تلخیص البیان فی مجازات القرآن (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | |||
{{مشخصات کتاب | {{مشخصات کتاب | ||
| سطر ۲۲: | سطر ۲۱: | ||
|افزوده2= | |افزوده2= | ||
| − | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39204/تلخيص-البيان-عن-مجازات-القرآن تلخيص البيان | + | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39204/تلخيص-البيان-عن-مجازات-القرآن تلخيص البيان فی مجازات القرآن] |
}} | }} | ||
| − | '''«تلخیص البیان فی مَجازات القرآن»''' | + | '''«تلخیص البیان فی مَجازات القرآن»''' تألیف [[سید رضی]] (م، ۴۰۶ ق)، نخستین کتابى است که در زمینه بیان مفاهیم مجازی و استعاری [[قرآن کریم]] و فصاحت و [[بلاغت]] آن است. می‌توان این کتاب را از [[تفسیر ادبی|تفاسیر ادبی]] قرآن دانست که برای نشان دادن جنبه [[اعجاز قرآن|اعجاز]] بیانی و بلاغی قرآن نوشته شده است. |
| − | == مؤلف کتاب == | + | ==مؤلف کتاب== |
| − | محمد بن الحسین بن موسی | + | محمد بن الحسین بن موسی مشهور به «[[سید رضی]]» (۴۰۶-۳۵۹ ق)، [[فقیه]]، مفسر و ادیب بزرگ [[شیعه]] در قرن چهارم هجری و از شاگردان [[شیخ مفید]] بود. او برادر [[سید مرتضی|سید مرتضى]] است و نسش از طریق پدر به [[امام کاظم]] علیه السلام و از طریق مادر به [[امام سجاد]] علیه السلام مى‌رسد. |
سید رضى از نظر علمى محبوب دانشمندان عصر خود بوده و از نظر سیاسى و اجتماعى جایگاه رفیعى نزد دولتمردان و سیاستمداران زمان خود داشته است. | سید رضى از نظر علمى محبوب دانشمندان عصر خود بوده و از نظر سیاسى و اجتماعى جایگاه رفیعى نزد دولتمردان و سیاستمداران زمان خود داشته است. | ||
| − | کتاب شریف «[[نهج البلاغه]]» گردآوری او است. از سید رضی آثار زیاد دیگرى مانند «[[مجازات الآثار النبویة]]» نام برده شده و در بحث هاى [[قرآن|قرآنى]] نیز افزون بر «تلخیص البیان عن مجازات القرآن، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] | + | کتاب شریف «[[نهج البلاغه]]» گردآوری او است. از سید رضی آثار زیاد دیگرى مانند «[[مجازات الآثار النبویة]]» نام برده شده و در بحث هاى [[قرآن|قرآنى]] نیز افزون بر «تلخیص البیان عن مجازات القرآن، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] «[[حقایق التأویل فی متشابه التنزیل (کتاب)|حقایق التاویل فی متشابه التنزیل]]» و «معانى القرآن» را نگاشته است. |
| − | == معرفی کتاب == | + | ==معرفی کتاب== |
| − | + | کتاب «تلخیص البیان» نخستین اثر مستقل درباره مجازها و استعاره های [[قرآن]] است و خود مؤلف در «[[المجازات النبویه (کتاب)|المجازات النبویّة]]» به این نکته اشاره کرده است، هر چند کتاب «مَجاز القرآن» ابوعبیده معمر بن مثنّی (متوفی ۲۰۹) عنوان مجاز دارد، اما مجاز در نزد وی معنایی عام داشته و مراد از آن راههایی بوده که قرآن برای بیان مقاصد خود برگزیده است و معنای [[بلاغت|بلاغی]] آن مورد نظر نیست. | |
| − | + | مؤلف در «المجازات النبویّة» نام کتاب را «تلخیص البیان عن مجازات القرآن» آورده، اما در پاره ای منابع نام آن «تلخیص البیان من مجازات القرآن» آمده است.<ref>ابن شهرآشوب، ص۵۱؛ حرّ عاملی، قسم۲، ص۲۶۱.</ref> برخی نیز به دلیل موضوع کتاب، آن را با عنوان مجازات القرآن ذکر کرده اند.<ref>نجاشی، ص۳۹۸؛ آقا بزرگ طهرانی، ج۴، ص۴۲۱؛ فرّوخ، ج۳، ص۶۰.</ref> ولی عنوان آن در تمام چاپها، «تلخیص البیان فی مجازات القرآن» است. | |
| − | شریف رضی در تلخیص البیان از پدر خود، ابواحمد حسین بن موسی با عبارت «رضی اللّه عنه و أرضاه» یاد کرده است.<ref>چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۳۲۲.</ref> با توجه به سال درگذشت پدرش (۴۰۰ ق) و سال وفات خودش (۴۰۶ ق)، وی باید کتاب را در شش سال آخر زندگی اش نوشته باشد. | + | تلخیص البیان کتابی ارزشمند و به نوشته [[ابن خلکان]] در نوع خود نادر است. [[حاجی خلیفه|ملا کاتب چلبی]]، صاحب کتاب «[[کشف الظنون (کتاب)|کشف الظنون]]»، در این باره چنین می نویسد: «عزالدین بن عبدالسلام، دانشمند معروف مصری (م، ۶۶۰ ق)، کتابی به نام "مجاز القرآن" نوشته که [[جلال الدین سیوطی]] (م، ۹۱۱ ق) آن را به صورت فشرده به نام "مجاز الفرسان الی مجاز القرآن" نگاشته است. ولی هیچ یک از اینها در معنای بیان استعاری مجاز که در انحصار سید رضی بوده است، به پایه "تلخیص البیان" نمی رسند». همچنین این کتاب از جهاتى قابل توجه مفسران بعدى قرار گرفته است و به تفسیر بدیعی و بیانى آن استناد و اعتماد کرده اند به طورى که [[قطب راوندى]] و دیگران، نظرات سید رضى در این کتاب را در تفاسیر خود نقل کرده اند. |
| + | |||
| + | نکته حائز اهمیت درباره این کتاب این که در زمان سید رضى تفکرات ظاهریه و سلفیه به شدت در حال رواج بود که [[تأویل]] مجاز گویى آیات قرآن و سنت نبوی را انکار مى کرد و کتاب هاى مختلف سید رضى پیرامون مجازات القرآن پاسخى قاطع و علمى به این جریان انحرافى بود. | ||
| + | |||
| + | [[سید رضی|شریف رضی]] در تلخیص البیان از پدر خود، ابواحمد حسین بن موسی با عبارت «رضی اللّه عنه و أرضاه» یاد کرده است.<ref>چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۳۲۲.</ref> با توجه به سال درگذشت پدرش (۴۰۰ ق) و سال وفات خودش (۴۰۶ ق)، وی باید کتاب را در شش سال آخر زندگی اش نوشته باشد. | ||
سید محمدباقر سبزوارى کتاب «تلخیص البیان» را در سال ۱۳۳۰ شمسی به فارسی برگرداند و با استشهاد از اشعار فارسى به چاپ رساند. | سید محمدباقر سبزوارى کتاب «تلخیص البیان» را در سال ۱۳۳۰ شمسی به فارسی برگرداند و با استشهاد از اشعار فارسى به چاپ رساند. | ||
| − | == محتوای کتاب == | + | ==محتوای کتاب== |
| − | «تلخیص البیان | + | کتاب «تلخیص البیان فی مجازات القرآن» در یک جلد به زبان عربی در [[تفسیر]] آیات [[قرآن کریم]] مخصوصا واژه‌ها و عبارات و تعبیرات مجازی و کنایی و استعاری نوشته شده و مؤلف در آن کمتر به بیان [[قصه های قرآن|قصص]] و اخبار و مسائل [[فقه|فقهی]] و غیره اهتمام کرده است. |
| − | با توجه به نثر زیبای شریف رضی<ref>رجوع کنید به باخرزی، ج۱، ص۲۹۳؛ ابن جوزی، ج۱۵، ص۱۱۵؛ متز، ج۱، ص۴۸۷، ۴۹۱؛ تستری، ج۸، ص۱۴۸.</ref> و عبارتهای فصیح و ترکیب های اصیل که استادی وی را نشان می دهد،<ref>رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمد عبدالغنی حسن، ص۱۶۱، ۳۰۴؛ چاپ مشکوة، | + | با توجه به نثر زیبای [[سید رضی|شریف رضی]]<ref>رجوع کنید به باخرزی، ج۱، ص۲۹۳؛ ابن جوزی، ج۱۵، ص۱۱۵؛ متز، ج۱، ص۴۸۷، ۴۹۱؛ تستری، ج۸، ص۱۴۸.</ref> و عبارتهای فصیح و ترکیب های اصیل که استادی وی را نشان می دهد،<ref>رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمد عبدالغنی حسن، ص۱۶۱، ۳۰۴؛ چاپ مشکوة، مقدمه.</ref> در سیر [[بلاغت|علوم بلاغی]]، این کتاب از مهمترین آثار تحقیقی سده چهارم است،<ref>ضیف، ص۱۳۹.</ref> که مجازها و استعاره ها و کنایه های قرآن کریم را به ترتیبِ [[آیه|آیات]] و [[سوره|سور]] و با استشهاد فراوان از اشعار عربی، با عنوان کلی مجاز آورده است.<ref>همان، ص۱۴۰؛ برای نمونه شواهد رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۴۳، ۱۶۹، ۱۷۹.</ref> |
| − | + | روش سید رضى در این کتاب بدین گونه است که از ابتداى قرآن آغاز کرده و نکات بدیعى و بیانى هر سوره را متذکر شده و به بررسى نکاتش پرداخته است. و هر سوره اى که فاقد وجوه مجاز و استعاره بوده است را آورده و گفته است که این سوره مطالب مناسب با غرض کتاب را ندارد و یا ما مطلبى در معناى مجازى در این سوره نیافتیم. | |
| + | البته سید رضى علاوه بر پرداختن به جنبه هاى فصاحت و بلاغت آیات، در بسیارى از موارد به شرح لغات و کلمات قرآن نیز توجه و عنایت داشته و مطالب بسیار مهمى در معناى لغوى بیان کرده است که در هیچ منبع لغوى دیگر یافت نمى شود. به همین جهت او همه مهارت و تسلط بى نظیر خود در ادبیات و لغت عرب را در این کتاب به نمایش گذاشته است. | ||
| + | او در شرح آیات به ندرت به ذکر [[حدیث]] پرداخته و در کلّ کتاب فقط شش حدیث نبوی ذکر کرده که سند آنها را نیز نیاورده است، اما همه آن احادیث در منابع حدیثى معتبر با سند صحیح نقل شده است. | ||
| − | برخی از ویژگیهای تلخیص البیان عبارت است از: ذکر | + | برخی از ویژگیهای تلخیص البیان عبارت است از: ذکر [[قراءات قرآن|قرائات]] مختلف بنابر نظر [[قراء سبعه|قاریان هفت گانه]]،<ref>رجوع کنید به همان، ص۱۱۴، ص۱۲۷.</ref> بحث از معانی واژگان و ترکیبهای قرآنی،<ref>رجوع کنید به همان، فهرست، ص۴۴۷ـ۴۵۸.</ref> برطرف کردن مشکلات شواهد شعری که به آنها استناد کرده و اظهارنظر در مسائل اختلافی،<ref>همان، چاپ مشکوة، مقدمه.</ref> و استفاده از احادیث در بیان مجازها و ترکیب های قرآنی.<ref>رجوع کنید به همان، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۵۷، ۱۷۴، ۲۷۴.</ref> |
| − | مؤلف در کتاب خود، از شاعران دوره [[حکومت بنی عباس|عباسی]] شاهدی نیاورده زیرا در | + | مؤلف در کتاب خود، از شاعران دوره [[حکومت بنی عباس|عباسی]] شاهدی نیاورده زیرا در گذشته، اصالت [[شعر]] عربی را تا پایان دوره [[بنی امیه|اموی]] می دانسته اند.<ref>همان، مقدمه محمدعبدالغنی حسن، ص۳۹.</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*"تلخیص البیان فی مجازات القرآن"، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۸، باقر قربانی زرّین. | *"تلخیص البیان فی مجازات القرآن"، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۸، باقر قربانی زرّین. | ||
| − | [[رده: | + | *[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/408861/%D8%AA%D9%84%D8%AE%DB%8C%D8%B5-%D8%A7%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86 "معرفی کتاب تلخیص البیان"، آیین رحمت - دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی]. |
| + | [[رده:کتاب‌های ادبی]] | ||
[[رده:تفاسیر ادبی]] | [[رده:تفاسیر ادبی]] | ||
{{تفسیر قرآن}} | {{تفسیر قرآن}} | ||
نسخهٔ ۲۳ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۵
 | |
| نویسنده | سید رضی |
| موضوع | تفاسیر ادبی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | محمد عبدالغنى حسن |
|
| |
«تلخیص البیان فی مَجازات القرآن» تألیف سید رضی (م، ۴۰۶ ق)، نخستین کتابى است که در زمینه بیان مفاهیم مجازی و استعاری قرآن کریم و فصاحت و بلاغت آن است. می‌توان این کتاب را از تفاسیر ادبی قرآن دانست که برای نشان دادن جنبه اعجاز بیانی و بلاغی قرآن نوشته شده است.
مؤلف کتاب
محمد بن الحسین بن موسی مشهور به «سید رضی» (۴۰۶-۳۵۹ ق)، فقیه، مفسر و ادیب بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری و از شاگردان شیخ مفید بود. او برادر سید مرتضى است و نسش از طریق پدر به امام کاظم علیه السلام و از طریق مادر به امام سجاد علیه السلام مى‌رسد.
سید رضى از نظر علمى محبوب دانشمندان عصر خود بوده و از نظر سیاسى و اجتماعى جایگاه رفیعى نزد دولتمردان و سیاستمداران زمان خود داشته است.
کتاب شریف «نهج البلاغه» گردآوری او است. از سید رضی آثار زیاد دیگرى مانند «مجازات الآثار النبویة» نام برده شده و در بحث هاى قرآنى نیز افزون بر «تلخیص البیان عن مجازات القرآن، تفسیر «حقایق التاویل فی متشابه التنزیل» و «معانى القرآن» را نگاشته است.
معرفی کتاب
کتاب «تلخیص البیان» نخستین اثر مستقل درباره مجازها و استعاره های قرآن است و خود مؤلف در «المجازات النبویّة» به این نکته اشاره کرده است، هر چند کتاب «مَجاز القرآن» ابوعبیده معمر بن مثنّی (متوفی ۲۰۹) عنوان مجاز دارد، اما مجاز در نزد وی معنایی عام داشته و مراد از آن راههایی بوده که قرآن برای بیان مقاصد خود برگزیده است و معنای بلاغی آن مورد نظر نیست.
مؤلف در «المجازات النبویّة» نام کتاب را «تلخیص البیان عن مجازات القرآن» آورده، اما در پاره ای منابع نام آن «تلخیص البیان من مجازات القرآن» آمده است.[۱] برخی نیز به دلیل موضوع کتاب، آن را با عنوان مجازات القرآن ذکر کرده اند.[۲] ولی عنوان آن در تمام چاپها، «تلخیص البیان فی مجازات القرآن» است.
تلخیص البیان کتابی ارزشمند و به نوشته ابن خلکان در نوع خود نادر است. ملا کاتب چلبی، صاحب کتاب «کشف الظنون»، در این باره چنین می نویسد: «عزالدین بن عبدالسلام، دانشمند معروف مصری (م، ۶۶۰ ق)، کتابی به نام "مجاز القرآن" نوشته که جلال الدین سیوطی (م، ۹۱۱ ق) آن را به صورت فشرده به نام "مجاز الفرسان الی مجاز القرآن" نگاشته است. ولی هیچ یک از اینها در معنای بیان استعاری مجاز که در انحصار سید رضی بوده است، به پایه "تلخیص البیان" نمی رسند». همچنین این کتاب از جهاتى قابل توجه مفسران بعدى قرار گرفته است و به تفسیر بدیعی و بیانى آن استناد و اعتماد کرده اند به طورى که قطب راوندى و دیگران، نظرات سید رضى در این کتاب را در تفاسیر خود نقل کرده اند.
نکته حائز اهمیت درباره این کتاب این که در زمان سید رضى تفکرات ظاهریه و سلفیه به شدت در حال رواج بود که تأویل مجاز گویى آیات قرآن و سنت نبوی را انکار مى کرد و کتاب هاى مختلف سید رضى پیرامون مجازات القرآن پاسخى قاطع و علمى به این جریان انحرافى بود.
شریف رضی در تلخیص البیان از پدر خود، ابواحمد حسین بن موسی با عبارت «رضی اللّه عنه و أرضاه» یاد کرده است.[۳] با توجه به سال درگذشت پدرش (۴۰۰ ق) و سال وفات خودش (۴۰۶ ق)، وی باید کتاب را در شش سال آخر زندگی اش نوشته باشد.
سید محمدباقر سبزوارى کتاب «تلخیص البیان» را در سال ۱۳۳۰ شمسی به فارسی برگرداند و با استشهاد از اشعار فارسى به چاپ رساند.
محتوای کتاب
کتاب «تلخیص البیان فی مجازات القرآن» در یک جلد به زبان عربی در تفسیر آیات قرآن کریم مخصوصا واژه‌ها و عبارات و تعبیرات مجازی و کنایی و استعاری نوشته شده و مؤلف در آن کمتر به بیان قصص و اخبار و مسائل فقهی و غیره اهتمام کرده است.
با توجه به نثر زیبای شریف رضی[۴] و عبارتهای فصیح و ترکیب های اصیل که استادی وی را نشان می دهد،[۵] در سیر علوم بلاغی، این کتاب از مهمترین آثار تحقیقی سده چهارم است،[۶] که مجازها و استعاره ها و کنایه های قرآن کریم را به ترتیبِ آیات و سور و با استشهاد فراوان از اشعار عربی، با عنوان کلی مجاز آورده است.[۷]
روش سید رضى در این کتاب بدین گونه است که از ابتداى قرآن آغاز کرده و نکات بدیعى و بیانى هر سوره را متذکر شده و به بررسى نکاتش پرداخته است. و هر سوره اى که فاقد وجوه مجاز و استعاره بوده است را آورده و گفته است که این سوره مطالب مناسب با غرض کتاب را ندارد و یا ما مطلبى در معناى مجازى در این سوره نیافتیم. البته سید رضى علاوه بر پرداختن به جنبه هاى فصاحت و بلاغت آیات، در بسیارى از موارد به شرح لغات و کلمات قرآن نیز توجه و عنایت داشته و مطالب بسیار مهمى در معناى لغوى بیان کرده است که در هیچ منبع لغوى دیگر یافت نمى شود. به همین جهت او همه مهارت و تسلط بى نظیر خود در ادبیات و لغت عرب را در این کتاب به نمایش گذاشته است. او در شرح آیات به ندرت به ذکر حدیث پرداخته و در کلّ کتاب فقط شش حدیث نبوی ذکر کرده که سند آنها را نیز نیاورده است، اما همه آن احادیث در منابع حدیثى معتبر با سند صحیح نقل شده است.
برخی از ویژگیهای تلخیص البیان عبارت است از: ذکر قرائات مختلف بنابر نظر قاریان هفت گانه،[۸] بحث از معانی واژگان و ترکیبهای قرآنی،[۹] برطرف کردن مشکلات شواهد شعری که به آنها استناد کرده و اظهارنظر در مسائل اختلافی،[۱۰] و استفاده از احادیث در بیان مجازها و ترکیب های قرآنی.[۱۱]
مؤلف در کتاب خود، از شاعران دوره عباسی شاهدی نیاورده زیرا در گذشته، اصالت شعر عربی را تا پایان دوره اموی می دانسته اند.[۱۲]
پانویس
- ↑ ابن شهرآشوب، ص۵۱؛ حرّ عاملی، قسم۲، ص۲۶۱.
- ↑ نجاشی، ص۳۹۸؛ آقا بزرگ طهرانی، ج۴، ص۴۲۱؛ فرّوخ، ج۳، ص۶۰.
- ↑ چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۳۲۲.
- ↑ رجوع کنید به باخرزی، ج۱، ص۲۹۳؛ ابن جوزی، ج۱۵، ص۱۱۵؛ متز، ج۱، ص۴۸۷، ۴۹۱؛ تستری، ج۸، ص۱۴۸.
- ↑ رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمد عبدالغنی حسن، ص۱۶۱، ۳۰۴؛ چاپ مشکوة، مقدمه.
- ↑ ضیف، ص۱۳۹.
- ↑ همان، ص۱۴۰؛ برای نمونه شواهد رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۴۳، ۱۶۹، ۱۷۹.
- ↑ رجوع کنید به همان، ص۱۱۴، ص۱۲۷.
- ↑ رجوع کنید به همان، فهرست، ص۴۴۷ـ۴۵۸.
- ↑ همان، چاپ مشکوة، مقدمه.
- ↑ رجوع کنید به همان، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۵۷، ۱۷۴، ۲۷۴.
- ↑ همان، مقدمه محمدعبدالغنی حسن، ص۳۹.
منابع
- "تلخیص البیان فی مجازات القرآن"، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۸، باقر قربانی زرّین.
- "معرفی کتاب تلخیص البیان"، آیین رحمت - دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
