حاج شیخ عباس قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
سطر ۱: سطر ۱:
−
عباس بن محمد رضا القُمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی عالم شیعی قرن چهاردهم قمری است. مفاتیح الجنان، [[سفینة البحار]] و [[منتهی الآمال]] از مشهورترین تألیفات اوست.  
+
عباس بن محمدرضا القمی مشهور به شیخ عباس قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق)، عالم [[شیعه|شیعی]] قرن چهاردهم قمری است. [[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان]]، [[سفینة البحار]] و [[منتهی الآمال]] از مشهورترین تألیفات اوست.  
 
{{شناسنامه عالم
 
{{شناسنامه عالم
 
||نام کامل =  عباس بن محمد رضا القُمی
 
||نام کامل =  عباس بن محمد رضا القُمی
سطر ۱۳: سطر ۱۳:
 
==ولادت==
 
==ولادت==
  
−
عباس بن محمد رضا القُمی در سال 1294 ق در شهر [[قم]] متولد شد. پدرش حاج محمدرضا قمی مردی كاسب بود كه مردم او را نیك مردی با[[تقوا]] و آشنا به مسائل دینی می‎شناختند و برای یادگیری [[احكام]] دین به نزد وی می‎رفتند.  
+
عباس بن محمدرضا القمی در سال ۱۲۹۴ ق در شهر [[قم]] متولد شد. پدرش حاج محمدرضا قمی مردی کاسب بود که مردم او را نیک مردی با[[تقوا]] و آشنا به مسائل دینی می‎شناختند و برای یادگیری [[احکام]] دین به نزد وی می‎رفتند.  
  
−
== تحصیلات==
+
==تحصیلات==
  
−
وی دوران كودكی و نوجوانی را در زادگاهش شهر [[قم]] گذراند<ref> تاریخ [[قم]]، ناصرالشریعه، ص 274؛ عاماس معاصرین، واعظ خیابانی تبریزی، ص 181.</ref> و دروس مقدماتی را نزد استادانی بزرگ فراگرفت. استادانی كه معرفت الهی در [[روح]] آنان تجسم یافته بود. او از خرمن دانش این بزرگان خوشه‎ها چید ولی بیشترین بهره را از محضر عالم آگاه آیت الله حاج میرزا محمد ارباب قمی (متوفی 1341 ق) برد. عالم فرزانه و پرهیزگاری كه در هیچ حال [[امر به معروف و نهی از منكر]] را ترك نمی‎كرد و در هر محفل و مجلسی این دو فریضه را متذكر می‎شد استاد بسیار دقیق و پرمایه عصر خود بود.
+
وی دوران کودکی و نوجوانی را در زادگاهش شهر [[قم]] گذراند<ref> تاریخ [[قم]]، ناصرالشریعه، ص ۲۷۴؛ عاماس معاصرین، واعظ خیابانی تبریزی، ص ۱۸۱.</ref> و دروس مقدماتی را نزد استادانی بزرگ فراگرفت. استادانی که معرفت الهی در روح آنان تجسم یافته بود. او از خرمن دانش این بزرگان خوشه‎ها چید ولی بیشترین بهره را از محضر عالم آگاه آیت الله [[حاج میرزا محمد ارباب قمى|حاج میرزا محمد ارباب قمی]] (متوفی ۱۳۴۱ ق) برد. عالم فرزانه و پرهیزگاری که در هیچ حال [[امر به معروف و نهی از منکر]] را ترک نمی‎کرد و در هر محفل و مجلسی این دو فریضه را متذکر می‎شد استاد بسیار دقیق و پرمایه عصر خود بود.
  
−
== حوزه‌ نجف اشرف==
+
==حوزه‌ نجف اشرف==
  
−
او كه در دوران نوجوانی مراحل آغازین تحصیلات حوزوی را به پایان برده بود سرانجام نتوانست خود را به اندوخته‎های محدود حوزه آن وقت قم قانع سازد از این رو تصمیم به هجرت گرفت. در سال 1316 ق. كوله‎بار سفر بست و به دنبال فراگیری دانش عازم نجف اشرف گردید.<ref> علمای معاصرین، ص 181، تاریخ قم، ص 274، خاتمه نفس المهموم، شكرانی.</ref>  
+
او که در دوران نوجوانی مراحل آغازین تحصیلات حوزوی را به پایان برده بود سرانجام نتوانست خود را به اندوخته‎های محدود حوزه آن وقت قم قانع سازد از این رو تصمیم به هجرت گرفت. در سال ۱۳۱۶ ق. کوله‎بار سفر بست و به دنبال فراگیری دانش عازم [[نجف|نجف اشرف]] گردید.<ref> علمای معاصرین، ص ۱۸۱، تاریخ قم، ص ۲۷۴، خاتمه نفس المهموم، شکرانی.</ref>  
  
−
از آن جا كه شیخ عباس اشتیاق وصف ناپذیری به شناخت راویان و محدثان راستگو و نقل اخبار [[اهل بیت]] علیهم ‎السلام داشت استادی را برگزید كه از كوثر [[حدیث]] سیرابش سازد. از این رو از همان ابتدای ورود به [[نجف]] اشرف شیفته عالم آگاه، [[محدث]] و محقق بزرگ، حاج میرزا حسین نوری (متوفای 1320 ق) گشت و در درس او شركت جست.<ref> علمای معاصرین، ص 181.</ref>  
+
از آن جا که شیخ عباس اشتیاق وصف ناپذیری به شناخت راویان و محدثان راستگو و نقل اخبار [[اهل بیت]] علیهم ‎السلام داشت استادی را برگزید که از کوثر [[حدیث]] سیرابش سازد. از این رو از همان ابتدای ورود به نجف اشرف شیفته عالم آگاه، [[محدث]] و محقق بزرگ، حاج [[محدث نوری|میرزا حسین نوری]] (متوفای ۱۳۲۰ ق) گشت و در درس او شرکت جست.<ref> علمای معاصرین، ص ۱۸۱.</ref>  
  
−
شیخ عباس قمی بر آن بود تا آن چه را از استاد فرار می‎گیرد بی‎كم و كاست بنویسد و همانند استاد بازگویش كند. به همین سبب طولی نكشید كه به كمك حافظه قوی و تلاش پیگیر به مقام و منزلت والایی در نزد استاد دلسوز و پرتلاش خود دست یافت. تا آن جا كه در همان ایام استنساج كتاب باارزش استادش، مستدرك الوسائل را در اختیار گرفت و به خوبی از عهده این كار بزرگ برآمد.  
+
شیخ عباس قمی بر آن بود تا آن چه را از استاد فرار می‎گیرد بی‎کم و کاست بنویسد و همانند استاد بازگویش کند. به همین سبب طولی نکشید که به کمک حافظه قوی و تلاش پیگیر به مقام و منزلت والایی در نزد استاد دلسوز و پرتلاش خود دست یافت. تا آن جا که در همان ایام استنساج کتاب باارزش استادش، [[مستدرک الوسائل (کتاب)|مستدرک الوسائل]] را در اختیار گرفت و به خوبی از عهده این کار بزرگ برآمد.  
  
−
همچنین وی در تألیفات دیگر استاد از كمك شایسته وی دریغ نداشت. محدث قمی درك محضر این استاد بزرگ را [[صفت خداوند]] می‎داند و می‎نویسد: «...پس خداوند متعال به من منت گذارد به ملازمت شیخنا الاجل الاعظم تقه الاسلام النوری الطبرسی انار الله برهانه. مستدرك الوسائل را برای او استنساج می‎كردم كه بفرستد برای طبع به ایران و در خدمت او بودم تا سنه‌ 1318 ق».<ref> علمای معاصرین، ص 82-181، ریحانه الادب، مدرس تبریزی.</ref>
+
همچنین وی در تألیفات دیگر استاد از کمک شایسته وی دریغ نداشت. محدث قمی درک محضر این استاد بزرگ را منت خداوند می‎داند و می‎نویسد: «...پس خداوند متعال به من منت گذارد به ملازمت شیخنا الاجل الاعظم تقه الاسلام النوری الطبرسی انار الله برهانه. مستدرک الوسائل را برای او استنساخ می‎کردم که بفرستد برای طبع به [[ایران]] و در خدمت او بودم تا سنه‌ ۱۳۱۸ ق».<ref> علمای معاصرین، ص ۸۲-۱۸۱، ریحانه الادب، مدرس تبریزی.</ref>
  
−
وی چهار سال در محضر محدث نوری بود و در این چهار سال تلاش و كوشش او به حدی رسید كه جز و شاگردان طراز اول استاد بشمار رفت.
+
وی چهار سال در محضر محدث نوری بود و در این چهار سال تلاش و کوشش او به حدی رسید که جز و شاگردان طراز اول استاد بشمار رفت.
  
 
==بازگشت به قم==
 
==بازگشت به قم==
  
−
شیخ عباس در سال 1322 ق به [[قم]] بازگشت و مشغول تألیف و تدریس و وعظ و ارشاد مردم شد و تا سال 1329 ق در این شهر مذهبی اقامت داشت. در این ایام عازم بیت الله الحرام شد و پس از مراجعت از [[زیارت]] خانه خدا همچنان در قم سكونت داشت. در سال 1332 ق بنا به عللی و مخصوصاً به موجب تنگدستی به [[مشهد]] مقدس مهاجرت كرد و در آن جا سكونت گزید.<ref> تاریخ قم، 274؛ مقدمه فواید الرضویه، ص 2. نقباء البشر، شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج 3، ص 999.</ref>
+
شیخ عباس در سال ۱۳۲۲ ق به [[قم]] بازگشت و مشغول تألیف و تدریس و وعظ و ارشاد مردم شد و تا سال ۱۳۲۹ ق در این شهر مذهبی اقامت داشت. در این ایام عازم [[بیت الله الحرام]] شد و پس از مراجعت از [[زیارت]] خانه خدا همچنان در قم سکونت داشت. در سال ۱۳۳۲ ق بنا به عللی و مخصوصاً به موجب تنگدستی به [[مشهد]] مقدس مهاجرت کرد و در آن جا سکونت گزید.<ref> تاریخ قم، ۲۷۴؛ مقدمه فواید الرضویه، ص ۲. نقباء البشر، شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج ۳، ص ۹۹۹.</ref>
  
 
==خصوصیات اخلاقی و روحی==
 
==خصوصیات اخلاقی و روحی==
  
−
محدث قمی در زمان خود یكی از مربیان بزرگ و معلمان اخلاق اسلامی در میان مردم و حوزه‎های علمیه شناخته می‎شد و از شهرت ویژه‎ای برخوردار بود و خصوصیات اخلاقی فراوانی داشت كه در این فصل به پاره‎ای از آن‌ها اشاره می‎كنیم:
+
محدث قمی در زمان خود یکی از مربیان بزرگ و معلمان [[اخلاق]] اسلامی در میان مردم و حوزه‎های علمیه شناخته می‎شد و از شهرت ویژه‎ای برخوردار بود و خصوصیات اخلاقی فراوانی داشت که در این فصل به پاره‎ای از آن‌ها اشاره می‎کنیم:
  
−
'''<I>الف) انس با كتاب:</I>'''
+
'''<I>الف) انس با کتاب:</I>'''
  
−
یكی از ویژگی‌های محدث قمی علاقه فراوان به نوشتن و مطالعه‌كتاب بود به بطوری كه می‎توان گفت او در كتاب و قلم خلاصه شده بود. محدث یا در كتابخانه بود یا با كتاب. كمتر دیده می‎شد كه او مشغول مطالعه و بررسی كتابی نباشد. عشق محدث به كتاب آن هم كتب حدیثی نورانیت خاصی به او بخشیده بود. فرزند بزرگ ایشان در این باره می‎گوید: «در اول كودكی با مرحوم پدرم هر وقت از شهر بیرون می‎رفتم او از اول صبح تا به شام مرتب به نوشتن و مطالعه مشغول بود».<ref> خاتمه ترجمه نفس المهموم.</ref>  
+
یکی از ویژگی‌های محدث قمی علاقه فراوان به نوشتن و مطالعه‌کتاب بود به بطوری که می‎توان گفت او در کتاب و قلم خلاصه شده بود. محدث یا در کتابخانه بود یا با کتاب. کمتر دیده می‎شد که او مشغول مطالعه و بررسی کتابی نباشد. عشق محدث به کتاب آن هم کتب حدیثی نورانیت خاصی به او بخشیده بود. فرزند بزرگ ایشان در این باره می‎گوید: «در اول کودکی با مرحوم پدرم هر وقت از شهر بیرون می‎رفتم او از اول صبح تا به شام مرتب به نوشتن و مطالعه مشغول بود».<ref> خاتمه ترجمه نفس المهموم.</ref>  
  
−
زمانی كه برای [[زیارت]] به كشورهای دور مسافرت می‎كرد اوقات فراغت خود را با كتاب سپری می‎كرد. «او با عده‎ای از تجار به سوریه مسافرت كرد. آنان می‎گفتند هر وقت ما به سیاحت می‎رفتیم ایشان می‎نشست و مشغول مطالعه و تألیف می‎شد و هر چه اصرار می‎كردیم كه با ما بیرون بیاید امتناع می‎ورزید و شب‌ها هم كه ما به خواب می‎رفتیم او مشغول مطالعه و تألیف می‎شد».<ref> پندهایی از رفتار علمای اسلام، ص 17.</ref>
+
زمانی که برای [[زیارت]] به کشورهای دور مسافرت می‎کرد اوقات فراغت خود را با کتاب سپری می‎کرد. «او با عده‎ای از تجار به [[سوریه]] مسافرت کرد. آنان می‎گفتند هر وقت ما به سیاحت می‎رفتیم ایشان می‎نشست و مشغول مطالعه و تألیف می‎شد و هر چه اصرار می‎کردیم که با ما بیرون بیاید امتناع می‎ورزید و شب‌ها هم که ما به خواب می‎رفتیم او مشغول مطالعه و تألیف می‎شد».<ref> پندهایی از رفتار علمای اسلام، ص ۱۷.</ref>
  
−
عشق و علاقه محدث قمی به كتاب به اندازه‎ای بود كه وقتی كمترین پولی بدست می‎آورد آن را در خرید كتاب صرف می‎كرد و گاه پیاده از [[قم]] به [[تهران]] به استقبال آن می‎رفت. او خود می‎گوید: «زمانی كه در قم تحصیل می‎كردم، خیلی تنگدست بودم تا جایی كه یك قِران و دو قِران جمع می‎كردم تا این كه مثلاً سه تومان می‎شد. آن را برداشته، از قم تا تهران پیاده می‎رفتم و با آن كتاب خریده، به قم برمی‎گشتم و به تحصیل ادامه می‎دادم».<ref> شیخ عباس قمی مرد تقوی و فضیلت، ص 18.</ref>
+
عشق و علاقه محدث قمی به کتاب به اندازه‎ای بود که وقتی کمترین پولی بدست می‎آورد آن را در خرید کتاب صرف می‎کرد و گاه پیاده از [[قم]] به [[تهران]] به استقبال آن می‎رفت. او خود می‎گوید: «زمانی که در قم تحصیل می‎کردم، خیلی تنگدست بودم تا جایی که یک قِران و دو قِران جمع می‎کردم تا این که مثلاً سه تومان می‎شد. آن را برداشته، از قم تا تهران پیاده می‎رفتم و با آن کتاب خریده، به قم برمی‎گشتم و به تحصیل ادامه می‎دادم».<ref> شیخ عباس قمی مرد تقوی و فضیلت، ص ۱۸.</ref>
  
 
'''<I>ب) تواضع و اخلاص:</I>'''
 
'''<I>ب) تواضع و اخلاص:</I>'''
  
−
از دیگر ویژگی‌های ایشان [[تواضع]] بسیار و همه جانبه‎ای بود كه از خود نشان می‎داد. در خانه، مدرسه و خیابان هر كسی را كه می‎دید - چه كوچك و چه بزرگ - احترام می‎كرد. در نزد علما و از بین آنان به ویژه در حضور كسانی كه با [[حدیث]] و اخبار [[اهل بیت]] علیهم السلام سروكار داشتند، اوج فروتنی و تواضع را به نمایش می‎گذارد.
+
از دیگر ویژگی‌های ایشان [[تواضع]] بسیار و همه جانبه‎ای بود که از خود نشان می‎داد. در خانه، مدرسه و خیابان هر کسی را که می‎دید - چه کوچک و چه بزرگ - احترام می‎کرد. در نزد علما و از بین آنان به ویژه در حضور کسانی که با [[حدیث]] و اخبار [[اهل بیت]] علیهم السلام سروکار داشتند، اوج فروتنی و تواضع را به نمایش می‎گذارد.
  
−
هیچگاه در مجالسی كه وارد می‎شد در صدر نمی‎شست و هرگز خود را بر دیگران مقدم نمی‎داشت. وی از خودستایی و خودپسندی به شدت احتراز می‎كرد و به هیچ وجه غرور نداشت. محدث قمی حدیث [[اخلاص]] بود و آیه زهد. مسیری كه می‎رفت اگر كوچكترین شبهه‎ای در دلش رخنه می‎كرد كه قدمش برای خدا نیست یا وسوسه‎ای قلبش را می‎لرزاند بدون هیچ تأمل، از آن جا بازمی‎گشت. نقل است «در یكی از سال‌ها مرد نیكوكاری از محدث قمی خواهش می‎كند كه قبول كند بانی مجلس محدث شود و تعهد می‎كند كه مبلغ پنجاه دینار عراقی به ایشان تقدیم كند. در آن موقع هزینه محدث در هر ماه سه دینار بوده است. محدث قمی می‎گوید: «من برای [[امام حسین]] علیه السلام منبر می‎روم نه برای دیگری و بدین گونه آن وجه را نپذیرفت».  
+
هیچگاه در مجالسی که وارد می‎شد در صدر نمی‎شست و هرگز خود را بر دیگران مقدم نمی‎داشت. وی از خودستایی و خودپسندی به شدت احتراز می‎کرد و به هیچ وجه غرور نداشت. محدث قمی حدیث [[اخلاص]] بود و آیه [[زهد]]. مسیری که می‎رفت اگر کوچکترین شبهه‎ای در دلش رخنه می‎کرد که قدمش برای [[خدا]] نیست یا وسوسه‎ای قلبش را می‎لرزاند بدون هیچ تأمل، از آن جا بازمی‎گشت. نقل است «در یکی از سال‌ها مرد نیکوکاری از محدث قمی خواهش می‎کند که قبول کند بانی مجلس محدث شود و تعهد می‎کند که مبلغ پنجاه دینار عراقی به ایشان تقدیم کند. در آن موقع هزینه محدث در هر ماه سه دینار بوده است. محدث قمی می‎گوید: «من برای [[امام حسین]] علیه السلام منبر می‎روم نه برای دیگری و بدین گونه آن وجه را نپذیرفت».  
  
−
[[امر به معروف و نهی از منكر]] دیگر ویژگی حدیث اخلاص بود. او خود هرگز گرد گناه نمی‎گشت و در ذهنش هم فكر گناه را جای نمی‎داد. از منكرات ناراحت می‎شد و دیگران را از ارتكاب آن بازمی‎داشت. كسی جرأت غیبت در محضر او نداشت و از دروغ گفتن ناراحت می‎شد.<ref> محدث قمی حدیث اخلاص، ص 41-46، خلیل عبدالله‌زاده به نقل از حاج شیخ عباس قمی مرد تقوی و فضیلت.</ref>
+
[[امر به معروف و نهی از منکر]] دیگر ویژگی حدیث اخلاص بود. او خود هرگز گرد گناه نمی‎گشت و در ذهنش هم فکر گناه را جای نمی‎داد. از منکرات ناراحت می‎شد و دیگران را از ارتکاب آن بازمی‎داشت. کسی جرأت [[غیبت (گناه)|غیبت]] در محضر او نداشت و از [[دروغ]] گفتن ناراحت می‎شد.<ref> محدث قمی حدیث اخلاص، ص ۴۱-۴۶، خلیل عبدالله‌زاده به نقل از حاج شیخ عباس قمی مرد تقوی و فضیلت.</ref>
  
−
در یك كلام محدث قمی آن چه می‎گفت با آن چه عمل می‎كرد و آنچه مردم از رفتار و كردارش درك می‎كردند یكی بود. از این رو سخنش در دل شنوندگان اثر شگرف داشت. آنانی كه در درس اخلاق و نصایح او شركت می‎جستند و گوش و جان به این سروش اخلاص فرامی‎دادند نقل می‎كنند كه سخنان نافذ او چنان بود كه آدمی را از گناهان و پندارهای بد دور می‎ساخت و متوجه خدا و [[عبادت]] می‎كرد.
+
در یک کلام محدث قمی آن چه می‎گفت با آن چه عمل می‎کرد و آنچه مردم از رفتار و کردارش درک می‎کردند یکی بود. از این رو سخنش در دل شنوندگان اثر شگرف داشت. آنانی که در درس [[اخلاق]] و نصایح او شرکت می‎جستند و گوش و جان به این سروش اخلاص فرامی‎دادند نقل می‎کنند که سخنان نافذ او چنان بود که آدمی را از گناهان و پندارهای بد دور می‎ساخت و متوجه خدا و [[عبادت]] می‎کرد.
  
 
'''<I>ج) زهد:</I>'''
 
'''<I>ج) زهد:</I>'''
  
−
زندگی محدث قمی بسیار ساده بود به طوری كه از حد زندگی یك طلبه عادی هم پایین‌تر بود. لباسش عبارت بود از یك قبای كرباسی بسیار نظیف و معطر و تمیز. چند سال زمستان و تابستان را با آن قبای كرباسی می‎گذرانید. هیچ گاه در فكر لباس و تجمل نبود. فرش خانه‎اش گلیم بود. از سهم امام استفاده نمی‎كرد و می‎گفت: من اهلیت ندارم از آن استفاده كنم! روزی در [[نجف]] اشرف دو زن محترم كه در بمبئی سكونت داشتند و از بستگان آقا كوچك (از محترمین نجف) بودند حضور ایشان می‎رسند و تقاضا می‎كنند هر ماه مبلغ 75 روپیه به ایشان تقدیم كنند كه از لحاظ زندگی در رفاه باشد. در آن ایام مخارج ماهانه‌ خانواده وی از ماهی 50 روپیه تجاوز نمی‎كرد. حاج شیخ عباس از پذیرفتن آن خودداری می‎كند. میرزا محسن محدث زاده فرزند كوچك آن مرحوم اصرار می‎كند تا قبول نماید ولی قبول نمی‎كند تا این كه زنان محترم ناامید می‎شوند و می‎روند.
+
زندگی محدث قمی بسیار ساده بود به طوری که از حد زندگی یک طلبه عادی هم پایین‌تر بود. لباسش عبارت بود از یک قبای کرباسی بسیار نظیف و معطر و تمیز. چند سال زمستان و تابستان را با آن قبای کرباسی می‎گذرانید. هیچ گاه در فکر لباس و تجمل نبود. فرش خانه‎اش گلیم بود. از سهم امام استفاده نمی‎کرد و می‎گفت: من اهلیت ندارم از آن استفاده کنم! روزی در [[نجف]] اشرف دو زن محترم که در بمبئی سکونت داشتند و از بستگان آقا کوچک (از محترمین نجف) بودند حضور ایشان می‎رسند و تقاضا می‎کنند هر ماه مبلغ ۷۵ روپیه به ایشان تقدیم کنند که از لحاظ زندگی در رفاه باشد. در آن ایام مخارج ماهانه‌ خانواده وی از ماهی ۵۰ روپیه تجاوز نمی‎کرد. حاج شیخ عباس از پذیرفتن آن خودداری می‎کند. میرزا محسن محدث زاده فرزند کوچک آن مرحوم اصرار می‎کند تا قبول نماید ولی قبول نمی‎کند تا این که زنان محترم ناامید می‎شوند و می‎روند.
  
−
پس از رفتن آن ها فرزند به پدر می‎گوید: من هم دیگر از كسبه بازار برای مخارج روزانه قرض نمی‎كنم! حاج شیخ عباس می‎گوید: ساكت باش! من همین مقدار هم الان خرج می‎كنم، نمی‎دانم فردای [[قیامت]] چگونه جواب خدا و [[امام زمان]] عجل اله تعالی فرجه شریف را بدهم. در جواب این مقدار معطل هستم، چگونه بارم را سنگین‎تر كنم؟! نظر آنان كه نكردند بدین مشتی خاك الحق انصاف توان داد كه صاحب نظرند.<ref> حاج شیخ عباس قمی مرد تقوا و فضیلت، ص 42-45، به نقل از سیمای فرزانگان، رضا مختاری، ج 3.</ref>
+
پس از رفتن آن ها فرزند به پدر می‎گوید: من هم دیگر از کسبه بازار برای مخارج روزانه قرض نمی‎کنم! حاج شیخ عباس می‎گوید: ساکت باش! من همین مقدار هم الان خرج می‎کنم، نمی‎دانم فردای [[قیامت]] چگونه جواب خدا و [[امام زمان]] عجل اله تعالی فرجه شریف را بدهم. در جواب این مقدار معطل هستم، چگونه بارم را سنگین‎تر کنم؟!<ref> حاج شیخ عباس قمی مرد تقوا و فضیلت، ص ۴۲-۴۵، به نقل از سیمای فرزانگان، رضا مختاری، ج ۳.</ref>
  
−
== دغدغه محدث قمی از راهیابی خرافات در آثارش ==
+
نظر آنان که نکردند بدین مشتی خاک * الحق انصاف توان داد که صاحب نظرند
  
−
محدث قمی، از راهیابی و رخنه تحریف و خرافه بر کتابهای خویش اندیشناک بود و دغدغه آن را داشت که همان بلایی که بر سر مفتاح الجنان آمده بر سر کتاب مفاتیح الجنان نیز بیاید؛ از این رو، در آغاز ملحقات مفاتیح الجنان هشدار می دهد:
+
==دغدغه محدث قمی از راهیابی خرافات در آثارش==
  
−
"این گنه کار روسیاه عباس قمی، عفی اللّه عنه، بعد از آن که به عون اللّه تعالی کتاب مفاتیح الجنان را تألیف نمودم و در اقطار منتشر گشت، به خاطرم رسید که در طبع دوم آن، بر آن زیاد کنم دعای وداعی برای ماه رمضان و خطبه روز عید فطر و زیارت جامعه ائمة المؤمنین و دعای اللهم اِنّی زُرتُ هذا الامام که در عقب زیارات خوانده می شود و زیارت وداعی که هریک از ائمه(ع) را به آن وداع کنند و رقعه ای که برای حاجت می نویسند و دعایی که در غیبت امام عصر، عجل اللّه فرجه، باید خوانده شود و آداب زیارت به نیابت، به واسطه کثرت حاجت به اینها ولکن دیدم هرگاه این کار را کنم، فتح بابی شود برای تصرف در کتاب مفاتیح و بسا شود بعضی از فضولان بعد از این، در آن کتاب بعضی از ادعیه دیگر بیفزایند، یا از آن کم کنند و به اسم مفاتیح الجنان در میان مردم رواج دهند؛ چنانکه در مفتاح الجنان مشاهده می شود لاجرم کتاب را به همان حال خود گذاشتم و این هشت مطلب را بعد از تمام شدن مفاتیح، ملحق به آن نمودم و به لعنت خداوند قهار و نفرین رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) واگذار و حواله نمودم کسی را که در مفاتیح تصرف کند.
+
محدث قمی، از راهیابی و رخنه تحریف و [[خرافات|خرافه]] بر کتابهای خویش اندیشناک بود و دغدغه آن را داشت که همان بلایی که بر سر مفتاح الجنان آمده بر سر کتاب مفاتیح الجنان نیز بیاید؛ از این رو، در آغاز ملحقات مفاتیح الجنان هشدار می دهد:
  
−
==آثار==
+
"این گنهکار روسیاه عباس قمی، عفی اللّه عنه، بعد از آن که به عون اللّه تعالی کتاب مفاتیح الجنان را تألیف نمودم و در اقطار منتشر گشت، به خاطرم رسید که در طبع دوم آن، بر آن زیاد کنم دعای وداعی برای [[ماه رمضان]] و خطبه روز [[عید فطر]] و زیارت جامعه ائمة المؤمنین و دعای اللهم اِنّی زُرتُ هذا الامام که در عقب زیارات خوانده می شود و زیارت وداعی که هریک از [[ائمه اطهار|ائمه]](ع) را به آن وداع کنند و رقعه ای که برای حاجت می نویسند و دعایی که در [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت]] [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام عصر]]، عجل اللّه فرجه، باید خوانده شود و آداب [[زیارت|زیارت]] به نیابت، به واسطه کثرت حاجت به اینها؛ ولکن دیدم هرگاه این کار را کنم، فتح بابی شود برای تصرف در کتاب مفاتیح و بسا شود بعضی از فضولان بعد از این، در آن کتاب بعضی از ادعیه دیگر بیفزایند، یا از آن کم کنند و به اسم مفاتیح الجنان در میان مردم رواج دهند؛ چنانکه در مفتاح الجنان مشاهده می شود؛ لاجرم کتاب را به همان حال خود گذاشتم و این هشت مطلب را بعد از تمام شدن مفاتیح، ملحق به آن نمودم و به لعنت خداوند قهار و نفرین [[پیامبر اسلام|رسول خدا]](ص) و [[ائمه اطهار]](ع) واگذار و حواله نمودم کسی را که در مفاتیح تصرف کند.
  
−
آثار محدث قمی  در علوم مختلف، تاریخ، رجال، تراجم، علوم [[قرآن]]، [[اخلاق]]، عقاید و علم [[حدیث]] نشان از [[روح]] تلاشگر و عظمت علمی این عالم ژرف‎نگر دارد. در این جا تنها با بیان نام آثارش از دامنه گسترده معلومات ایشان در علوم مختلف یاد می‎كنیم:
+
==آثار و تألیفات==
−
 
 
−
# كلمات لطیفه: (در علم اخلاق)
 
−
# الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم
 
−
# كحل البصر فی سیره سید البشر
 
−
# كتاب نقد الوسائل [[شیخ حر عاملی]]
 
−
# تقسیم بدایه الهدایه شیخ حر عاملی
 
−
# شرح الوجیزه [[شیخ بهائی]]
 
−
# فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر
 
−
# علم الیقین (خلاصه حق الیقین [[علامه مجلسی]])
 
−
# مقالید الفلاح فی عمل الیوم واللیله
 
−
# مقلاد النجاح (خلاصه كتاب یاد شده)
 
−
# خلاصه جلد یازده [[بحارالانوار]] علامه مجلسی
 
−
# شرح كلمات قصار حضرت [[امام علی]] علیه السلام كه در آخر [[نهج البلاغه]] آمده است.
 
−
# هدیه الانام الی وقایع الایام (خلاصه كتاب فیض العلوم)
 
−
# فیض العلام فی وقایع الشهور و الایام (درباره وقایع ماهها و روزها)
 
−
# [[سفینه البحار و مدینه الحكم والآثار]] (تدوین موضوعی بحارالانوار علامه مجلسی و تلخیص آن كه در مدت بیست سال انجام یافته است).
 
−
# تحفه الاحباب فی تراجم الاصحاب: (درباره اصحاب [[حضرت محمد]] صلی الله علیه و آله و [[ائمه اطهار]] علیهم السلام به زبان فارسی)
 
−
# فوائد الترجبیه: (وقایع روزها و آداب مستحبی و اعمال ماه‌های عربی)
 
−
# الدره الیتیه فی تتمات الدره الثمینه: (شرح فارسی نصاب الصبیان و تتمیم شرح نصاب فاضل یزدی)
 
−
# هدیه الزائرین و بهجه الناصرین: (درباره [[زیارت]] قبور ائمه اطهار علیهم السلام و ثواب آن و تعیین قبور علما و مؤمنان مشهور و مدفون در كنار مشاهد مشرف امامان)
 
−
# اللئالی المنثوره: (در مورد [[دعا]] و سایر مستحبات)
 
−
# الفصول العلیه فی المناقب المرتضویه: (شامل مناقب و مكارم اخلاقی حضرت [[امام علی]] علیه السلام)
 
−
# سبیل الرشاد
 
−
# حكمه بالغه و مأه‌ كلمه جامعه: (سخنان كوتاه حضرت علی علیه السلام در عقاید و [[اصول دین]])
 
−
# ذخیره الابرار فی منتخب انیس التجار: (خلاصه انیس التجار ملا مهدی نراقی، در مورد معاملات)
 
−
# غایه القصوی فی ترجمه العروه الوثقی: (ترجمه فارسی العروه الوثقی آیت الله سید محمدكاظم یزدی)
 
−
# مفاتیح الجنان و الباقیات الصالحات: (كتاب مشهوری كه در اكثر مشاهد مشرف و خانه‎های شیعیان مورد استفاده بوده و به عربی نوشته شده و به فارسی نیز ترجمه گردیده است. این كتاب شریف در جایگاه خود كم نظیر است. زیرا بسیاری از دعاها و نوافل و مستحباب و زیارات ائمه اطهار علیهم السلام را در یك جا گردآوری كرده و در دسترس همگان قرار داده است).
 
−
# التحفه الطوسیه والنفغه القدسیه: (درباره زیارت حضرت [[امام رضا]] علیه السلام و بعضی فواید مربوط به آستان مقدسش)
 
−
# رساله دستورالعمل حضرت [[سیدالشهداء]] علیه السلام
 
−
# [[نفس المهموم]] (در مقتل حضرت سیدالشهداء علیه السلام)
 
−
# نفثه المصدور: (در تكمیل نفس المهموم اخیراً به ضمیمه نفس المهموم منتشر شده است.)
 
−
# الانوار البهیه فی تاریخ الحجج الالهیه: (در مورد ولادت و وفات چهارده معصوم علیهم السلام)
 
−
# رساله‎ای در گناهان كبیره و صغیره
 
−
# منازل الآخره: (بررسی مراحل دشوار سفر [[آخرت]] بر اساس روایات)
 
−
# ترجمه مصباح المتهجد مرحوم [[شیخ طوسی]]
 
−
# نزهه‌النواظر: (ترجمه معدن الجواهر دانشور بزرگوار محمد بن علی كراچكی)
 
−
# مقامات علیه: (خلاصه معراج السعاده مرحوم ملا احمد نراقی)
 
−
# ترجمه جمال الاسبوع [[سید بن طاووس]]
 
−
# الباقیات الصالحات (در حاشیه مفاتیح الجنان چاپ شده است.)
 
−
# [[منتهی الآمال]] فی تاریخ النبی و الآل: (در مورد زندگانی حضرات [[ائمه اطهار]] و رسول اكرم صلی الله علیه و آله و دختر گرامیش حضرت زهرا علیهماالسلام و تاریخ ولادت و وفات و وقایع دوران آنها)
 
−
# [[تتمه المنتهی]] فی وقایع ایام الخلفاء
 
−
# ترجمه مسلك دوم لهوف سید بن طاووس (به خط خود مؤلف در حاشیه یكی از چاپ‌های لهوف چاپ شده است.)
 
−
# تتمیم تحیه الزائر محدث نوری (این كتاب با رحلت علامه نوری ناتمام مانده بود و شیخ عباس بعد از فوت استادش آن را به اتمام رساند.)
 
−
# چهل [[حدیث]]
 
−
# الكنی والالقاب: (درباره زندگانی علما و شعرا و غیر ایشان)
 
−
# هدیه الاجباب فی المعروفین بالكنی والالقاب: (خلاصه كتاب الكنی والالقاب)
 
−
# فواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه
 
−
#[[ بیت الاحزان]] فی مصائب سیده النسوان
 
−
#[[ شرح حکم نهج البلاغه]] و آثار ارزشمند دیگر
 
  
 +
آثار محدث قمی  در علوم مختلف، [[تاریخ]]، [[علم رجال|رجال]]، تراجم، [[علوم قرآن]]، [[اخلاق]]، [[عقاید]] و علم [[حدیث]] نشان از روح تلاشگر و عظمت علمی این عالم ژرف‎نگر دارد. در این جا تنها با بیان نام آثارش از دامنه گسترده معلومات ایشان در علوم مختلف یاد می‎کنیم:
  
 +
#کلمات لطیفه (در علم اخلاق)
 +
#الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم
 +
#کحل البصر فی سیره سید البشر
 +
#کتاب نقد الوسائل [[شیخ حر عاملی]]
 +
#تقسیم بدایه الهدایه شیخ حر عاملی
 +
#شرح الوجیزه [[شیخ بهائی]]
 +
#فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر
 +
#علم الیقین (خلاصه [[حق الیقین (کتاب)|حق الیقین]] [[علامه مجلسی]])
 +
#مقالید الفلاح فی عمل الیوم واللیله
 +
#مقلاد النجاح (خلاصه کتاب یاد شده)
 +
#خلاصه جلد یازده [[بحارالانوار]] علامه مجلسی
 +
#شرح کلمات قصار حضرت [[امام علی]] علیه السلام که در آخر [[نهج البلاغه]] آمده است.
 +
#هدیه الانام الی وقایع الایام (خلاصه کتاب فیض العلوم)
 +
#فیض العلام فی وقایع الشهور و الایام (درباره وقایع ماهها و روزها)
 +
#[[سفینه البحار و مدینه الحکم والآثار]] (تدوین موضوعی بحارالانوار علامه مجلسی و تلخیص آن که در مدت بیست سال انجام یافته است).
 +
#تحفه الاحباب فی تراجم الاصحاب: (درباره [[صحابه|اصحاب]] [[حضرت محمد]] صلی الله علیه و آله و [[ائمه اطهار]] علیهم السلام به زبان فارسی)
 +
#فوائد الترجبیه: (وقایع روزها و آداب مستحبی و اعمال ماه‌های عربی)
 +
#الدره الیتیمه فی تتمات الدره الثمینه: (شرح فارسی [[نصاب‌ الصبیان (کتاب)|نصاب الصبیان]] و تتمیم شرح نصاب فاضل یزدی)
 +
#هدیه الزائرین و بهجه الناصرین: (درباره [[زیارت]] قبور ائمه اطهار علیهم السلام و ثواب آن و تعیین قبور علما و مؤمنان مشهور و مدفون در کنار مشاهد مشرف امامان)
 +
#اللئالی المنثوره: (در مورد [[دعا]] و سایر [[مستحب|مستحبات]])
 +
#الفصول العلیه فی المناقب المرتضویه: (شامل مناقب و مکارم اخلاقی حضرت [[امام علی]] علیه السلام)
 +
#سبیل الرشاد
 +
#حکمة بالغه و مأة کلمة جامعه: (سخنان کوتاه حضرت علی علیه السلام در عقاید و [[اصول دین]])
 +
#ذخیره الابرار فی منتخب انیس التجار: (خلاصه انیس التجار [[ملا محمد مهدی نراقی|ملا مهدی نراقی]]، در مورد معاملات)
 +
#غایه القصوی فی ترجمه العروه الوثقی: (ترجمه فارسی [[عروة الوثقى (کتاب)|العروه الوثقی]] آیت الله [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم یزدی]])
 +
#[[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان و الباقیات الصالحات]]: (کتاب مشهوری که در اکثر مشاهد مشرف و خانه‎های [[شیعه|شیعیان]] مورد استفاده بوده و به عربی نوشته شده و به فارسی نیز ترجمه گردیده است. این کتاب شریف در جایگاه خود کم نظیر است. زیرا بسیاری از دعاها و نوافل و مستحباب و زیارات ائمه اطهار علیهم السلام را در یک جا گردآوری کرده و در دسترس همگان قرار داده است).
 +
#التحفه الطوسیه والنفغه القدسیه: (درباره زیارت حضرت [[امام رضا]] علیه السلام و بعضی فواید مربوط به آستان مقدسش)
 +
#رساله دستورالعمل حضرت [[سیدالشهداء]] علیه السلام
 +
#[[نفس المهموم]] (در [[مقتل]] حضرت سیدالشهداء علیه السلام)
 +
#نفثه المصدور: (در تکمیل نفس المهموم اخیراً به ضمیمه نفس المهموم منتشر شده است.)
 +
#الانوار البهیه فی تاریخ الحجج الالهیه: (در مورد ولادت و وفات چهارده معصوم علیهم السلام)
 +
#رساله‎ای در [[گناهان کبیره|گناهان کبیره]] و صغیره
 +
#منازل الآخره: (بررسی مراحل دشوار سفر [[آخرت]] بر اساس روایات)
 +
#ترجمه [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]] مرحوم [[شیخ طوسی]]
 +
#نزهه‌النواظر: (ترجمه [[معدن الجواهر (کتاب)|معدن الجواهر]] دانشور بزرگوار [[محمد بن علی کراجکی|محمد بن علی کراجکی]])
 +
#مقامات علیه: (خلاصه [[معراج السعاده (کتاب)|معراج السعاده]] مرحوم [[ملا احمد نراقی]])
 +
#ترجمه [[جمال الأسبوع (کتاب)|جمال الاسبوع]] [[سید بن طاووس]]
 +
#الباقیات الصالحات (در حاشیه مفاتیح الجنان چاپ شده است.)
 +
#[[منتهی الآمال|منتهی الآمال فی تاریخ النبی و الآل]]: (در مورد زندگانی حضرات [[ائمه اطهار]] و [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه و آله و دختر گرامیش [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا]] علیهماالسلام و تاریخ ولادت و وفات و وقایع دوران آنها)
 +
#[[تتمه المنتهی|تتمه المنتهی فی وقایع ایام الخلفاء]]
 +
#ترجمه مسلک دوم [[اللهوف (کتاب)|لهوف]] سید بن طاووس (به خط خود مؤلف در حاشیه یکی از چاپ‌های لهوف چاپ شده است.)
 +
#تتمیم تحیه الزائر [[محدث نوری]] (این کتاب با رحلت علامه نوری ناتمام مانده بود و شیخ عباس بعد از فوت استادش آن را به اتمام رساند.)
 +
#چهل حدیث
 +
#الکنی والالقاب: (درباره زندگانی علما و شعرا و غیر ایشان)
 +
#هدیه الاجباب فی المعروفین بالکنی والالقاب: (خلاصه کتاب الکنی والالقاب)
 +
#فواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه
 +
#[[ بیت الاحزان| بیت الاحزان فی مصائب سیده النسوان]]
 +
#[[ شرح حکم نهج البلاغه]] و ...
  
 
==وفات==
 
==وفات==
  
−
محدث قمی پس از عمری تلاش و خدمت به [[اسلام]] و مسلمین و تحمل سختی ها و مرارات زمان به ویژه در اواخر عمر كه مصادف با توطئه‎های دشمنان [[اسلام]] و دین زدایی رضاخانی بود، در شب سه‎شنبه بیست و دوم [[ذی الحجه]] سال 1359 ق. بدرود حیات گفت و پس از تشییع در صحن مطهر [[امام علی]] علیه السلام (نجف) در جوار استادش مرحوم حاجی نوری به خاك سپرده شد.
+
محدث قمی پس از عمری تلاش و خدمت به [[اسلام]] و مسلمین و تحمل سختی ها و مرارات زمان به ویژه در اواخر عمر که مصادف با توطئه‎های دشمنان [[اسلام]] و دین زدایی رضاخانی بود، در شب سه‎شنبه بیست و دوم [[ذی الحجه]] سال ۱۳۵۹ ق. بدرود حیات گفت و پس از [[تشییع]] در صحن مطهر [[امام علی]] علیه السلام در جوار استادش مرحوم [[محدث نوری|حاجی نوری]] به خاک سپرده شد.
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
−
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
 +
 
*مجموعه گلشن ابرار، جلد 2، زندگی نامه "محدث قمی" از سعيد عباس‌زاده.
 
*مجموعه گلشن ابرار، جلد 2، زندگی نامه "محدث قمی" از سعيد عباس‌زاده.
  
−
* غلام فدکی،دغدغه های محدث قمی از گسترش خرافه و تحریف،مجله حوزه، پاییز و زمستان 1388، شماره 153 و 154، [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4518/7308/91091 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: 23 بهمن 1392.
+
*غلام فدکی،دغدغه های محدث قمی از گسترش خرافه و تحریف،مجله حوزه، پاییز و زمستان 1388، شماره 153 و 154، [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4518/7308/91091 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: 23 بهمن 1392.
  
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
  
 
[[رده:محدثان]]
 
[[رده:محدثان]]

نسخهٔ ‏۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۳۷

عباس بن محمدرضا القمی مشهور به شیخ عباس قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق)، عالم شیعی قرن چهاردهم قمری است. مفاتیح الجنان، سفینة البحار و منتهی الآمال از مشهورترین تألیفات اوست.

Sheikh-ghomi.jpg
نام کامل عباس بن محمد رضا القُمی
زادروز 1294 قمری
زادگاه قم
وفات بیست و دوم ذی الحجه 1359
مدفن صحن مطهر امام علی علیه السلام (نجف) در جوار استادش مرحوم حاجی نوری

Line.png

اساتید

آیت الله حاج میرزا محمد ارباب قمی، حاج میرزا حسین نوری


آثار

مفاتیح الجنان، سفینة البحار، منتهی الآمال، فواید الرضویه، بیت الاحزان،...

ولادت

عباس بن محمدرضا القمی در سال ۱۲۹۴ ق در شهر قم متولد شد. پدرش حاج محمدرضا قمی مردی کاسب بود که مردم او را نیک مردی باتقوا و آشنا به مسائل دینی می‎شناختند و برای یادگیری احکام دین به نزد وی می‎رفتند.

تحصیلات

وی دوران کودکی و نوجوانی را در زادگاهش شهر قم گذراند[۱] و دروس مقدماتی را نزد استادانی بزرگ فراگرفت. استادانی که معرفت الهی در روح آنان تجسم یافته بود. او از خرمن دانش این بزرگان خوشه‎ها چید ولی بیشترین بهره را از محضر عالم آگاه آیت الله حاج میرزا محمد ارباب قمی (متوفی ۱۳۴۱ ق) برد. عالم فرزانه و پرهیزگاری که در هیچ حال امر به معروف و نهی از منکر را ترک نمی‎کرد و در هر محفل و مجلسی این دو فریضه را متذکر می‎شد استاد بسیار دقیق و پرمایه عصر خود بود.

حوزه‌ نجف اشرف

او که در دوران نوجوانی مراحل آغازین تحصیلات حوزوی را به پایان برده بود سرانجام نتوانست خود را به اندوخته‎های محدود حوزه آن وقت قم قانع سازد از این رو تصمیم به هجرت گرفت. در سال ۱۳۱۶ ق. کوله‎بار سفر بست و به دنبال فراگیری دانش عازم نجف اشرف گردید.[۲]

از آن جا که شیخ عباس اشتیاق وصف ناپذیری به شناخت راویان و محدثان راستگو و نقل اخبار اهل بیت علیهم ‎السلام داشت استادی را برگزید که از کوثر حدیث سیرابش سازد. از این رو از همان ابتدای ورود به نجف اشرف شیفته عالم آگاه، محدث و محقق بزرگ، حاج میرزا حسین نوری (متوفای ۱۳۲۰ ق) گشت و در درس او شرکت جست.[۳]

شیخ عباس قمی بر آن بود تا آن چه را از استاد فرار می‎گیرد بی‎کم و کاست بنویسد و همانند استاد بازگویش کند. به همین سبب طولی نکشید که به کمک حافظه قوی و تلاش پیگیر به مقام و منزلت والایی در نزد استاد دلسوز و پرتلاش خود دست یافت. تا آن جا که در همان ایام استنساج کتاب باارزش استادش، مستدرک الوسائل را در اختیار گرفت و به خوبی از عهده این کار بزرگ برآمد.

همچنین وی در تألیفات دیگر استاد از کمک شایسته وی دریغ نداشت. محدث قمی درک محضر این استاد بزرگ را منت خداوند می‎داند و می‎نویسد: «...پس خداوند متعال به من منت گذارد به ملازمت شیخنا الاجل الاعظم تقه الاسلام النوری الطبرسی انار الله برهانه. مستدرک الوسائل را برای او استنساخ می‎کردم که بفرستد برای طبع به ایران و در خدمت او بودم تا سنه‌ ۱۳۱۸ ق».[۴]

وی چهار سال در محضر محدث نوری بود و در این چهار سال تلاش و کوشش او به حدی رسید که جز و شاگردان طراز اول استاد بشمار رفت.

بازگشت به قم

شیخ عباس در سال ۱۳۲۲ ق به قم بازگشت و مشغول تألیف و تدریس و وعظ و ارشاد مردم شد و تا سال ۱۳۲۹ ق در این شهر مذهبی اقامت داشت. در این ایام عازم بیت الله الحرام شد و پس از مراجعت از زیارت خانه خدا همچنان در قم سکونت داشت. در سال ۱۳۳۲ ق بنا به عللی و مخصوصاً به موجب تنگدستی به مشهد مقدس مهاجرت کرد و در آن جا سکونت گزید.[۵]

خصوصیات اخلاقی و روحی

محدث قمی در زمان خود یکی از مربیان بزرگ و معلمان اخلاق اسلامی در میان مردم و حوزه‎های علمیه شناخته می‎شد و از شهرت ویژه‎ای برخوردار بود و خصوصیات اخلاقی فراوانی داشت که در این فصل به پاره‎ای از آن‌ها اشاره می‎کنیم:

الف) انس با کتاب:

یکی از ویژگی‌های محدث قمی علاقه فراوان به نوشتن و مطالعه‌کتاب بود به بطوری که می‎توان گفت او در کتاب و قلم خلاصه شده بود. محدث یا در کتابخانه بود یا با کتاب. کمتر دیده می‎شد که او مشغول مطالعه و بررسی کتابی نباشد. عشق محدث به کتاب آن هم کتب حدیثی نورانیت خاصی به او بخشیده بود. فرزند بزرگ ایشان در این باره می‎گوید: «در اول کودکی با مرحوم پدرم هر وقت از شهر بیرون می‎رفتم او از اول صبح تا به شام مرتب به نوشتن و مطالعه مشغول بود».[۶]

زمانی که برای زیارت به کشورهای دور مسافرت می‎کرد اوقات فراغت خود را با کتاب سپری می‎کرد. «او با عده‎ای از تجار به سوریه مسافرت کرد. آنان می‎گفتند هر وقت ما به سیاحت می‎رفتیم ایشان می‎نشست و مشغول مطالعه و تألیف می‎شد و هر چه اصرار می‎کردیم که با ما بیرون بیاید امتناع می‎ورزید و شب‌ها هم که ما به خواب می‎رفتیم او مشغول مطالعه و تألیف می‎شد».[۷]

عشق و علاقه محدث قمی به کتاب به اندازه‎ای بود که وقتی کمترین پولی بدست می‎آورد آن را در خرید کتاب صرف می‎کرد و گاه پیاده از قم به تهران به استقبال آن می‎رفت. او خود می‎گوید: «زمانی که در قم تحصیل می‎کردم، خیلی تنگدست بودم تا جایی که یک قِران و دو قِران جمع می‎کردم تا این که مثلاً سه تومان می‎شد. آن را برداشته، از قم تا تهران پیاده می‎رفتم و با آن کتاب خریده، به قم برمی‎گشتم و به تحصیل ادامه می‎دادم».[۸]

ب) تواضع و اخلاص:

از دیگر ویژگی‌های ایشان تواضع بسیار و همه جانبه‎ای بود که از خود نشان می‎داد. در خانه، مدرسه و خیابان هر کسی را که می‎دید - چه کوچک و چه بزرگ - احترام می‎کرد. در نزد علما و از بین آنان به ویژه در حضور کسانی که با حدیث و اخبار اهل بیت علیهم السلام سروکار داشتند، اوج فروتنی و تواضع را به نمایش می‎گذارد.

هیچگاه در مجالسی که وارد می‎شد در صدر نمی‎شست و هرگز خود را بر دیگران مقدم نمی‎داشت. وی از خودستایی و خودپسندی به شدت احتراز می‎کرد و به هیچ وجه غرور نداشت. محدث قمی حدیث اخلاص بود و آیه زهد. مسیری که می‎رفت اگر کوچکترین شبهه‎ای در دلش رخنه می‎کرد که قدمش برای خدا نیست یا وسوسه‎ای قلبش را می‎لرزاند بدون هیچ تأمل، از آن جا بازمی‎گشت. نقل است «در یکی از سال‌ها مرد نیکوکاری از محدث قمی خواهش می‎کند که قبول کند بانی مجلس محدث شود و تعهد می‎کند که مبلغ پنجاه دینار عراقی به ایشان تقدیم کند. در آن موقع هزینه محدث در هر ماه سه دینار بوده است. محدث قمی می‎گوید: «من برای امام حسین علیه السلام منبر می‎روم نه برای دیگری و بدین گونه آن وجه را نپذیرفت».

امر به معروف و نهی از منکر دیگر ویژگی حدیث اخلاص بود. او خود هرگز گرد گناه نمی‎گشت و در ذهنش هم فکر گناه را جای نمی‎داد. از منکرات ناراحت می‎شد و دیگران را از ارتکاب آن بازمی‎داشت. کسی جرأت غیبت در محضر او نداشت و از دروغ گفتن ناراحت می‎شد.[۹]

در یک کلام محدث قمی آن چه می‎گفت با آن چه عمل می‎کرد و آنچه مردم از رفتار و کردارش درک می‎کردند یکی بود. از این رو سخنش در دل شنوندگان اثر شگرف داشت. آنانی که در درس اخلاق و نصایح او شرکت می‎جستند و گوش و جان به این سروش اخلاص فرامی‎دادند نقل می‎کنند که سخنان نافذ او چنان بود که آدمی را از گناهان و پندارهای بد دور می‎ساخت و متوجه خدا و عبادت می‎کرد.

ج) زهد:

زندگی محدث قمی بسیار ساده بود به طوری که از حد زندگی یک طلبه عادی هم پایین‌تر بود. لباسش عبارت بود از یک قبای کرباسی بسیار نظیف و معطر و تمیز. چند سال زمستان و تابستان را با آن قبای کرباسی می‎گذرانید. هیچ گاه در فکر لباس و تجمل نبود. فرش خانه‎اش گلیم بود. از سهم امام استفاده نمی‎کرد و می‎گفت: من اهلیت ندارم از آن استفاده کنم! روزی در نجف اشرف دو زن محترم که در بمبئی سکونت داشتند و از بستگان آقا کوچک (از محترمین نجف) بودند حضور ایشان می‎رسند و تقاضا می‎کنند هر ماه مبلغ ۷۵ روپیه به ایشان تقدیم کنند که از لحاظ زندگی در رفاه باشد. در آن ایام مخارج ماهانه‌ خانواده وی از ماهی ۵۰ روپیه تجاوز نمی‎کرد. حاج شیخ عباس از پذیرفتن آن خودداری می‎کند. میرزا محسن محدث زاده فرزند کوچک آن مرحوم اصرار می‎کند تا قبول نماید ولی قبول نمی‎کند تا این که زنان محترم ناامید می‎شوند و می‎روند.

پس از رفتن آن ها فرزند به پدر می‎گوید: من هم دیگر از کسبه بازار برای مخارج روزانه قرض نمی‎کنم! حاج شیخ عباس می‎گوید: ساکت باش! من همین مقدار هم الان خرج می‎کنم، نمی‎دانم فردای قیامت چگونه جواب خدا و امام زمان عجل اله تعالی فرجه شریف را بدهم. در جواب این مقدار معطل هستم، چگونه بارم را سنگین‎تر کنم؟![۱۰]

نظر آنان که نکردند بدین مشتی خاک * الحق انصاف توان داد که صاحب نظرند

دغدغه محدث قمی از راهیابی خرافات در آثارش

محدث قمی، از راهیابی و رخنه تحریف و خرافه بر کتابهای خویش اندیشناک بود و دغدغه آن را داشت که همان بلایی که بر سر مفتاح الجنان آمده بر سر کتاب مفاتیح الجنان نیز بیاید؛ از این رو، در آغاز ملحقات مفاتیح الجنان هشدار می دهد:

"این گنهکار روسیاه عباس قمی، عفی اللّه عنه، بعد از آن که به عون اللّه تعالی کتاب مفاتیح الجنان را تألیف نمودم و در اقطار منتشر گشت، به خاطرم رسید که در طبع دوم آن، بر آن زیاد کنم دعای وداعی برای ماه رمضان و خطبه روز عید فطر و زیارت جامعه ائمة المؤمنین و دعای اللهم اِنّی زُرتُ هذا الامام که در عقب زیارات خوانده می شود و زیارت وداعی که هریک از ائمه(ع) را به آن وداع کنند و رقعه ای که برای حاجت می نویسند و دعایی که در غیبت امام عصر، عجل اللّه فرجه، باید خوانده شود و آداب زیارت به نیابت، به واسطه کثرت حاجت به اینها؛ ولکن دیدم هرگاه این کار را کنم، فتح بابی شود برای تصرف در کتاب مفاتیح و بسا شود بعضی از فضولان بعد از این، در آن کتاب بعضی از ادعیه دیگر بیفزایند، یا از آن کم کنند و به اسم مفاتیح الجنان در میان مردم رواج دهند؛ چنانکه در مفتاح الجنان مشاهده می شود؛ لاجرم کتاب را به همان حال خود گذاشتم و این هشت مطلب را بعد از تمام شدن مفاتیح، ملحق به آن نمودم و به لعنت خداوند قهار و نفرین رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) واگذار و حواله نمودم کسی را که در مفاتیح تصرف کند.

آثار و تألیفات

آثار محدث قمی در علوم مختلف، تاریخ، رجال، تراجم، علوم قرآن، اخلاق، عقاید و علم حدیث نشان از روح تلاشگر و عظمت علمی این عالم ژرف‎نگر دارد. در این جا تنها با بیان نام آثارش از دامنه گسترده معلومات ایشان در علوم مختلف یاد می‎کنیم:

  1. کلمات لطیفه (در علم اخلاق)
  2. الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم
  3. کحل البصر فی سیره سید البشر
  4. کتاب نقد الوسائل شیخ حر عاملی
  5. تقسیم بدایه الهدایه شیخ حر عاملی
  6. شرح الوجیزه شیخ بهائی
  7. فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر
  8. علم الیقین (خلاصه حق الیقین علامه مجلسی)
  9. مقالید الفلاح فی عمل الیوم واللیله
  10. مقلاد النجاح (خلاصه کتاب یاد شده)
  11. خلاصه جلد یازده بحارالانوار علامه مجلسی
  12. شرح کلمات قصار حضرت امام علی علیه السلام که در آخر نهج البلاغه آمده است.
  13. هدیه الانام الی وقایع الایام (خلاصه کتاب فیض العلوم)
  14. فیض العلام فی وقایع الشهور و الایام (درباره وقایع ماهها و روزها)
  15. سفینه البحار و مدینه الحکم والآثار (تدوین موضوعی بحارالانوار علامه مجلسی و تلخیص آن که در مدت بیست سال انجام یافته است).
  16. تحفه الاحباب فی تراجم الاصحاب: (درباره اصحاب حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام به زبان فارسی)
  17. فوائد الترجبیه: (وقایع روزها و آداب مستحبی و اعمال ماه‌های عربی)
  18. الدره الیتیمه فی تتمات الدره الثمینه: (شرح فارسی نصاب الصبیان و تتمیم شرح نصاب فاضل یزدی)
  19. هدیه الزائرین و بهجه الناصرین: (درباره زیارت قبور ائمه اطهار علیهم السلام و ثواب آن و تعیین قبور علما و مؤمنان مشهور و مدفون در کنار مشاهد مشرف امامان)
  20. اللئالی المنثوره: (در مورد دعا و سایر مستحبات)
  21. الفصول العلیه فی المناقب المرتضویه: (شامل مناقب و مکارم اخلاقی حضرت امام علی علیه السلام)
  22. سبیل الرشاد
  23. حکمة بالغه و مأة کلمة جامعه: (سخنان کوتاه حضرت علی علیه السلام در عقاید و اصول دین)
  24. ذخیره الابرار فی منتخب انیس التجار: (خلاصه انیس التجار ملا مهدی نراقی، در مورد معاملات)
  25. غایه القصوی فی ترجمه العروه الوثقی: (ترجمه فارسی العروه الوثقی آیت الله سید محمدکاظم یزدی)
  26. مفاتیح الجنان و الباقیات الصالحات: (کتاب مشهوری که در اکثر مشاهد مشرف و خانه‎های شیعیان مورد استفاده بوده و به عربی نوشته شده و به فارسی نیز ترجمه گردیده است. این کتاب شریف در جایگاه خود کم نظیر است. زیرا بسیاری از دعاها و نوافل و مستحباب و زیارات ائمه اطهار علیهم السلام را در یک جا گردآوری کرده و در دسترس همگان قرار داده است).
  27. التحفه الطوسیه والنفغه القدسیه: (درباره زیارت حضرت امام رضا علیه السلام و بعضی فواید مربوط به آستان مقدسش)
  28. رساله دستورالعمل حضرت سیدالشهداء علیه السلام
  29. نفس المهموم (در مقتل حضرت سیدالشهداء علیه السلام)
  30. نفثه المصدور: (در تکمیل نفس المهموم اخیراً به ضمیمه نفس المهموم منتشر شده است.)
  31. الانوار البهیه فی تاریخ الحجج الالهیه: (در مورد ولادت و وفات چهارده معصوم علیهم السلام)
  32. رساله‎ای در گناهان کبیره و صغیره
  33. منازل الآخره: (بررسی مراحل دشوار سفر آخرت بر اساس روایات)
  34. ترجمه مصباح المتهجد مرحوم شیخ طوسی
  35. نزهه‌النواظر: (ترجمه معدن الجواهر دانشور بزرگوار محمد بن علی کراجکی)
  36. مقامات علیه: (خلاصه معراج السعاده مرحوم ملا احمد نراقی)
  37. ترجمه جمال الاسبوع سید بن طاووس
  38. الباقیات الصالحات (در حاشیه مفاتیح الجنان چاپ شده است.)
  39. منتهی الآمال فی تاریخ النبی و الآل: (در مورد زندگانی حضرات ائمه اطهار و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و دختر گرامیش حضرت زهرا علیهماالسلام و تاریخ ولادت و وفات و وقایع دوران آنها)
  40. تتمه المنتهی فی وقایع ایام الخلفاء
  41. ترجمه مسلک دوم لهوف سید بن طاووس (به خط خود مؤلف در حاشیه یکی از چاپ‌های لهوف چاپ شده است.)
  42. تتمیم تحیه الزائر محدث نوری (این کتاب با رحلت علامه نوری ناتمام مانده بود و شیخ عباس بعد از فوت استادش آن را به اتمام رساند.)
  43. چهل حدیث
  44. الکنی والالقاب: (درباره زندگانی علما و شعرا و غیر ایشان)
  45. هدیه الاجباب فی المعروفین بالکنی والالقاب: (خلاصه کتاب الکنی والالقاب)
  46. فواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه
  47. بیت الاحزان فی مصائب سیده النسوان
  48. شرح حکم نهج البلاغه و ...

وفات

محدث قمی پس از عمری تلاش و خدمت به اسلام و مسلمین و تحمل سختی ها و مرارات زمان به ویژه در اواخر عمر که مصادف با توطئه‎های دشمنان اسلام و دین زدایی رضاخانی بود، در شب سه‎شنبه بیست و دوم ذی الحجه سال ۱۳۵۹ ق. بدرود حیات گفت و پس از تشییع در صحن مطهر امام علی علیه السلام در جوار استادش مرحوم حاجی نوری به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. ↑ تاریخ قم، ناصرالشریعه، ص ۲۷۴؛ عاماس معاصرین، واعظ خیابانی تبریزی، ص ۱۸۱.
  2. ↑ علمای معاصرین، ص ۱۸۱، تاریخ قم، ص ۲۷۴، خاتمه نفس المهموم، شکرانی.
  3. ↑ علمای معاصرین، ص ۱۸۱.
  4. ↑ علمای معاصرین، ص ۸۲-۱۸۱، ریحانه الادب، مدرس تبریزی.
  5. ↑ تاریخ قم، ۲۷۴؛ مقدمه فواید الرضویه، ص ۲. نقباء البشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج ۳، ص ۹۹۹.
  6. ↑ خاتمه ترجمه نفس المهموم.
  7. ↑ پندهایی از رفتار علمای اسلام، ص ۱۷.
  8. ↑ شیخ عباس قمی مرد تقوی و فضیلت، ص ۱۸.
  9. ↑ محدث قمی حدیث اخلاص، ص ۴۱-۴۶، خلیل عبدالله‌زاده به نقل از حاج شیخ عباس قمی مرد تقوی و فضیلت.
  10. ↑ حاج شیخ عباس قمی مرد تقوا و فضیلت، ص ۴۲-۴۵، به نقل از سیمای فرزانگان، رضا مختاری، ج ۳.

منابع

  • مجموعه گلشن ابرار، جلد 2، زندگی نامه "محدث قمی" از سعيد عباس‌زاده.
  • غلام فدکی،دغدغه های محدث قمی از گسترش خرافه و تحریف،مجله حوزه، پاییز و زمستان 1388، شماره 153 و 154، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 23 بهمن 1392.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=حاج_شیخ_عباس_قمی&oldid=107920»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا