فضائل الصحابة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
(←منابع مقاله) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | [[پرونده:Ketab362.jpg|بندانگشتی|فضائل الصحابة]] | + | [[پرونده:Ketab362.jpg|240px|بندانگشتی|فضائل الصحابة]] |
| + | کتاب «'''فضائل الصحابة»'''، اثر [[احمد بن حنبل]] (۱۶۴-۲۴۱ق)، چنان‌که از عنوان آن هویداست مشتمل بر روایاتی است که در منقبت [[صحابه]] [[پیامبر اسلام|پیامبر]] (صلی الله علیه وآله) نقل شده است. این کتاب اولین کتابی است که در این موضوع به دست ما رسیده است.<ref>طباطبایی یزدی، محمد</ref> | ||
| − | + | ==ساختار کتاب== | |
| − | == | + | در ابتدای کتاب دو مقدمه از محقق (وصی‌الله بن محمد عباس) و مؤلف آمده، سپس متن کتاب که مشتمل بر ۱۹۶۲ روایت است آمده است. کتاب با فضایل عشرة مبشرة (بنا بر روایتی مجعول، ده نفر از صحابه پیامبر بهشتی معرفی شده‌ند. آن ده نفر شامل [[خلفای نخستین|خلفای چهارگانه]]، [[عبدالرحمن بن عوف]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[ابو عبیده جراح|ابوعبیده جراح]]، [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]]، [[سعد بن ابی وقاص|سعد بن ابی‌وقاص]] و سعید بن زید) شروع می‌شود و با فضایل [[ابن عباس|عبدالله بن عباس]] پایان می‌یابد. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | در ابتدای کتاب دو مقدمه از محقق و مؤلف آمده، سپس متن کتاب که مشتمل بر | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
| − | مقدمه محقق دارای چهار فصل | + | مقدمه محقق دارای چهار فصل است؛ فصل اول به تعریف [[صحابه]] اختصاص یافته است. محقق، درباره تعریف «صحابه» می‌گوید: علما برای «صحابه» تعاریف زیادی مطرح کرده‌اند که بهترین آنها تعریف [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] است: صحابی کسی است که پیامبر را باورمندانه ملاقات نموده و مسلمان دیده از جهان فروبسته است.<ref>مقدمه محقق، ج۱، ص۱۱</ref> محقق در ادامه این فصل به [[عدالت]] صحابه و ادله آن پرداخته است. |
| − | |||
| − | محقق در ادامه این فصل به عدالت صحابه و ادله آن پرداخته است. | ||
| − | فصل دوم به کتبی که درباره صحابه و فضایلشان نگاشته شده است اختصاص یافته است. در این فصل تعداد زیادی از نویسندگان را برمی‌شمارد که در موضوع صحابه کتاب نگاشته‌اند. اولین آنها محمد بن سعد بن منیع ( | + | فصل دوم به کتبی که درباره صحابه و فضایلشان نگاشته شده است اختصاص یافته است. در این فصل تعداد زیادی از نویسندگان را برمی‌شمارد که در موضوع صحابه کتاب نگاشته‌اند. اولین آنها محمد بن سعد بن منیع (۱۶۸-۲۳۰ق) است و آخرین نفری که محقق از آنها یاد می‌کند [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]] (۷۷۳-۸۵۲ق) است. |
| − | فصل سوم به زندگی‌نامه [[ | + | فصل سوم به زندگی‌نامه [[احمد بن حنبل]] و آثار او اختصاص یافته است. |
فصل چهارم مشتمل بر: نسخی که محقق در تحقیق کتاب از آنها استفاده کرده، انتساب نسخه به مؤلف، چگونگی تصحیح و تحقیق کتاب است. | فصل چهارم مشتمل بر: نسخی که محقق در تحقیق کتاب از آنها استفاده کرده، انتساب نسخه به مؤلف، چگونگی تصحیح و تحقیق کتاب است. | ||
| سطر ۲۲: | سطر ۱۷: | ||
مقدمه کتاب شامل طرق مختلف کتاب و روایاتی از پیامبر در فضایل صحابه است. | مقدمه کتاب شامل طرق مختلف کتاب و روایاتی از پیامبر در فضایل صحابه است. | ||
| − | نکته مهم درباره روایات این کتاب این است که این کتاب به‌صورت متعارف تألیف | + | نکته مهم درباره روایات این کتاب این است که این کتاب به‌صورت متعارف تألیف احمد بن حنبل به حساب نمی‌آید، بلکه مجموعه روایاتی است که عبدالله بن احمد فرزند او از وی روایت کرده است به اضافه روایاتی که از طریق ابوبکر بن مالک قطیعی از عبدالله روایت کرده است و این دو شخص اخیر - عبدالله و قطیعی - علاوه بر مرویاتشان از احمد، روایاتی را از طریق مشایخ خود - غیر احمد - بر آن افزوده‌اند. |
| − | در خصوص کتاب «فضائل الصحابة» آمار روایات آن از مجموع ۱۹۶۲ روایت بر اساس تقسیم‌بندی فوق چنین است: | + | در خصوص کتاب «فضائل الصحابة» آمار روایات آن از مجموع ۱۹۶۲ [[روایت]] بر اساس تقسیم‌بندی فوق چنین است: |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | #روایات عبدالله بن احمد از پدرش احمد بن حنبل: ۹۷۰ روایت؛ | |
| + | #افزوده‌های عبدالله بن احمد از مشایخ خود، به غیر از پدرش: ۵۲۴ روایت؛ | ||
| + | #افزوده‌های ابوبکر قطیعی شاگرد عبدالله از مشایخ خود، به غیر از عبدالله: ۴۶۸ روایت.<ref>طباطبایی یزدی، محمد</ref> | ||
| − | جلد | + | جلد اول کتاب با فضایل [[ابوبکر|خلیفه اول]] آغاز می‌شود و با ذکر قسمتی از فضایل [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین علی]](ع) پایان می‌پذیرد. |
| − | در این جلد بعد از ذکر فضایل عشره مبشره، روایاتی در فضائل فاطمه زهرا(س)، | + | جلد دوم با ادامه فضایل امیرالمؤمنین(ع) شروع می‌شود. در این جلد بعد از ذکر فضایل عشره مبشره، روایاتی در فضائل [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا]](س)، [[امام حسن علیه السلام|حسن]] و [[امام حسین علیه السلام|حسین]] (ع)، همسران [[پیامبر اسلام|پیامبر]](ص) و برخی دیگر از صحابه، برخی از اقوام و قبایل همچون بنی غفار و اسلم، اهل شام و یمن آمده است. کتاب با روایاتی در فضیلت [[عمرو بن عاص]]، [[معاویه]]، [[عباس بن عبدالمطلب]] و [[ابن عباس|عبدالله بن عباس]] به پایان می‌رسد. |
| − | در این کتاب احادیث از حیث صحت و ضعف به چند قسم تقسیم می‌شوند: برخی از آنها | + | در این کتاب [[حدیث|احادیث]] از حیث صحت و ضعف به چند قسم تقسیم می‌شوند: برخی از آنها [[حدیث صحیح|صحیح]]، برخی [[حدیث حسن|حسن]]، تعدادی [[حدیث ضعیف|ضعیف]] و شماری از آنها در نهایت ضعف قرار دارند و این نوع از روایات فقط در این کتاب احمد بن حنبل نیست، بلکه در کتبی چون مسند نیز شیوه مؤلف چنین بوده است؛ لذا احمد بن حنبل درباره احادیث کتاب مسند گفته است: در کتاب مسند قصدم بر این بوده که احادیث [[حدیث مشهور|مشهور]] را گردآوری کنم و چنین نبوده است که فقط به احادیث صحیح اکتفا نمایم؛ و الا اگر چنین بود در مسند فقط به مسائل جزئی پرداخته می‌شد.<ref>ر.ک: محمودی، محمدکاظم، ص۳۲</ref> |
| − | هرچند روایات این کتاب از حیث سند گوناگون است، لکن سیره علمای عامه بر این بوده که احادیث این کتاب را اخذ کرده و در کتب خود ذکر کرده‌اند؛ کسانی چون [[ | + | هرچند روایات این کتاب از حیث [[سند حدیث|سند]] گوناگون است، لکن سیره علمای [[اهل سنت|عامه]] بر این بوده که احادیث این کتاب را اخذ کرده و در کتب خود ذکر کرده‌اند؛ کسانی چون [[حاکم نیشابوری]]، [[خطیب بغدادی]]، [[حاکم حسکانی|حسکانی]]، [[ابن عساکر]]، محب طبری، مزی، [[ابن ابی الحدید|ابن ابی‌الحدید]]، ابن کثیر، [[ابن بطریق]] و... .<ref>ر.ک: همان، ص۳۲ و ۳۳</ref> |
| − | عموما روش محدثان شیعه و سنی همواره چنین بوده است که دقت و احتیاطی را که در خصوص روایات فقهی و حلال و حرام تکلیفی اعمال می‌کنند، در مواجهه با روایات غیر فقهی، اعم از روایات مربوط به فضائل، روایات اخلاقی و... اعمال نمی‌کنند و سخت‌گیری کمتری از خود نشان می‌دهند. فقیهان نیز درخصوص روایات سنن احکام مستحبی به قاعده «تسامح در ادله سنن» تمسک می‌جویند. | + | عموما روش محدثان [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]] همواره چنین بوده است که دقت و احتیاطی را که در خصوص روایات [[فقه|فقهی]] و حلال و حرام تکلیفی اعمال می‌کنند، در مواجهه با روایات غیر فقهی، اعم از روایات مربوط به فضائل، روایات [[اخلاق|اخلاقی]] و... اعمال نمی‌کنند و سخت‌گیری کمتری از خود نشان می‌دهند. فقیهان نیز درخصوص روایات سنن [[احکام|احکام]] مستحبی به قاعده «تسامح در ادله سنن» تمسک می‌جویند. احمد بن حنبل نیز همچون دیگر [[محدث|محدثین]] از این شیوه تبعیت کرده است. اما در خصوص روایات فضائل، وی اگر هم از چنین شیوه‌ای پیروی کرده باشد بدان معنی نیست که روایات آن بالجمله و همگی ضعیف باشند یا همه آنها بی‌عیب و صحیح قلمداد شوند.<ref>طباطبایی یزدی، محمد</ref> |
| − | + | ==پانویس== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| − | + | ||
| − | + | *مقدمه و متن کتاب. | |
| − | + | *محمودی، محمدکاظم، «فضائل أهل‌البیت(ع) من کتاب فضائل الصحابة»، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۵ق. | |
| + | *طباطبایی یزدی، محمد، «نگاهی بر تحقیق جدید «فضائل أمیرالمؤمنین(ع) از احمد بن حنبل»»، تهران: پایگاه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (برگرفته‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۵). | ||
==منبع== | ==منبع== | ||
ویکی نور | ویکی نور | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۰۳
کتاب «فضائل الصحابة»، اثر احمد بن حنبل (۱۶۴-۲۴۱ق)، چنان‌که از عنوان آن هویداست مشتمل بر روایاتی است که در منقبت صحابه پیامبر (صلی الله علیه وآله) نقل شده است. این کتاب اولین کتابی است که در این موضوع به دست ما رسیده است.[۱]
ساختار کتاب
در ابتدای کتاب دو مقدمه از محقق (وصی‌الله بن محمد عباس) و مؤلف آمده، سپس متن کتاب که مشتمل بر ۱۹۶۲ روایت است آمده است. کتاب با فضایل عشرة مبشرة (بنا بر روایتی مجعول، ده نفر از صحابه پیامبر بهشتی معرفی شده‌ند. آن ده نفر شامل خلفای چهارگانه، عبدالرحمن بن عوف، زبیر، ابوعبیده جراح، طلحه، سعد بن ابی‌وقاص و سعید بن زید) شروع می‌شود و با فضایل عبدالله بن عباس پایان می‌یابد.
گزارش محتوا
مقدمه محقق دارای چهار فصل است؛ فصل اول به تعریف صحابه اختصاص یافته است. محقق، درباره تعریف «صحابه» می‌گوید: علما برای «صحابه» تعاریف زیادی مطرح کرده‌اند که بهترین آنها تعریف ابن حجر است: صحابی کسی است که پیامبر را باورمندانه ملاقات نموده و مسلمان دیده از جهان فروبسته است.[۲] محقق در ادامه این فصل به عدالت صحابه و ادله آن پرداخته است.
فصل دوم به کتبی که درباره صحابه و فضایلشان نگاشته شده است اختصاص یافته است. در این فصل تعداد زیادی از نویسندگان را برمی‌شمارد که در موضوع صحابه کتاب نگاشته‌اند. اولین آنها محمد بن سعد بن منیع (۱۶۸-۲۳۰ق) است و آخرین نفری که محقق از آنها یاد می‌کند ابن حجر عسقلانی (۷۷۳-۸۵۲ق) است.
فصل سوم به زندگی‌نامه احمد بن حنبل و آثار او اختصاص یافته است.
فصل چهارم مشتمل بر: نسخی که محقق در تحقیق کتاب از آنها استفاده کرده، انتساب نسخه به مؤلف، چگونگی تصحیح و تحقیق کتاب است.
مقدمه کتاب شامل طرق مختلف کتاب و روایاتی از پیامبر در فضایل صحابه است.
نکته مهم درباره روایات این کتاب این است که این کتاب به‌صورت متعارف تألیف احمد بن حنبل به حساب نمی‌آید، بلکه مجموعه روایاتی است که عبدالله بن احمد فرزند او از وی روایت کرده است به اضافه روایاتی که از طریق ابوبکر بن مالک قطیعی از عبدالله روایت کرده است و این دو شخص اخیر - عبدالله و قطیعی - علاوه بر مرویاتشان از احمد، روایاتی را از طریق مشایخ خود - غیر احمد - بر آن افزوده‌اند.
در خصوص کتاب «فضائل الصحابة» آمار روایات آن از مجموع ۱۹۶۲ روایت بر اساس تقسیم‌بندی فوق چنین است:
- روایات عبدالله بن احمد از پدرش احمد بن حنبل: ۹۷۰ روایت؛
- افزوده‌های عبدالله بن احمد از مشایخ خود، به غیر از پدرش: ۵۲۴ روایت؛
- افزوده‌های ابوبکر قطیعی شاگرد عبدالله از مشایخ خود، به غیر از عبدالله: ۴۶۸ روایت.[۳]
جلد اول کتاب با فضایل خلیفه اول آغاز می‌شود و با ذکر قسمتی از فضایل امیرالمؤمنین علی(ع) پایان می‌پذیرد.
جلد دوم با ادامه فضایل امیرالمؤمنین(ع) شروع می‌شود. در این جلد بعد از ذکر فضایل عشره مبشره، روایاتی در فضائل فاطمه زهرا(س)، حسن و حسین (ع)، همسران پیامبر(ص) و برخی دیگر از صحابه، برخی از اقوام و قبایل همچون بنی غفار و اسلم، اهل شام و یمن آمده است. کتاب با روایاتی در فضیلت عمرو بن عاص، معاویه، عباس بن عبدالمطلب و عبدالله بن عباس به پایان می‌رسد.
در این کتاب احادیث از حیث صحت و ضعف به چند قسم تقسیم می‌شوند: برخی از آنها صحیح، برخی حسن، تعدادی ضعیف و شماری از آنها در نهایت ضعف قرار دارند و این نوع از روایات فقط در این کتاب احمد بن حنبل نیست، بلکه در کتبی چون مسند نیز شیوه مؤلف چنین بوده است؛ لذا احمد بن حنبل درباره احادیث کتاب مسند گفته است: در کتاب مسند قصدم بر این بوده که احادیث مشهور را گردآوری کنم و چنین نبوده است که فقط به احادیث صحیح اکتفا نمایم؛ و الا اگر چنین بود در مسند فقط به مسائل جزئی پرداخته می‌شد.[۴]
هرچند روایات این کتاب از حیث سند گوناگون است، لکن سیره علمای عامه بر این بوده که احادیث این کتاب را اخذ کرده و در کتب خود ذکر کرده‌اند؛ کسانی چون حاکم نیشابوری، خطیب بغدادی، حسکانی، ابن عساکر، محب طبری، مزی، ابن ابی‌الحدید، ابن کثیر، ابن بطریق و... .[۵]
عموما روش محدثان شیعه و سنی همواره چنین بوده است که دقت و احتیاطی را که در خصوص روایات فقهی و حلال و حرام تکلیفی اعمال می‌کنند، در مواجهه با روایات غیر فقهی، اعم از روایات مربوط به فضائل، روایات اخلاقی و... اعمال نمی‌کنند و سخت‌گیری کمتری از خود نشان می‌دهند. فقیهان نیز درخصوص روایات سنن احکام مستحبی به قاعده «تسامح در ادله سنن» تمسک می‌جویند. احمد بن حنبل نیز همچون دیگر محدثین از این شیوه تبعیت کرده است. اما در خصوص روایات فضائل، وی اگر هم از چنین شیوه‌ای پیروی کرده باشد بدان معنی نیست که روایات آن بالجمله و همگی ضعیف باشند یا همه آنها بی‌عیب و صحیح قلمداد شوند.[۶]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- محمودی، محمدکاظم، «فضائل أهل‌البیت(ع) من کتاب فضائل الصحابة»، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- طباطبایی یزدی، محمد، «نگاهی بر تحقیق جدید «فضائل أمیرالمؤمنین(ع) از احمد بن حنبل»»، تهران: پایگاه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (برگرفته‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۵).
منبع
ویکی نور
