تفسیر القرآن العظیم (ابن ابی حاتم) (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
جز (Zamani صفحهٔ تفسير القرآن العظيم(ابنابىحاتم) را بدون برجای‌گذاشتن تغییرمسیر به تفسير القرآن العظيم (ابن ابى حاتم) منتقل کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | {{مشخصات کتاب | |
| − | + | |عنوان= | |
| − | + | |تصویر= [[پرونده:تفسير القرآن العظيم (ابن ابى حاتم).jpg|240px|وسط]] | |
| − | |||
| − | = | + | |نویسنده= ابن ابی حاتم |
| − | + | |موضوع= تفسیر اهل سنت | |
| − | + | |زبان= عربی | |
| − | + | |تعداد جلد= ۱۳ | |
| − | + | |عنوان افزوده1= تحقيق | |
| − | + | |افزوده1= اسعد محمد الطيب | |
| − | |||
| − | + | |عنوان افزوده2= | |
| − | + | |افزوده2= | |
| − | + | |لینک= | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | }} | |
| + | «تفسیر القرآن العظیم» تألیف [[ابن ابی حاتم]] (م، ۳۲۷ ق)، از [[تفسیر روایی|تفاسیر مأثور]] و به زبان عربى است که شامل کل آیات [[قرآن]] مى‌باشد. ابن ابى حاتم تفسیر خود را بر اساس آثار رسیده از [[صحابی|صحابه]] و [[تابعین|تابعان]] بنا نهاد و کمال دقت را در اسناد و منابع روایى خود به خرج داد، تا آنجا که توانست در به دست آوردن روایات صحیح کوشید، از این رو تفسیر وى مورد توجه همگان قرار گرفت. | ||
| − | + | ==روش تفسیرى== | |
| − | + | عبدالرحمن ابن ابى حاتم در وصف و بیان [[روشهای تفسیری قرآن|روش تفسیری]] خود مى‌نویسد: «کوشیدم تا این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] را با صحیح‌ترین آثار سلف صالح فراهم سازم. نخست آثار منقول از [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلى الله علیه و آله را جداگانه آوردم و کسى را با او همراه نساختم. سپس به تفاسیر منقول از بزرگان [[صحابی|صحابه]] پرداختم و در پى آن، تفاسیر [[تابعان]] را آورده‌ام و موارد وفاق و اختلاف آنان را یادآور شدم.» | |
| − | + | ابن ابى حاتم در تفسیر هر [[آیه|آیه]]، به روایات مأثور (منقول) پیرامون هر یک پرداخته و در صورت اختلاف متن، تحت عنوانهاى «وجه دوم»، «وجه سوم» و... آنها را مطرح کرده و اقوال را به گونه‌اى منظم و جدا از هم آورده است. | |
| − | + | ایشان هرگز به مسائل جنبى نپرداخته است به همین جهت، تفسیرى کاملا مبتنى بر نصوص وارده مى‌باشد و چیزى با آن آمیخته نشده است. از این رو در این تفسیر به طور پراکنده تنها آیاتى که درباره آنها روایاتى نقل شده، تفسیر شده است. | |
| − | + | ابن ابى حاتم تفسیر خود را چنین آغاز مى‌کند: «الحمد لله رب العالمین و صلى الله على محمد خاتم الانبیاء و على آله اجمعین...» و روشن است که این شیوه، روش ارادتمندان به [[اهل بیت]] است. در ضمن تفسیر نیز به مواردى برخورد مى‌کنیم که به دیدگاه [[تشیع]] نزدیکتر است، (گر چه خود، [[شافعی|شافعى]] مى‌نمایاند) از جمله ذیل آیه ۵۶ سوره احزاب{{متن قرآن|« إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی...»}} از پیامبر( ص) روایت مى‌کند که، فرمود: بگویید: «اللهم صلى على محمد و على آل محمد، کما صلّیت على ابراهیم و على آل ابراهیم. انک حمید مجید. و بارک على محمد و آل محمد، کما بارکت على ابراهیم و آل ابراهیم، انک حمید مجید.» | |
| − | + | در ذیل آیه ۳۳ سوره احزاب شأن نزول آن را در مورد [[پنج تن]] آل عبا از [[عایشه|عائشه]] و [[ام سلمه]] نقل مى‌نماید و نیز ذیل آیه ۲۱۴:{{متن قرآن|«وَأَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ»}} روایت «و یکون خلیفتى فى اهلى» را درباره حضرت على (ع) آورده است. و ذیل آیه ۲۱۹ شعراء:{{متن قرآن|«وَتَقَلُّبَک فِی السَّاجِدِینَ»}} نیز شاخصه عقیدتى مکتب تشیع (ناآلودگى نیاکان معصومین) را مطرح مى‌سازد و به دو طریق از [[ابن عباس]] (در [[تأویل|تأویل]] آیه) روایت مى‌کند که: پیامبر (ص) پیوسته در اصلاب انبیاء جا به جا مى‌شد تا مادر او را زائید.» [[محمد بن جریر طبری|طبرى]] با آنکه هم عصر ابن ابى حاتم بوده، هیچیک از این روایات را در تفسیرش نیاورده و شاید به آن دست نیافته است و این برترى ابن ابى حاتم و گستردگى اطلاعات وى را مى‌رساند. | |
| − | + | == اهمیت این تفسیر == | |
| + | [[جلال الدین سیوطی|جلال الدین سیوطى]] (متوفاى ۹۱۱) در «الاتقان» مى‌نویسد: «کتاب ابن جریر طبرى ارزشمندترین و گران سنگ ترین تفسیرهاست، پس از او، ابن ابى حاتم... مى‌باشد و همه آنها مستند به صحابه و تابعان و پیروان آنان است.» | ||
| + | در تفسیر ابن ابى حاتم روایات معتبرى یافت مى‌شود که آنها را در جاى دیگرى نمى‌توان یافت. او محتواى تفاسیر پیش از خود را (از جمله، تفسیرهاى سعید بن جبیر و مقاتل بن حیان و غیره) در درون تفسیرش جاى داد و اگر او نبود، این آثار از میان رفته بود. | ||
| + | |||
| + | تفسیر او را منبع سرشار و قابل اعتمادى براى مفسران پس از وى، در همه ادوار دانسته‌اند. بغوى (متوفاى ۵۱۶)، ابن کثیر (متوفاى ۷۷۴)، شوکانى و دیگران، در تفاسیر خود از وى بهره فراوان برده‌اند. [[جلال الدین سیوطی|سیوطى]] مى‌گوید: تفسیر او را در «[[الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)|الدر المنثور]]» تلخیص کرده‌ام. | ||
| + | [[ابن تیمیه]] در مجموع الفتاوى، [[ابن حجرعسقلانی|ابن حجر عسقلانى]] در فتح البارى و دیگران در کتابهاى خود مقدار زیادى از روایات وى را نقل نموده‌اند. | ||
| + | |||
| + | ==نسخه‌شناسی== | ||
| + | |||
| + | نسخه حاضر تفسیر با ملحقات در ۱۳ جلد، (شامل ۱۱ جلد تفسیر و ۲ جلد فهرست‌هاى گوناگون) توسط کتابخانه نزار مصطفى در [[عربستان|عربستان سعودى]] در سال ۱۴۱۹ ق. چاپ دوم را به خود دیده است. این نسخه در قطع وزیرى، شامل سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف مى‌باشد. تصویرى از برخى مجلدات نسخه خطى نیز ابتداى جلد اول ارائه شده است. مجلدات مختلف آن خالى از فهرست مطالب مى‌باشد امّا در مجلدات فهرستها به طور مجموع آمده است. | ||
| + | |||
| + | تفسیر ابن ابى حاتم در شکل جدید خود با تحقیق اسعد محمد طیب، انجام گرفته است. محقق محترم اساس کار خود را بر نسخه خطى که تصویر آن در دانشگاه ام القرى موجود بود بنا نهاد، بعد از مرتب نمودن آن مراحل تحقیق خود را به این طریق بیان مى‌کند: ۱- تکمیل نواقص نسخه خطى از نسخه‌هاى محقق و مجزا، ۲- مسند کردن احادیث مرفوع با کمک تفاسیر عبد الرزاق، سفیان ثورى و مجاهد. ۳- مشخص نمودن ارزش حدیث و اثر با استفاده از منابع معتبر ۴- جمع آورى روایات مفقود، از تفسیر با کمک تفسیر ابن کثیر، در المنثور، فتح البارى ابن حجر و فتح القدیر شوکانى. | ||
| + | |||
| + | ==منابع == | ||
| + | |||
| + | * مقدمه تفسیر ابن ابى حاتم، جلد اول. | ||
| + | * دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۲ ص ۶۳۷. | ||
| + | * تفسیر و مفسران، آیت الله معرفت. | ||
{{تفسیر قرآن}} | {{تفسیر قرآن}} | ||
[[رده: تفاسیر]] | [[رده: تفاسیر]] | ||
| + | [[رده:تفاسیر روایی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۰۹
.jpg) | |
| نویسنده | ابن ابی حاتم |
| موضوع | تفسیر اهل سنت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱۳ |
| تحقيق | اسعد محمد الطيب |
|
| |
«تفسیر القرآن العظیم» تألیف ابن ابی حاتم (م، ۳۲۷ ق)، از تفاسیر مأثور و به زبان عربى است که شامل کل آیات قرآن مى‌باشد. ابن ابى حاتم تفسیر خود را بر اساس آثار رسیده از صحابه و تابعان بنا نهاد و کمال دقت را در اسناد و منابع روایى خود به خرج داد، تا آنجا که توانست در به دست آوردن روایات صحیح کوشید، از این رو تفسیر وى مورد توجه همگان قرار گرفت.
روش تفسیرى
عبدالرحمن ابن ابى حاتم در وصف و بیان روش تفسیری خود مى‌نویسد: «کوشیدم تا این تفسیر را با صحیح‌ترین آثار سلف صالح فراهم سازم. نخست آثار منقول از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله را جداگانه آوردم و کسى را با او همراه نساختم. سپس به تفاسیر منقول از بزرگان صحابه پرداختم و در پى آن، تفاسیر تابعان را آورده‌ام و موارد وفاق و اختلاف آنان را یادآور شدم.»
ابن ابى حاتم در تفسیر هر آیه، به روایات مأثور (منقول) پیرامون هر یک پرداخته و در صورت اختلاف متن، تحت عنوانهاى «وجه دوم»، «وجه سوم» و... آنها را مطرح کرده و اقوال را به گونه‌اى منظم و جدا از هم آورده است.
ایشان هرگز به مسائل جنبى نپرداخته است به همین جهت، تفسیرى کاملا مبتنى بر نصوص وارده مى‌باشد و چیزى با آن آمیخته نشده است. از این رو در این تفسیر به طور پراکنده تنها آیاتى که درباره آنها روایاتى نقل شده، تفسیر شده است.
ابن ابى حاتم تفسیر خود را چنین آغاز مى‌کند: «الحمد لله رب العالمین و صلى الله على محمد خاتم الانبیاء و على آله اجمعین...» و روشن است که این شیوه، روش ارادتمندان به اهل بیت است. در ضمن تفسیر نیز به مواردى برخورد مى‌کنیم که به دیدگاه تشیع نزدیکتر است، (گر چه خود، شافعى مى‌نمایاند) از جمله ذیل آیه ۵۶ سوره احزاب« إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی...» از پیامبر( ص) روایت مى‌کند که، فرمود: بگویید: «اللهم صلى على محمد و على آل محمد، کما صلّیت على ابراهیم و على آل ابراهیم. انک حمید مجید. و بارک على محمد و آل محمد، کما بارکت على ابراهیم و آل ابراهیم، انک حمید مجید.»
در ذیل آیه ۳۳ سوره احزاب شأن نزول آن را در مورد پنج تن آل عبا از عائشه و ام سلمه نقل مى‌نماید و نیز ذیل آیه ۲۱۴:«وَأَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ» روایت «و یکون خلیفتى فى اهلى» را درباره حضرت على (ع) آورده است. و ذیل آیه ۲۱۹ شعراء:«وَتَقَلُّبَک فِی السَّاجِدِینَ» نیز شاخصه عقیدتى مکتب تشیع (ناآلودگى نیاکان معصومین) را مطرح مى‌سازد و به دو طریق از ابن عباس (در تأویل آیه) روایت مى‌کند که: پیامبر (ص) پیوسته در اصلاب انبیاء جا به جا مى‌شد تا مادر او را زائید.» طبرى با آنکه هم عصر ابن ابى حاتم بوده، هیچیک از این روایات را در تفسیرش نیاورده و شاید به آن دست نیافته است و این برترى ابن ابى حاتم و گستردگى اطلاعات وى را مى‌رساند.
اهمیت این تفسیر
جلال الدین سیوطى (متوفاى ۹۱۱) در «الاتقان» مى‌نویسد: «کتاب ابن جریر طبرى ارزشمندترین و گران سنگ ترین تفسیرهاست، پس از او، ابن ابى حاتم... مى‌باشد و همه آنها مستند به صحابه و تابعان و پیروان آنان است.»
در تفسیر ابن ابى حاتم روایات معتبرى یافت مى‌شود که آنها را در جاى دیگرى نمى‌توان یافت. او محتواى تفاسیر پیش از خود را (از جمله، تفسیرهاى سعید بن جبیر و مقاتل بن حیان و غیره) در درون تفسیرش جاى داد و اگر او نبود، این آثار از میان رفته بود.
تفسیر او را منبع سرشار و قابل اعتمادى براى مفسران پس از وى، در همه ادوار دانسته‌اند. بغوى (متوفاى ۵۱۶)، ابن کثیر (متوفاى ۷۷۴)، شوکانى و دیگران، در تفاسیر خود از وى بهره فراوان برده‌اند. سیوطى مى‌گوید: تفسیر او را در «الدر المنثور» تلخیص کرده‌ام. ابن تیمیه در مجموع الفتاوى، ابن حجر عسقلانى در فتح البارى و دیگران در کتابهاى خود مقدار زیادى از روایات وى را نقل نموده‌اند.
نسخه‌شناسی
نسخه حاضر تفسیر با ملحقات در ۱۳ جلد، (شامل ۱۱ جلد تفسیر و ۲ جلد فهرست‌هاى گوناگون) توسط کتابخانه نزار مصطفى در عربستان سعودى در سال ۱۴۱۹ ق. چاپ دوم را به خود دیده است. این نسخه در قطع وزیرى، شامل سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف مى‌باشد. تصویرى از برخى مجلدات نسخه خطى نیز ابتداى جلد اول ارائه شده است. مجلدات مختلف آن خالى از فهرست مطالب مى‌باشد امّا در مجلدات فهرستها به طور مجموع آمده است.
تفسیر ابن ابى حاتم در شکل جدید خود با تحقیق اسعد محمد طیب، انجام گرفته است. محقق محترم اساس کار خود را بر نسخه خطى که تصویر آن در دانشگاه ام القرى موجود بود بنا نهاد، بعد از مرتب نمودن آن مراحل تحقیق خود را به این طریق بیان مى‌کند: ۱- تکمیل نواقص نسخه خطى از نسخه‌هاى محقق و مجزا، ۲- مسند کردن احادیث مرفوع با کمک تفاسیر عبد الرزاق، سفیان ثورى و مجاهد. ۳- مشخص نمودن ارزش حدیث و اثر با استفاده از منابع معتبر ۴- جمع آورى روایات مفقود، از تفسیر با کمک تفسیر ابن کثیر، در المنثور، فتح البارى ابن حجر و فتح القدیر شوکانى.
منابع
- مقدمه تفسیر ابن ابى حاتم، جلد اول.
- دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۲ ص ۶۳۷.
- تفسیر و مفسران، آیت الله معرفت.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
