جمعه و روزهای آن، برای عبادت و بندگی به درگاه خداوند متعال، به آنجا می رفت. پدر، بسیار به ائمه اطهار علیهم السلام و توسل و روضه علاقه‌مند بود و به ویژه نسبت به ابا عبدالله الحسین علیه السلام عشق می ورزید، تا آن جا که همیشه در اربعین امام حسین علیه السلام فاصله نجف اشرف تا کربلای معلا را پیاده می پیمود.

حجة الاسلام والمسلمین حاج سید محمدحسین حائری می گوید: آیت الله عرفانیان دارای سه صفت بارز اخلاقی بودند: خواندن نماز شب، دائم الوضو بودن - حتی در ایامی که مریض بودند - و احترام به سادات بنی فاطمه علیهاالسلام که خود نشان از ایمان واقعی ایشان بود. وی می افزاید: ایشان عالمی صبور و بردبار بود و هیچ گاه در مقابل ناملایمات روزگار قد، خم نمی کرد. وی به یقین به آیه شریفه قرآن که می فرماید: «یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنوُا استَعینوا بالصَّبرِ وَالصَّلوةِ اِنَّ اللهَ مَعَ الصَّابرینَ» درجه ای از کمال صابران را درک کرده بود.

وفات

مرحوم آیت الله عرفانیان پس از پشت سر گذاشتن یک دوره بیماری، سرانجام در روز جمعه، پنجم رمضان المبارک ۱۴۲۴ قمری (۱۳۸۲ ش)، روح ملکوتی اش به جوار رحمت حق شتافت و در سالن علمای قبرستان باغ بهشت قم - روبروی گلزار شهدا - مدفون گردید.

منابع

• سید محمدحسین حسینی ضیغمیان، ستارگان حرم، جلد ۲۰، صفحه ۲۲۵، ۲۴۴.