تلخیص البیان فی مجازات القرآن (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۸ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}}
 
 
{{مشخصات کتاب
 
{{مشخصات کتاب
  
سطر ۶: سطر ۵:
 
|تصویر= [[پرونده:تلخيص البيان عن مجازات القرآن.jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر= [[پرونده:تلخيص البيان عن مجازات القرآن.jpg|240px|وسط]]
  
−
|نویسنده= ابوالحسن محمد بن حسين سيد رضي.
+
|نویسنده=سید رضی
  
−
|موضوع= تفاسیر فقهی
+
|موضوع= تفسیر ادبی
  
 
|زبان= عربی  
 
|زبان= عربی  
  
−
|تعداد جلد= 2
+
|تعداد جلد= ۱
  
−
|عنوان افزوده1=
+
|عنوان افزوده1=تحقیق
  
−
|افزوده1=
+
|افزوده1=محمد عبدالغنى حسن
  
 
|عنوان افزوده2=
 
|عنوان افزوده2=
سطر ۲۲: سطر ۲۱:
 
|افزوده2=
 
|افزوده2=
  
−
|لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39204/تلخيص-البيان-عن-مجازات-القرآن  تلخيص البيان عن مجازات القرآن]
+
|لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39204/تلخيص-البيان-عن-مجازات-القرآن  تلخيص البيان فی مجازات القرآن]
 
}}
 
}}
−
'''تلخیص البیان فی مَجازات القرآن'''، کتابی به عربی در بیان مفاهیم مجازی و استعاری قرآن، تألیف ابوالحسن محمد بن حسین شریف رضی، دانشمند امامی نیمه دوم قرن چهارم.(متوفی 406) این کتاب نخستین اثر مستقل درباره مجازها و استعاره های قرآن است و خود مؤلف در المجازات النبویّة <ref>ص10.</ref> به این نکته اشاره کرده است، هر چند کتاب مَجاز القرآن ابوعبیده مَعمر بن مثنّی (متوفی 209) عنوان مجاز دارد، اما مجاز در نزد وی معنایی عام داشته و مراد از آن راههایی بوده که قرآن برای بیان مقاصد خود برگزیده است.<ref>ج1، مقدمة سزگین، ص19.</ref> از این رو مَجاز با کلمات تفسیر، معنی، تقدیر و تأویل مترادف شده است و معنای بلاغی آن مورد نظر نیست.<ref>همان، ص18ـ19؛ علوی مقدم، ص133، 139؛ برای نمونه ها رجوع کنید به ابوعبیده، ج1، ص3، 147، 205.</ref>
+
'''«تلخیص البیان فی مَجازات القرآن»''' تألیف [[سید رضی]] (م، ۴۰۶ ق)، نخستین کتابى است که در زمینه بیان مفاهیم مجازی و استعاری [[قرآن کریم]] و فصاحت و [[بلاغت]] آن است. می‌توان این کتاب را از [[تفسیر ادبی|تفاسیر ادبی]] قرآن دانست که برای نشان دادن جنبه [[اعجاز قرآن|اعجاز]] بیانی و بلاغی قرآن نوشته شده است.
  
−
تلخیص البیان کتابی ارزشمند و به نوشته ابن خلکان <ref>ج4، ص416.</ref> در نوع خود نادر است. مؤلف در المجازات النبویّة <ref>ص9.</ref> و ابن عنبه <ref>ص207.</ref> و امین،<ref>ج9، ص218.</ref> نام کتاب را تلخیص البیان عن مجازات القرآن آورده اند، اما در پاره ای منابع نام آن تلخیص البیان من مجازات القرآن آمده است.<ref>ابن شهرآشوب، ص51؛ حرّ عاملی، قسم2، ص261.</ref> برخی نیز به دلیل موضوع کتاب ، آن را با عنوان مجاز یا مجازات القرآن ذکر کرده اند.<ref>نجاشی، ص398؛ آقا بزرگ طهرانی، ج4، ص421؛ فرّوخ، ج3، ص60.</ref> ولی عنوان آن در تمام چاپها، تلخیص البیان فی مجازات القرآن است.
+
==مؤلف کتاب==
 +
محمد بن الحسین بن موسی مشهور به «[[سید رضی]]» (۴۰۶-۳۵۹ ق)، [[فقیه]]، مفسر و ادیب بزرگ [[شیعه]] در قرن چهارم هجری و از شاگردان [[شیخ مفید]] بود. او برادر [[سید مرتضی|سید مرتضى]] است و نسش از طریق پدر به [[امام کاظم]] علیه السلام و از طریق مادر به [[امام سجاد]] علیه السلام مى‌رسد.
  
−
با توجه به نثر زیبای شریف رضی <ref>رجوع کنید به باخرزی، ج1، ص293؛ ابن جوزی، ج15، ص115؛ متز، ج1، ص487، 491؛ تستری، ج8، ص148.</ref> و عبارتهای فصیح و ترکیب های اصیل که استادی وی را نشان می دهد،<ref>رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمد عبدالغنی حسن، ص161، 304؛ چاپ مشکوة، مقدمه، ص م.</ref> در سیر علوم بلاغی این کتاب از مهمترین آثار تحقیقی سدة چهارم است.<ref>ضیف، ص139.</ref> که مجازها و استعاره ها و کنایه های قرآن کریم را به ترتیبِ سوره ها و آیات و با استشهاد فراوان از اشعار عربی، با عنوان کلی مجاز آورده است.<ref>همان، ص140؛ برای نمونه شواهد رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص143، 169، 179.</ref> و می توان آن را تفسیر بیانی قرآن کریم دانست که برای نشان دادن جنبه اعجاز بلاغی و بیانی قرآن نوشته شده است.<ref>همان، مقدمه، ص61.</ref> از جمله، بحث از آیه: «اَللّهُ یَسْتَهزِی ُ بِهِمْ...» ([[سوره بقره]]: 15) قابل ذکر است که «استهزاء» مجازاً به خداوند اسناد داده شده است زیرا خداوند حلیم و حکیم است و استهزاء، عکس اینهاست؛ از این رو در این آیه جزای استهزاء که مؤاخذه و عِقاب است، استهزاء نامیده شده است.<ref>همان، ص113ـ114.</ref> شریف رضی همچنین ضمن بحث از آیة {{متن قرآن|«...مِنْ بَعْدِم'اکادَ یَزیغُ قُلُوبُ فَریقٍ مِنْهُم...»}}. ([[سوره توبه]]: 117) آن را استعاره دانسته و معنای حقیقی زیغ را اعوجاج و کجی ذکر کرده است.
+
سید رضى از نظر علمى محبوب دانشمندان عصر خود بوده و از نظر سیاسى و اجتماعى جایگاه رفیعى نزد دولتمردان و سیاستمداران زمان خود داشته است.
  
−
به نظر او در این آیه حالت درونی و روانی آنانی که از شدت ترس نزدیک بوده است خود را ببازند، به موجود محسوسی تشبیه شده که پس از استقامت و راستی به کجی گراید و بعد از ثبات و استواری، منحرف شود. شریف رضی برای اثبات گفتة خود آیه بعد را دلیل آورده که می گوید: {{متن قرآن|«...حَتّی اِذا ضاقَتْ عَلَیْهِمُْالاَرْضُ بِما رَحُبَتْ وَ ضاقَتْ عَلَیهِم اَنْفُسُهُمْ...»}}. ([[سوره توبه]]: 118) و افزوده است که این نیز استعاره است و در واقع تشبیه معقول به محسوس است زیرا توصیف نفس به تنگی و گشادگی حقیقی نیست بلکه مجازی است.<ref>همان، ص150ـ151؛ علوی مقدم، ص145ـ146.</ref>
+
کتاب شریف «[[نهج البلاغه]]» گردآوری او است. از سید رضی آثار زیاد دیگرى مانند «[[مجازات الآثار النبویة]]» نام برده شده و در بحث هاى [[قرآن|قرآنى]] نیز افزون بر «تلخیص البیان عن مجازات القرآن، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] «[[حقایق التأویل فی متشابه التنزیل (کتاب)|حقایق التاویل فی متشابه التنزیل]]» و «معانى القرآن» را نگاشته است.
  
−
شریف رضی در تلخیص البیان از پدر خود، ابواحمد حسین بن موسی با عبارت «رضی اللّه عنه و أرضاه» یاد کرده است.<ref>چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص322.</ref> با توجه به سال درگذشت پدرش (400) و سال وفات خودش (406)، وی باید کتاب را در شش سال آخر زندگی اش نوشته باشد. او در این کتاب از برخی استادانش نام برده است از جمله از ابن جنّی، قاضی عبدالجبار معتزلی و ابوبکر محمد بن موسی خوارزمی.<ref>همان، ص148، 212، 280ـ281.</ref>
+
==معرفی کتاب==
 +
کتاب «تلخیص البیان» نخستین اثر مستقل درباره مجازها و استعاره های [[قرآن]] است و خود مؤلف در «[[المجازات النبویه (کتاب)|المجازات النبویّة]]» به این نکته اشاره کرده است، هر چند کتاب «مَجاز القرآن» ابوعبیده معمر بن مثنّی (متوفی ۲۰۹) عنوان مجاز دارد، اما مجاز در نزد وی معنایی عام داشته و مراد از آن راههایی بوده که قرآن برای بیان مقاصد خود برگزیده است و معنای [[بلاغت|بلاغی]] آن مورد نظر نیست.
  
−
برخی از ویژگیهای تلخیص البیان عبارت است از: ذکر قرائت های مختلف بنابر نظر قاریان هفت گانه <ref>رجوع کنید به همان، ص114، پانویس2، ص127، پانویس 1.</ref> بحث از معانی واژگان و ترکیبهای قرآنی؛<ref>رجوع کنید به همان، فهرست، ص447ـ458.</ref> برطرف کردن مشکلات شواهد شعری که به آنها استناد کرده و اظهارنظر در مسائل اختلافی <ref>همان، چاپ مشکوة، مقدمه، ص م.</ref> و استفاده از احادیث در بیان مجازها و ترکیب های قرآنی.<ref>رجوع کنید به همان، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص157، 174، 274.</ref> به تصریح مؤلف در این کتاب برخی سوره ها معانی مجازی ندارند، مانند [[سوره عبس]]<ref>همان، ص359.</ref> و [[سوره انفطار]].<ref>همان، ص360.</ref> او در کتاب خود، از شاعران دوره عباسی شاهدی نیاورده زیرا در گذشته اصالت شعر عربی را تا پایان دوره اموی می دانسته اند.<ref>همان، مقدمه محمدعبدالغنی حسن، ص39.</ref>
+
مؤلف در «المجازات النبویّة» نام کتاب را «تلخیص البیان عن مجازات القرآن» آورده، اما در پاره ای منابع نام آن «تلخیص البیان من مجازات القرآن» آمده است.<ref>ابن شهرآشوب، ص۵۱؛ حرّ عاملی، قسم۲، ص۲۶۱.</ref> برخی نیز به دلیل موضوع کتاب، آن را با عنوان مجازات القرآن ذکر کرده اند.<ref>نجاشی، ص۳۹۸؛ آقا بزرگ طهرانی، ج۴، ص۴۲۱؛ فرّوخ، ج۳، ص۶۰.</ref> ولی عنوان آن در تمام چاپها، «تلخیص البیان فی مجازات القرآن» است.
  
−
نخستین بار سید محمد مشکوة نسخه ای از این کتاب را شناسایی و عکس آن را با مقدمه و فهرست های مختلف در 1329 در تهران چاپ کرد. سپس محقق مصری، محمدعبدالغنی حسن همین نسخه را به شیوه ای بدیع تحقیق و در 1374/1955 در [[مصر]] چاپ کرد و چاپ افست آن را نیز در بیروت منتشر نمود. پس از این دو چاپ نسخة دیگری از کتاب در کتابخانه سید محمد جزائری در [[نجف]] بدست آمد و مکی سید جاسم چاپ کامل آن را در 1375 در [[بغداد]] انتشار داد که اساس چاپ دیگری در تهران در 1407 شد. سید محمدباقر سبزواری آن را در 1330ش در تهران به فارسی برگرداند و با استشهاد از اشعار فارسی<ref>برای نمونه رجوع کنید به ص44ـ45، 49، 60.</ref> به چاپ رساند.
+
تلخیص البیان کتابی ارزشمند و به نوشته [[ابن خلکان]] در نوع خود نادر است. [[حاجی خلیفه|ملا کاتب چلبی]]، صاحب کتاب «[[کشف الظنون (کتاب)|کشف الظنون]]»، در این باره چنین می نویسد: «عزالدین بن عبدالسلام، دانشمند معروف مصری (م، ۶۶۰ ق)، کتابی به نام "مجاز القرآن" نوشته که [[جلال الدین سیوطی]] (م، ۹۱۱ ق) آن را به صورت فشرده به نام "مجاز الفرسان الی مجاز القرآن" نگاشته است. ولی هیچ یک از این‏ها در معنای بیان استعاری مجاز که در انحصار سید رضی بوده است، به پایه "تلخیص البیان" نمی‏ رسند». همچنین این کتاب از جهاتى قابل توجه مفسران بعدى قرار گرفته است و به تفسیر بدیعی و بیانى آن استناد و اعتماد کرده اند به طورى که [[قطب راوندى]] و دیگران، نظرات سید رضى در این کتاب را در تفاسیر خود نقل کرده اند.
  
 +
نکته حائز اهمیت درباره این کتاب این که در زمان سید رضى تفکرات ظاهریه و سلفیه به شدت در حال رواج بود که [[تأویل]] مجاز گویى آیات قرآن و سنت نبوی را انکار مى کرد و کتاب هاى مختلف سید رضى پیرامون مجازات القرآن پاسخى قاطع و علمى به این جریان انحرافى بود.
 +
 +
[[سید رضی|شریف رضی]] در تلخیص البیان از پدر خود، ابواحمد حسین بن موسی با عبارت «رضی اللّه عنه و أرضاه» یاد کرده است.<ref>چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۳۲۲.</ref> با توجه به سال درگذشت پدرش (۴۰۰ ق) و سال وفات خودش (۴۰۶ ق)، وی باید کتاب را در شش سال آخر زندگی اش نوشته باشد.
 +
 +
سید محمدباقر سبزوارى کتاب «تلخیص البیان» را در سال ۱۳۳۰ شمسی به فارسی برگرداند و با استشهاد از اشعار فارسى به چاپ رساند.
 +
 +
==محتوای کتاب==
 +
کتاب «تلخیص البیان فی مجازات القرآن» در یک جلد به زبان عربی در [[تفسیر]] آیات [[قرآن کریم]] مخصوصا واژه‌ها و عبارات و تعبیرات مجازی و کنایی و استعاری نوشته شده و مؤلف در آن کم‏تر به بیان [[قصه‌ های قرآن|قصص]] و اخبار و مسائل [[فقه|فقهی]] و غیره اهتمام کرده است.
 +
 +
با توجه به نثر زیبای [[سید رضی|شریف رضی]]<ref>رجوع کنید به باخرزی، ج۱، ص۲۹۳؛ ابن جوزی، ج۱۵، ص۱۱۵؛ متز، ج۱، ص۴۸۷، ۴۹۱؛ تستری، ج۸، ص۱۴۸.</ref> و عبارتهای فصیح و ترکیب های اصیل که استادی وی را نشان می دهد،<ref>رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمد عبدالغنی حسن، ص۱۶۱، ۳۰۴؛ چاپ مشکوة، مقدمه.</ref> در سیر [[بلاغت|علوم بلاغی]]، این کتاب از مهمترین آثار تحقیقی سده چهارم است،<ref>ضیف، ص۱۳۹.</ref> که مجازها و استعاره ها و کنایه های قرآن کریم را به ترتیبِ [[آیه|آیات]] و [[سوره|سور]] و با استشهاد فراوان از اشعار عربی، با عنوان کلی مجاز آورده است.<ref>همان، ص۱۴۰؛ برای نمونه شواهد رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۴۳، ۱۶۹، ۱۷۹.</ref>
 +
 +
روش سید رضى در این کتاب بدین گونه است که از ابتداى قرآن آغاز کرده و نکات بدیعى و بیانى هر سوره را متذکر شده و به بررسى نکاتش پرداخته است. و هر سوره اى که فاقد وجوه مجاز و استعاره بوده است را آورده و گفته است که این سوره مطالب مناسب با غرض کتاب را ندارد و یا ما مطلبى در معناى مجازى در این سوره نیافتیم.
 +
البته سید رضى علاوه بر پرداختن به جنبه هاى فصاحت و بلاغت آیات، در بسیارى از موارد به شرح لغات و کلمات قرآن نیز توجه و عنایت داشته و مطالب بسیار مهمى در معناى لغوى بیان کرده است که در هیچ منبع لغوى دیگر یافت نمى شود. به همین جهت او همه مهارت و تسلط بى نظیر خود در ادبیات و لغت عرب را در این کتاب به نمایش گذاشته است.
 +
او در شرح آیات به ندرت به ذکر [[حدیث]] پرداخته و در کلّ کتاب فقط شش حدیث نبوی ذکر کرده که سند آنها را نیز نیاورده است، اما همه آن احادیث در منابع حدیثى معتبر با سند صحیح نقل شده است.
 +
 +
برخی از ویژگیهای تلخیص البیان عبارت است از: ذکر [[قراءات قرآن|قرائات]] مختلف بنابر نظر [[قراء سبعه|قاریان هفت گانه]]،<ref>رجوع کنید به همان، ص۱۱۴، ص۱۲۷.</ref> بحث از معانی واژگان و ترکیبهای قرآنی،<ref>رجوع کنید به همان، فهرست، ص۴۴۷ـ۴۵۸.</ref> برطرف کردن مشکلات شواهد شعری که به آنها استناد کرده و اظهارنظر در مسائل اختلافی،<ref>همان، چاپ مشکوة، مقدمه.</ref> و استفاده از احادیث در بیان مجازها و ترکیب های قرآنی.<ref>رجوع کنید به همان، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۵۷، ۱۷۴، ۲۷۴.</ref>
 +
 +
مؤلف در کتاب خود، از شاعران دوره [[حکومت بنی عباس|عباسی]] شاهدی نیاورده زیرا در گذشته، اصالت [[شعر]] عربی را تا پایان دوره [[بنی امیه|اموی]] می دانسته اند.<ref>همان، مقدمه محمدعبدالغنی حسن، ص۳۹.</ref>
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
−
 
 
==منابع==
 
==منابع==
−
* دانشنامه جهان اسلام، جلد 8، ذیل مدخل ''تلخیص البیان فی مَجازات القرآن'' از باقر قربانی زرّین، در دسترس در  پایگاه دانشنامه جهان اسلام.
+
*"تلخیص البیان فی مجازات القرآن"، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۸، باقر قربانی زرّین.
−
==متن کتاب تلخيص البيان عن مجازات القرآن==
+
*[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/408861/%D8%AA%D9%84%D8%AE%DB%8C%D8%B5-%D8%A7%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86 "معرفی کتاب تلخیص البیان"، آیین رحمت - دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی].
−
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39204/تلخيص-البيان-عن-مجازات-القرآن  تلخيص البيان عن مجازات القرآن]
+
[[رده:کتاب‌های ادبی]]
−
[[رده:تفاسیر]]
+
[[رده:تفاسیر ادبی]][[رده:آثار سید رضی]]
−
[[رده:تفاسیر ادبی]]
 
−
 
 
 
{{تفسیر قرآن}}
 
{{تفسیر قرآن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۳۱

تلخيص البيان عن مجازات القرآن.jpg
نویسنده سید رضی
موضوع تفسیر ادبی
زبان عربی
تعداد جلد ۱
تحقیق محمد عبدالغنى حسن

تلخيص البيان فی مجازات القرآن

«تلخیص البیان فی مَجازات القرآن» تألیف سید رضی (م، ۴۰۶ ق)، نخستین کتابى است که در زمینه بیان مفاهیم مجازی و استعاری قرآن کریم و فصاحت و بلاغت آن است. می‌توان این کتاب را از تفاسیر ادبی قرآن دانست که برای نشان دادن جنبه اعجاز بیانی و بلاغی قرآن نوشته شده است.

مؤلف کتاب

محمد بن الحسین بن موسی مشهور به «سید رضی» (۴۰۶-۳۵۹ ق)، فقیه، مفسر و ادیب بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری و از شاگردان شیخ مفید بود. او برادر سید مرتضى است و نسش از طریق پدر به امام کاظم علیه السلام و از طریق مادر به امام سجاد علیه السلام مى‌رسد.

سید رضى از نظر علمى محبوب دانشمندان عصر خود بوده و از نظر سیاسى و اجتماعى جایگاه رفیعى نزد دولتمردان و سیاستمداران زمان خود داشته است.

کتاب شریف «نهج البلاغه» گردآوری او است. از سید رضی آثار زیاد دیگرى مانند «مجازات الآثار النبویة» نام برده شده و در بحث هاى قرآنى نیز افزون بر «تلخیص البیان عن مجازات القرآن، تفسیر «حقایق التاویل فی متشابه التنزیل» و «معانى القرآن» را نگاشته است.

معرفی کتاب

کتاب «تلخیص البیان» نخستین اثر مستقل درباره مجازها و استعاره های قرآن است و خود مؤلف در «المجازات النبویّة» به این نکته اشاره کرده است، هر چند کتاب «مَجاز القرآن» ابوعبیده معمر بن مثنّی (متوفی ۲۰۹) عنوان مجاز دارد، اما مجاز در نزد وی معنایی عام داشته و مراد از آن راههایی بوده که قرآن برای بیان مقاصد خود برگزیده است و معنای بلاغی آن مورد نظر نیست.

مؤلف در «المجازات النبویّة» نام کتاب را «تلخیص البیان عن مجازات القرآن» آورده، اما در پاره ای منابع نام آن «تلخیص البیان من مجازات القرآن» آمده است.[۱] برخی نیز به دلیل موضوع کتاب، آن را با عنوان مجازات القرآن ذکر کرده اند.[۲] ولی عنوان آن در تمام چاپها، «تلخیص البیان فی مجازات القرآن» است.

تلخیص البیان کتابی ارزشمند و به نوشته ابن خلکان در نوع خود نادر است. ملا کاتب چلبی، صاحب کتاب «کشف الظنون»، در این باره چنین می نویسد: «عزالدین بن عبدالسلام، دانشمند معروف مصری (م، ۶۶۰ ق)، کتابی به نام "مجاز القرآن" نوشته که جلال الدین سیوطی (م، ۹۱۱ ق) آن را به صورت فشرده به نام "مجاز الفرسان الی مجاز القرآن" نگاشته است. ولی هیچ یک از این‏ها در معنای بیان استعاری مجاز که در انحصار سید رضی بوده است، به پایه "تلخیص البیان" نمی‏ رسند». همچنین این کتاب از جهاتى قابل توجه مفسران بعدى قرار گرفته است و به تفسیر بدیعی و بیانى آن استناد و اعتماد کرده اند به طورى که قطب راوندى و دیگران، نظرات سید رضى در این کتاب را در تفاسیر خود نقل کرده اند.

نکته حائز اهمیت درباره این کتاب این که در زمان سید رضى تفکرات ظاهریه و سلفیه به شدت در حال رواج بود که تأویل مجاز گویى آیات قرآن و سنت نبوی را انکار مى کرد و کتاب هاى مختلف سید رضى پیرامون مجازات القرآن پاسخى قاطع و علمى به این جریان انحرافى بود.

شریف رضی در تلخیص البیان از پدر خود، ابواحمد حسین بن موسی با عبارت «رضی اللّه عنه و أرضاه» یاد کرده است.[۳] با توجه به سال درگذشت پدرش (۴۰۰ ق) و سال وفات خودش (۴۰۶ ق)، وی باید کتاب را در شش سال آخر زندگی اش نوشته باشد.

سید محمدباقر سبزوارى کتاب «تلخیص البیان» را در سال ۱۳۳۰ شمسی به فارسی برگرداند و با استشهاد از اشعار فارسى به چاپ رساند.

محتوای کتاب

کتاب «تلخیص البیان فی مجازات القرآن» در یک جلد به زبان عربی در تفسیر آیات قرآن کریم مخصوصا واژه‌ها و عبارات و تعبیرات مجازی و کنایی و استعاری نوشته شده و مؤلف در آن کم‏تر به بیان قصص و اخبار و مسائل فقهی و غیره اهتمام کرده است.

با توجه به نثر زیبای شریف رضی[۴] و عبارتهای فصیح و ترکیب های اصیل که استادی وی را نشان می دهد،[۵] در سیر علوم بلاغی، این کتاب از مهمترین آثار تحقیقی سده چهارم است،[۶] که مجازها و استعاره ها و کنایه های قرآن کریم را به ترتیبِ آیات و سور و با استشهاد فراوان از اشعار عربی، با عنوان کلی مجاز آورده است.[۷]

روش سید رضى در این کتاب بدین گونه است که از ابتداى قرآن آغاز کرده و نکات بدیعى و بیانى هر سوره را متذکر شده و به بررسى نکاتش پرداخته است. و هر سوره اى که فاقد وجوه مجاز و استعاره بوده است را آورده و گفته است که این سوره مطالب مناسب با غرض کتاب را ندارد و یا ما مطلبى در معناى مجازى در این سوره نیافتیم. البته سید رضى علاوه بر پرداختن به جنبه هاى فصاحت و بلاغت آیات، در بسیارى از موارد به شرح لغات و کلمات قرآن نیز توجه و عنایت داشته و مطالب بسیار مهمى در معناى لغوى بیان کرده است که در هیچ منبع لغوى دیگر یافت نمى شود. به همین جهت او همه مهارت و تسلط بى نظیر خود در ادبیات و لغت عرب را در این کتاب به نمایش گذاشته است. او در شرح آیات به ندرت به ذکر حدیث پرداخته و در کلّ کتاب فقط شش حدیث نبوی ذکر کرده که سند آنها را نیز نیاورده است، اما همه آن احادیث در منابع حدیثى معتبر با سند صحیح نقل شده است.

برخی از ویژگیهای تلخیص البیان عبارت است از: ذکر قرائات مختلف بنابر نظر قاریان هفت گانه،[۸] بحث از معانی واژگان و ترکیبهای قرآنی،[۹] برطرف کردن مشکلات شواهد شعری که به آنها استناد کرده و اظهارنظر در مسائل اختلافی،[۱۰] و استفاده از احادیث در بیان مجازها و ترکیب های قرآنی.[۱۱]

مؤلف در کتاب خود، از شاعران دوره عباسی شاهدی نیاورده زیرا در گذشته، اصالت شعر عربی را تا پایان دوره اموی می دانسته اند.[۱۲]

پانویس

  1. ↑ ابن شهرآشوب، ص۵۱؛ حرّ عاملی، قسم۲، ص۲۶۱.
  2. ↑ نجاشی، ص۳۹۸؛ آقا بزرگ طهرانی، ج۴، ص۴۲۱؛ فرّوخ، ج۳، ص۶۰.
  3. ↑ چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۳۲۲.
  4. ↑ رجوع کنید به باخرزی، ج۱، ص۲۹۳؛ ابن جوزی، ج۱۵، ص۱۱۵؛ متز، ج۱، ص۴۸۷، ۴۹۱؛ تستری، ج۸، ص۱۴۸.
  5. ↑ رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمد عبدالغنی حسن، ص۱۶۱، ۳۰۴؛ چاپ مشکوة، مقدمه.
  6. ↑ ضیف، ص۱۳۹.
  7. ↑ همان، ص۱۴۰؛ برای نمونه شواهد رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۴۳، ۱۶۹، ۱۷۹.
  8. ↑ رجوع کنید به همان، ص۱۱۴، ص۱۲۷.
  9. ↑ رجوع کنید به همان، فهرست، ص۴۴۷ـ۴۵۸.
  10. ↑ همان، چاپ مشکوة، مقدمه.
  11. ↑ رجوع کنید به همان، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۵۷، ۱۷۴، ۲۷۴.
  12. ↑ همان، مقدمه محمدعبدالغنی حسن، ص۳۹.

منابع

***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=تلخیص_البیان_فی_مجازات_القرآن_(کتاب)&oldid=149718»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا