کاتبی نیشابوری: تفاوت بین نسخهها
(←آثار) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«شمسالدین محمد کاتبی نیشابوری»''' (م، ۸۳۹ قمری)، شاعر، عارف و خطاط نامدار [[ایران|ایرانی]] در قرن نهم هجری، و [[تخلص|متخلّص]] به «کاتبی» است. [[قاضی نورالله شوشتری]] در «[[مجالس المؤمنین (کتاب)|مجالس المؤمنین]]» کاتبی را از شعرای [[شیعه]] شمرده و برخی از [[قصیده|قصائد]] وی در مدح [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] (علیهالسلام) را آورده است. | |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| − | نام | + | |نام کامل =محمد کاتبی نیشابوری |
| − | + | |تصویر= | |
| + | |زادروز = | ||
| − | + | |زادگاه = نیشابور | |
| − | + | |وفات = ۸۳۹ قمری | |
| − | = | + | |مدفن = استرآباد |
| − | |||
| − | |||
| − | = | + | |اساتید = [[سیمی نیشابوری]]، [[ابن ترکه اصفهانی|صائنالدین ابن ترکه اصفهانی]]،... |
| − | |||
| − | == منابع== | + | |شاگردان = |
| − | *[ | + | |
| + | |آثار = دیوان شعر، خمسه کاتبی، گلشن ابرار، مجمع البحرین، ده باب، محبّ و محبوب، کتاب دلربای، بهرام و گلاندام، حسن و عشق،... | ||
| + | |||
| + | }} | ||
| + | ==زندگینامه== | ||
| + | مولد و منشاء شمس الدین محمد کاتبی نیشابوری، قریهٔ طرق، میان نیشابور و ترشیز و طوس بود و به همین جهت هم به ترشیزی و هم به نیشابوری معروف شد. دوران جوانی را در مولد خود گذراند و به کسب علم و فنون عصر خود، خصوصاً فن ادب و [[شعر]] پرداخت. | ||
| + | |||
| + | از جمله استادان کاتبی در نیشابور [[سیمی نیشابوری]] بود که خوشنویسی و فنون شعر را نزد او آموخت. وی از مولانا سیمی [[خط]] تعلیم گرفت و کاتبی خوش نویس شد؛ از این رو، وجه [[تخلص]] کاتبی بدان جهت تواند بود. او همچنین در علم شعر وقوف یافت و [[غزل|غزلهای]] مصنوع و مطبوع گفت و مولانا سیمی -از آنجا که شیوهء ابنای روزگار است- بر او [[حسد]] ورزید و دل گِران گردید و به عداوت او برخاست. مولانا کاتبی به فراست آن گرانی را دریافت و برای تکمیل تحصیلات و اطلاعات خود از نیشابور قصد دارالسلطنه هرات نمود و همواره بی تعین و تکلف گردید و به شعر و شاعری مشغول بود. | ||
| + | |||
| + | کاتبی در هرات به خدمت بایسنقر میرزا پسر شاهرخ میرزا رسید و از مداحان او گردید. وی سفرهائی به استرآباد، مازندران، گیلان، آذربایجان و شروان داشت و مداح پادشاهانی چون شروانشاه منوچهر و ابراهیم سلطان تیموری، پسر شاهرخ میرزا (م، ۸۳۸ق) گردید و پاداش و جوائز زیادی دریافت کرد. | ||
| + | |||
| + | پس از مدتی به [[اصفهان]] رفت و در آنجا به خدمت خواجه [[ابن ترکه اصفهانی|صائن الدین ابن ترکه اصفهانی]] (۸۳۰/۸۳۵ق) که از بزرگان علم بود رسید و از او کسب فیض کرد و در زمینهٔ [[تصوف]] و [[عرفان]] از وی بهره ها برد. سپس به اجازهى وى به سوى طبرستان و گرگان رفت و عاقبت به استرآباد برگشت. بزرگان و حكام آن دیار بوجود او خوش بودند. وى در هنگام فراغت و انزوا به جواب خمسه [[نظامی گنجوی|نظامی]] مشغول مى گردید و گویند كه «مخزن الاسرار» را جواب گفت. | ||
| + | |||
| + | سرانجام محمد کاتبی نیشابوری حدود سال ۸۳۸ یا ۸۳۹ قمری در استرآباد درگذشت و در جوار مزار امامزاده معصوم که به نهگوران معروف است به خاک سپرده شد. | ||
| + | |||
| + | ==آثار و اشعار== | ||
| + | برخی از آثار قلمی محمد بن عبدالله کاتبی عبارتند از: | ||
| + | *دیوان شعر؛ که به دیوان کاتبی معروف و حاوی [[غزل|غزلیات]] و [[قطعه|مقطعات]] و [[رباعی|رباعیات]] است و مجموع آن در حدود یک هزار [[بیت (شعر)|بیت]] است. | ||
| + | *"خمسه کاتبی". | ||
| + | *"گلشن ابرار" به تقلید از "مخزن الاسرار" [[نظامی گنجوی|نظامی]]. | ||
| + | *"مجمع البحرین" به تقلید از "خورشید و جمشید" سلمان ساوجی و "همابی و همایون" خواجو که به دو بحر است که "ذوبحرین" خوانده می شود که این منظومه مقدمه ای به نثر دارد و موضوع عشق عرفانی ناظر و منظور است که به نام "ناظر و منظور" یا "ناصر و منصور" نیز معروف است. | ||
| + | *[[مثنوی]] "ده باب" به تقلید از "[[بوستان سعدی (کتاب)|بوستان]]" سعدی. | ||
| + | *مثنوی "سی نامه" یا "محب و محبوب". | ||
| + | *مثنوی "کتاب دلربای"، منظومه ای است فارسی در سرگذشت قباد، پادشاه [[یمن]] با وزیرش، که بعد از ۸۳۰ق. به نظم در آمده است. | ||
| + | *مثنوی "بهرام و گلاندام" نیز می توان اشاره کرد. | ||
| + | *مثنوى "حسن و عشق" که مثنوی ای لطیف و فارسی است. | ||
| + | |||
| + | از بعضی اشعار کاتبی، [[تشیع]] او استظهار می شود و مناجات و اشعار و قصائدی در مناقب ائمه اطهار علیهم السلام بدو منسوب است و از ابیات او [[قصیده]] ای است که در مدح حضرت [[امیرالمؤمنین]] (علیه السلام) گفته: | ||
| + | |||
| + | ای دل سخن ز دست و دل [[ابوتراب|بوتراب]] کن * آباد ساز [[کعبه]] و خیبر خراب کن... | ||
| + | |||
| + | با هر که آن جناب گرفت انس، انس گیر * وز هر که اجتناب نمود اجتناب کن | ||
| + | |||
| + | تسبیح [[خوارج|خارجی]] که نه در ذکر [[حیدر کرار|حیدر]] است * در گردن سگان جهنم طناب کن | ||
| + | |||
| + | سرچشمه گر بجز اسداﷲ باشدت * بشکن سبوی جسم و سفال گلاب کن | ||
| + | |||
| + | ==منابع== | ||
| + | *[https://olama-orafa.ir/%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D8%A8%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%B2%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%85%D8%AA%D9%88%D9%81%DB%8C%DB%B8%DB%B3%DB%B9/ "زندگینامه کاتبی ترشیزی"، سایت علما و عرفا]. | ||
| + | *"شمسالدین محمد کاتبی نیشابوری"، سایت راسخون. | ||
{{شعر فارسی}} | {{شعر فارسی}} | ||
| − | [[رده:شعرای پارسی گو]] | + | [[رده:علمای قرن نهم]][[رده:شعرای پارسی گو]][[رده:شعرای پارسی گوی قرن نهم]][[رده:شعرای اهل البیت]][[رده:عارفان]][[رده:خطاطان]] |
| − | [[رده:شعرای اهل البیت]] | ||
| − | [[رده: | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ ژوئن ۲۰۲۵، ساعت ۱۰:۱۲
«شمسالدین محمد کاتبی نیشابوری» (م، ۸۳۹ قمری)، شاعر، عارف و خطاط نامدار ایرانی در قرن نهم هجری، و متخلّص به «کاتبی» است. قاضی نورالله شوشتری در «مجالس المؤمنین» کاتبی را از شعرای شیعه شمرده و برخی از قصائد وی در مدح امیرالمؤمنین (علیهالسلام) را آورده است.
| نام کامل | محمد کاتبی نیشابوری |
| زادگاه | نیشابور |
| وفات | ۸۳۹ قمری |
| مدفن | استرآباد |
|
| |
| اساتید | |
|
| |
| آثار |
دیوان شعر، خمسه کاتبی، گلشن ابرار، مجمع البحرین، ده باب، محبّ و محبوب، کتاب دلربای، بهرام و گلاندام، حسن و عشق،... |
زندگینامه
مولد و منشاء شمس الدین محمد کاتبی نیشابوری، قریهٔ طرق، میان نیشابور و ترشیز و طوس بود و به همین جهت هم به ترشیزی و هم به نیشابوری معروف شد. دوران جوانی را در مولد خود گذراند و به کسب علم و فنون عصر خود، خصوصاً فن ادب و شعر پرداخت.
از جمله استادان کاتبی در نیشابور سیمی نیشابوری بود که خوشنویسی و فنون شعر را نزد او آموخت. وی از مولانا سیمی خط تعلیم گرفت و کاتبی خوش نویس شد؛ از این رو، وجه تخلص کاتبی بدان جهت تواند بود. او همچنین در علم شعر وقوف یافت و غزلهای مصنوع و مطبوع گفت و مولانا سیمی -از آنجا که شیوهء ابنای روزگار است- بر او حسد ورزید و دل گِران گردید و به عداوت او برخاست. مولانا کاتبی به فراست آن گرانی را دریافت و برای تکمیل تحصیلات و اطلاعات خود از نیشابور قصد دارالسلطنه هرات نمود و همواره بی تعین و تکلف گردید و به شعر و شاعری مشغول بود.
کاتبی در هرات به خدمت بایسنقر میرزا پسر شاهرخ میرزا رسید و از مداحان او گردید. وی سفرهائی به استرآباد، مازندران، گیلان، آذربایجان و شروان داشت و مداح پادشاهانی چون شروانشاه منوچهر و ابراهیم سلطان تیموری، پسر شاهرخ میرزا (م، ۸۳۸ق) گردید و پاداش و جوائز زیادی دریافت کرد.
پس از مدتی به اصفهان رفت و در آنجا به خدمت خواجه صائن الدین ابن ترکه اصفهانی (۸۳۰/۸۳۵ق) که از بزرگان علم بود رسید و از او کسب فیض کرد و در زمینهٔ تصوف و عرفان از وی بهره ها برد. سپس به اجازهى وى به سوى طبرستان و گرگان رفت و عاقبت به استرآباد برگشت. بزرگان و حكام آن دیار بوجود او خوش بودند. وى در هنگام فراغت و انزوا به جواب خمسه نظامی مشغول مى گردید و گویند كه «مخزن الاسرار» را جواب گفت.
سرانجام محمد کاتبی نیشابوری حدود سال ۸۳۸ یا ۸۳۹ قمری در استرآباد درگذشت و در جوار مزار امامزاده معصوم که به نهگوران معروف است به خاک سپرده شد.
آثار و اشعار
برخی از آثار قلمی محمد بن عبدالله کاتبی عبارتند از:
- دیوان شعر؛ که به دیوان کاتبی معروف و حاوی غزلیات و مقطعات و رباعیات است و مجموع آن در حدود یک هزار بیت است.
- "خمسه کاتبی".
- "گلشن ابرار" به تقلید از "مخزن الاسرار" نظامی.
- "مجمع البحرین" به تقلید از "خورشید و جمشید" سلمان ساوجی و "همابی و همایون" خواجو که به دو بحر است که "ذوبحرین" خوانده می شود که این منظومه مقدمه ای به نثر دارد و موضوع عشق عرفانی ناظر و منظور است که به نام "ناظر و منظور" یا "ناصر و منصور" نیز معروف است.
- مثنوی "ده باب" به تقلید از "بوستان" سعدی.
- مثنوی "سی نامه" یا "محب و محبوب".
- مثنوی "کتاب دلربای"، منظومه ای است فارسی در سرگذشت قباد، پادشاه یمن با وزیرش، که بعد از ۸۳۰ق. به نظم در آمده است.
- مثنوی "بهرام و گلاندام" نیز می توان اشاره کرد.
- مثنوى "حسن و عشق" که مثنوی ای لطیف و فارسی است.
از بعضی اشعار کاتبی، تشیع او استظهار می شود و مناجات و اشعار و قصائدی در مناقب ائمه اطهار علیهم السلام بدو منسوب است و از ابیات او قصیده ای است که در مدح حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفته:
ای دل سخن ز دست و دل بوتراب کن * آباد ساز کعبه و خیبر خراب کن...
با هر که آن جناب گرفت انس، انس گیر * وز هر که اجتناب نمود اجتناب کن
تسبیح خارجی که نه در ذکر حیدر است * در گردن سگان جهنم طناب کن
سرچشمه گر بجز اسداﷲ باشدت * بشکن سبوی جسم و سفال گلاب کن
منابع
- "زندگینامه کاتبی ترشیزی"، سایت علما و عرفا.
- "شمسالدین محمد کاتبی نیشابوری"، سایت راسخون.
 | |
| شعرشناسی | * شعر * علم عروض * قافیه * تخلص * دیوان * مصراع * بیت * مقفا * قالب * مطلع * تغزل * بحور شعری |
| قالبهای شعر | *مثنوی * قصیده * غزل * مسمط * مستزاد * ترجیعبند * ترکیببند * قطعه * رباعی |
| سبکهای شعر فارسی | * سبک خراسانی * سبک عراقی * سبک هندی * سبک بازگشت ادبی * شعر نو |
| شاعران پارسی گو: | همه*قرن 4 * قرن 5 * قرن 6 * قرن 7 * قرن 8 * قرن 9 * قرن 10 * قرن 11 * قرن 12 * قرن 13 * قرن 14 |
