نفس المهموم (کتاب)
 | |
| نویسنده | شیخ عباس قمی |
| موضوع | واقعه کربلا |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | رضا استادی |
|
| |
کتاب «نَفَسُ المَهموم فی مصیبة سیّدِنا الحسینِ المظلوم» تألیف شیخ عباس قمی (م، ۱۳۵۹ ق)، در موضوع زندگی امام حسین (علیه‌السلام) و مقتل آن حضرت است. کتاب حاضر، اولین بار توسط علامه شعرانی به فارسى ترجمه شده است.
مؤلف
حاج شیخ عباس قمى (۱۳۵۹-۱۲۹۴ ق) محدث بزرگ شیعه و متولد در قم و متوفی در نجف است. او پس از تحصیلات ابتدایى در سال ۱۳۱۶ ق. به نجف رفت و از محضر اساتید بزرگی چون سید محمد کاظم یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی و میرزا حسین نورى کسب علم نمود.
محدث قمی در زمان خود، از مربیان و معلمان اخلاق اسلامی در میان مردم و حوزه‌های علمیه شناخته می شد. سید علی‌نقی فیض‌الاسلام، سید محمدهادی میلانی و حیدرقلی سردار کابلی از شاگردان او هستند.
برخی دیگر از تألیفات مهم شیخ عباس قمی عبارت است از: مفاتیح الجنان، سفینة البحار، منتهى الآمال، فواید الرضویة، تتمة المنتهی و نفس المهموم.
معرفی کتاب
«نفس‌المهموم» از معتبرترین کتب مقتل و شرح فشرده‌ای از زندگی و مبارزات امام حسین علیه‌السلام و به زبان عربی است که از تولد آن حضرت شروع، و با قیام توابین، خروج مختار ثقفی و مرگ یزید بن معاویه پایان می‌پذیرد.
چون این کتاب یادآور مصیبت هاى اهل بیت علیهم السلام بوده، مؤلف نام مزبور را براى کتاب خود برگزیده؛ و این نامگذاری برگرفته از حدیث امام صادق علیه السلام است که فرمود: «نَفَسُ المَهموم لِظُلمنا تسبیحٌ و همُّه لنا عبادة و کتمانُ سِرِّنا جهادٌ فى سبیل الله»؛[۱] نفس کسى که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود تسبیح است و اندوه بر ما عبادت است و کتمان و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست. (امام صادق علیه السلام سپس فرمود:) واجب است که این حدیث با طلا نوشته شود.
کتاب «نفثة المصدور فی ما يتجدد به حزن يوم العاشور»، اثر دیگر شیخ عباس قمی که به‌منزله تکمله «نفس‌المهموم» می‌باشد نیز در پایان کتاب ضمیمه شده است.
اثر حاضر که با تفحص و تتبع بسیار نویسنده به رشته تحریر درآمده، خلأ ناشی از فقدان کتابی جامع و بیان‌کننده چهره واقعی و حقیقی انقلاب اسلامی امام حسین علیه‌السلام و حادثه خونبار عاشورا را تا اندازه‌ای پر کرد.
محتوای کتاب
این کتاب یک مقدمه، پنج باب و یک خاتمه دارد. مقدمه آن در مورد ولادت امام حسین و داستان فطرس ملک است.
- باب اول: در مناقب امام حسین علیه السلام، ثواب گریه بر آن حضرت، لعن بر قاتلان حضرت و اخباری که در شهادت امام حسین وارد شده است.
- باب دوم: در ماجرای بعد از مرگ معاویه و ذکر وقایع بعد از بیعت مردم با یزید تا زمان شهادت امام حسین می باشد. این باب خود بر چند فصل است.
- باب سوم: در وقایع بعد از شهادت امام حسین علیه السلام و غارت خیام، فرستادن اسرای اهل‌بیت(ع) به کوفه و از کوفه به شام و در آخر به مدینه می‌باشد.
- باب چهارم: ناله ملائکه و گریستن آسمانها و زمین و اهل آن، بعد از شهادت حضرت را بیان می کند. آنگاه مرثیه و شیون جنیان بر حضرت و شرح حال دعبل و مرثیه های اوست.
- باب پنجم: ذکر همسران و فرزندان اباعبدالله الحسین علیه السلام، فضیلت زیارت امام حسین و ظلم و ستم خلفا بر قبر شریف اوست، که خود شامل چند فصل است.
- در خاتمه کتاب نیز مطالب چون، قیام توابین، قیام مختار و کشتن قاتلان امام حسین به دست او، بیعت مردم با مختار، کشته شدن عبیدالله بن زیاد و آخرین مطلب، عاقبت یزید و عاقبت کار مختار است.
در واقع اصل مقتل الحسین از باب دوم کتاب آغاز می‌شود که دربرگیرنده وقایع بعد از مرگ معاویه و سرپیچی امام(ع) از بیعت با یزید و خروج از مدینه است.
منابع کتاب
آنچه باعث اهمیت کتاب حاضر می‌شود، آن است که نویسنده برای نگارش آن تقریباً تمامی مقاتل و کتب تاریخی گذشته را دیده است و در جزئیترین حوادث مربوط به کربلا، آرای پیشینیان قبل از خود را با ذکر مآخذ آن میآورد و گاهی آنها را هم نقد میکند و هرجا که بر اساس نگرش اخباری خود اشکالی میبیند، با صراحت به تبیین و رد آن میپردازد. نویسنده، بیش از هیجده کتاب مشهور معتبر را مورد استفاده قرار داده است.
وی در آغاز کتاب در بخش معرفی منابع، «مقتل الحسین» منسوب به ابومخنف را بررسی و رد کرده است. دقت وی در نقد منابع به‌حدی است که گاهی در جزئیات یک حادثه اظهار نظر میکند. موضع نویسنده در مورد کتاب «روضة الشهداء» نیز مشخص است. وی در این خصوص به استادش محدث نوری اقتدا میکند و ملا حسین واعظ کاشفی نویسنده آن را متهم میکند که داستانهایی مثل عروسی حضرت قاسم، زعفر جنی، ذوالجناح و برخی مطالب دیگر را از پیش خود ساخته و پرداخته است.
برخی منابع مشهوری که شیخ عباس قمی در تألیف این کتاب از آنها استفاده کرده عبارتند از:
الارشاد شیخ مفید، اللهوف سید بن طاووس، مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی، کشف الغُمَّه علی بن عیسی اربلی، مُثیر الاحزان ابن نما حلی، تسلیة المجالس محمد بن ابی طالب موسی حسینی، الاحتجاج احمد بن علی طبرسی.
ترجمه‌های کتاب
«نفس المهموم» توسط علامه شعرانی با عنوان «دمع السجوم» به فارسى ترجمه شده است. وی در سال ۱۳۹۶ قمری به تصحیح کتاب «نفس المهموم» اقدام و یک سال بعد آن را ترجمه کرد. به باور برخی، اشکال این ترجمه آن است که وی در کنار ترجمه کتاب، توضیحات و اضافات بسیاری ذکر کرده، ولی متن و اضافات را از هم تفکیک نکرده است.
همچنین محمدباقر کمره‌ای در سال ۱۳۳۹ شمسی این کتاب را با عنوان «رموز الشهاده» به فارسی ترجمه کرده است. علی دوانی این ترجمه را ستوده است. ترجمه دیگری نیز توسط سید کریم امیری فیروزکوهی انجام شده که هنوز چاپ نشده است.
پانویس
- ↑ الأمالی شیخ طوسی، شیخ طوسی، ص ۱۱۵.
منابع
- فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، نشر معروف.
- نرم افزار سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- خبرگزاری تسنیم.
 |
|||
| قبل از واقعه | |||
| شرح واقعه |
| ||
| پس از واقعه | |||
| بازتاب واقعه | |||
| وابسته ها | |||
