مسند

لغت مسند

واژه مُسْنَد اسم مفعول (صفت مفعولى) از اَسْنَدَ و جمع آن مَسانِد و مسانيد است. به معنای "چيزى كه به آن تكيه شود". چنانكه ابن‌ منظور گويد: «هرچيزى كه چيزى را به آن تكيه دهى، آن چيز مُسْنَد است». و به طور کلی چیزی که قابل اعتماد باشد، مسند نامیده می‌شود.

مسند در مصطلحات مربوط به سند حدیث

حدیثی را که دارای سند متصل به گوینده آن باشد (حدیث مسند) می گویند؛ بدین گونه كه راوى بدون واسطه، حدیث را از راوى پیشین گرفته و نقل كرده تا به معصوم علیه‌السلام رسیده است.

از حدیث مسند به حدیث متصل، موصول و مُعَنعَن نیز تعبیر كرده‌اند؛ در برابر حدیث منقطع.

مسند به عنوان وصف یا عنوان کتاب

گاهی (مسند) وصف کتاب است و در این صورت به كتابى كه در آن احاديث به ترتيب صحابه (يعنى: نخستين مرجع در اسناد حديث پس از پيامبر) گرد آمده باشد. یا به مجموعه‌ای از احادیث نبوی که یک راوی آن‌ها را از آن حضرت نقل کرده باشد، اطلاق می‌گردد.

برخی از کتاب‌های مسند با این تعریف عبارتند از:

• مسند احمد بن حنبل: مجموعه از کتاب‌های مسند است که هر کدام روایات یکی از صحابه از رسول خدا صلی الله علیه و آله را نقل کرده است.
• مسند امام موسی بن جعفر علیه السلام: مجموعه پنجاه و نه حدیثی است که امام علیه السلام در زندان از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده است.
• مسند زید:‌ (زید بن علی فرزند امام سجاد و پیشوای مذهب زیدیه) که احاديث آن از طريق پدرش امام سجاد از امام حسين از امام على از پيامبر اسلام صلوات الله عليهم است.
• مسند حُميَدى.
• مسند الشافعي.

مسندهای ائمه علیهم السلام

در اصطلاح قرن‌های متأخر مسند به کتابی گفته می شود که مشتمل بر احادیث یک امام علیه السلام باشد و ضرورتی ندارد که حتماً و تنها آن‌ها را از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده باشد. مثلاً کتاب (مسند الامام الرضا علیه السلام) یا (مسند الامام الهادی علیه السلام)، (مسند الامام العسکری علیه السلام) و... . این گونه کتاب‌ها به قصد گردآوری تمام احادیث یک امام نگارش یافته و مقصود آن نیست که تمام احادیث آن از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده باشد.

مسند امام علی علیه السلام

با این عنوان هشت کتاب شناسایی شده است:

1. مسندات علیّ بن ابی طالب علیه السلام، از مؤلفی ناشناخته.
2. مسند امیرالمؤمنین علیه السلام، از یعقوب بن شیبة السّدوسی الحافظ (م 262 ق).
3. مسند علی علیه السلام، از احمد بن شعیب النسائی (م 303 ق).
4. مسند امیرالمؤمنین علیه السلام، از عبدالعزیز یحیی الجلودیّ البصری (م سده سوم هجری).
5. مسند الامام علی علیه السلام ، از استاد سید حسن علی قپانچی نجفی.
6. مسند علی علیه السلام، تألیف محقّق گرانقدر آقای شیخ عزیزالله عطاردی.
7. مسند الامام علی علیه السلام، از آیت الله صابری همدانی.
8. مسند علی بن ابیطالب علیه السلام، از یوسف اوزبک.

مسند فاطمه سلام الله علیها

1. مسند فاطمه سلام الله علیها، مهدی جعفری.
2. مسند فاطمة الزهراء سلام الله علیها، عزیزالله عطاردی.

مسند امام حسن علیه السلام

• مسند الامام ابی محمد الحسن بن علی علیه السلام، عزیزالله عطاردی.

مسند امام حسین علیه السلام

• مسند الإمام الشهید أبی‌عبدالله الحسین بن على، عزیزالله عطاردی، 3 جلد.

مسند امام سجاد علیه السلام

• مسند الامام السجاد علیه السلام، شیخ عزیزاللّه عطاردى.

مسند امام باقر علیه السلام

• مسند الامام الباقر ابي جعفر محمد بن علي عليهماالسلام، عزيزالله عطاردي، 6 جلد.

مسند امام صادق علیه السلام

• مسند الإمام الصادق أبی‌عبدالله جعفر بن محمد(علیهما‌السلام)، عزيزالله عطاردي، 22 جلد.

مسند امام کاظم علیه السلام

• مسند الامام الکاظم موسي بن جعفر علیه السلام، عزيزالله عطاردي.

• مسند امام موسی بن جعفر علیه السلام، ابوعمران موسي بن ابراهيم مروزي (م 299 ق)، مقدمه و تحقيق: سيد محمدحسين حسيني جلالي.

مسند امام جواد علیه السلام

• مسند الامام الجواد علیه السلام، عزیزالله عطاردی.

مسند امام هادی علیه السلام

• مسند الامام الهادی علیه السلام، عزیزالله عطاردی.

مسند امام عسکری علیه السلام

• مسند الامام العسکری علیه السلام، عزیزالله عطاردی.

منابع

• گذری بر مسند امام علی علیه السلام، احمد عابدی، مجله آینه پژوهش، بهمن و اسفند 1379، شماره 66.
• نقد و بررسی مسند علی بن ابی طالب، علی مختاری، فصلنامه علوم حدیث، شماره 3.
• مسندنويسي در تاريخ حديث، سید کاظم طباطبائی، ان‍ت‍ش‍ارات‌ دف‍ت‍ر ت‍ب‍ل‍ي‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ي‌ ح‍وزه‌ علميه، قم 1377.
• جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد 3، صفحه 271‌.