مسالک الافهام الی آیات الاحکام (کتاب): تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۳۱: | سطر ۳۱: | ||
وى در [[فقه]]، [[اصول]]، معقول، منقول، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[ریاضی|ریاضى]] و دیگر علوم متداوله تحقیقات عمیقى داشت. کثیر الحفظ و شدید الادراک بود و تمامى اوقات او در اشتغالات علمیه مصروف مىشد. | وى در [[فقه]]، [[اصول]]، معقول، منقول، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[ریاضی|ریاضى]] و دیگر علوم متداوله تحقیقات عمیقى داشت. کثیر الحفظ و شدید الادراک بود و تمامى اوقات او در اشتغالات علمیه مصروف مىشد. | ||
| − | از دیگر آثار ایشان می توان به: غایة المأمول فی شرح زبدةالأصول، الفوائد العلیة فی شرح رسالة الجعفریّة، شرح خلاصة الحساب [[شیخ بهایی|شیخ بهائى]]، شرح | + | از دیگر آثار ایشان می توان به: غایة المأمول فی شرح زبدةالأصول، الفوائد العلیة فی شرح رسالة الجعفریّة، شرح خلاصة الحساب [[شیخ بهایی|شیخ بهائى]]، شرح [[الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة (کتاب)|الدروس]] [[شهید اول|شهید اول]]، کشف اصول الدین و المواسعة و المضایقة اشاره کرد. |
==انگیزه تألیف== | ==انگیزه تألیف== | ||
| − | + | [[فاضل جواد]] علت تألیف کتاب خود را نبودن کتاب واحد و جامعى در تبیین [[آیات الاحکام]] دانسته و مىگوید: «لما کان من اجلّ النعم و اوفر القسم استفادة الاحکام الشرعیة من الآیات القرآنیة و قد اعتنى العلماء بالبحث عنها والاستنباط منها... ثم ان اصحابنا و ان بیّنوا جهة الدلالة فى تضاعیف کتبهم الاّ انّه لم یتفق منهم بیان جمیع ذلک فى کتاب مفردة بالتدوین لیکون مشتملا على وجوه الدلالة فى الآیات المتعلّقة باحکام الدین؛ فحدّانى ذلک على ان اجمع کتابا مشتملا على جمیع ما یتعلّق بکلّ آیة مبنیا فیه وجوه الدلالة». | |
قابل ذکر است که در مقدمه کتاب «[[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان]]» اثر [[فاضل مقداد]] (م، ۸۲۶ ق) نیز نبودن کتاب جامعى در [[آیات الاحکام]] را دلیل تألیف آن ذکر کرده است و ظاهراً با وجود کتابى مثل کنزالعرفان و نظائر آن، این دلیل تألیف صحیح نباشد، مگر این که این کتابها در دست مؤلف نبوده است. | قابل ذکر است که در مقدمه کتاب «[[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان]]» اثر [[فاضل مقداد]] (م، ۸۲۶ ق) نیز نبودن کتاب جامعى در [[آیات الاحکام]] را دلیل تألیف آن ذکر کرده است و ظاهراً با وجود کتابى مثل کنزالعرفان و نظائر آن، این دلیل تألیف صحیح نباشد، مگر این که این کتابها در دست مؤلف نبوده است. | ||
| سطر ۴۳: | سطر ۴۳: | ||
در بین [[تفسیر قرآن|تفاسیر]] فقهی، کتاب ارزشمند «مسالک الافهام» از جایگاه خاصى برخوردار است و از زمان نگارش آن فقهاى بزرگ [[امامیه|امامیه]] به آن توجه داشته و در موسوعههاى [[فقه|فقهى]]، مثل «[[مفتاح الکرامه (کتاب)|مفتاح الکرامه]]» [[سید محمدجواد عاملی|سید محمدجواد عاملى]] (م، ۱۲۲۶ قمری) و «[[جواهر الکلام (کتاب)|جواهرالکلام]]» [[شیخ محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفى]] (م، ۱۲۲۶ قمری) و «مصباح الفقیه» [[آقا رضا همدانی|آقا رضا همدانى]] (م، ۱۳۲۳ قمری) و «[[بلغة الفقهيه (کتاب)|بلغة الفقیه]]» [[محمد بحرالعلوم|سید محمد بحرالعلوم]] (م، ۱۳۲۶ قمری) و «[[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک العروة الوثقى]]» [[سید محسن حکیم]] (م، ۱۳۹۰ قمری)، به آن استناد شده و نظریات و اقوال آن مورد نقد و بررسى واقع شده است. برخی اقوال درباره کتاب حاضر چنین است: | در بین [[تفسیر قرآن|تفاسیر]] فقهی، کتاب ارزشمند «مسالک الافهام» از جایگاه خاصى برخوردار است و از زمان نگارش آن فقهاى بزرگ [[امامیه|امامیه]] به آن توجه داشته و در موسوعههاى [[فقه|فقهى]]، مثل «[[مفتاح الکرامه (کتاب)|مفتاح الکرامه]]» [[سید محمدجواد عاملی|سید محمدجواد عاملى]] (م، ۱۲۲۶ قمری) و «[[جواهر الکلام (کتاب)|جواهرالکلام]]» [[شیخ محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفى]] (م، ۱۲۲۶ قمری) و «مصباح الفقیه» [[آقا رضا همدانی|آقا رضا همدانى]] (م، ۱۳۲۳ قمری) و «[[بلغة الفقهيه (کتاب)|بلغة الفقیه]]» [[محمد بحرالعلوم|سید محمد بحرالعلوم]] (م، ۱۳۲۶ قمری) و «[[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک العروة الوثقى]]» [[سید محسن حکیم]] (م، ۱۳۹۰ قمری)، به آن استناد شده و نظریات و اقوال آن مورد نقد و بررسى واقع شده است. برخی اقوال درباره کتاب حاضر چنین است: | ||
| − | *[[فاضل جواد]] خود در خطبه کتاب مىنویسد: «ولعمرى ان مَن نظر فى کتابى هذا بعین الانصاف و جانب سبیل البغى والاعتساف، عَلم | + | *[[فاضل جواد]] خود در خطبه کتاب مىنویسد: «ولعمرى ان مَن نظر فى کتابى هذا بعین الانصاف و جانب سبیل البغى والاعتساف، عَلم انّه عدیم النظیر و انّه من تأییدات العلىّ القدیر». |
| + | *صاحب [[امل الآمل (کتاب)|امل الآمل]] می گوید: «الشیخ جواد بن سعید، فاضل عالم محقق جلیل القدر، له کتب منها: شرح آیات الاحکام».<ref>امل الآمل، ج۲، ص۵۶.</ref> | ||
*صاحب [[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الادب]] می گوید: «آیات الاحکام که نام اصلیش "مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام" مىباشد و آن بهترین کتابى است که در این موضوع تألیف شده است».<ref>ریحانة الادب، ج۴، ص۲۸۰.</ref> | *صاحب [[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الادب]] می گوید: «آیات الاحکام که نام اصلیش "مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام" مىباشد و آن بهترین کتابى است که در این موضوع تألیف شده است».<ref>ریحانة الادب، ج۴، ص۲۸۰.</ref> | ||
*صاحب [[اعیان الشیعه (کتاب)|اعیان الشیعه]] می گوید: «من اکبر ما کتب فى بابه و اتمها فائدة صنفه بامر شیخه المذکور ([[شیخ بهایی|شیخ بهائى]])، رأینا منه نسخه بخط یده فى قریة بهار من توابع همدان».<ref>اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۷۱.</ref> | *صاحب [[اعیان الشیعه (کتاب)|اعیان الشیعه]] می گوید: «من اکبر ما کتب فى بابه و اتمها فائدة صنفه بامر شیخه المذکور ([[شیخ بهایی|شیخ بهائى]])، رأینا منه نسخه بخط یده فى قریة بهار من توابع همدان».<ref>اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۷۱.</ref> | ||
*علامه [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] در [[تنقيح المقال فى علم الرجال (کتاب)|تنقیح المقال]] درباره آن مىنویسد: «مِن اکبر ما کتب فى شأنه و اتمّها سمّاه «مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام». | *علامه [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] در [[تنقيح المقال فى علم الرجال (کتاب)|تنقیح المقال]] درباره آن مىنویسد: «مِن اکبر ما کتب فى شأنه و اتمّها سمّاه «مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام». | ||
*[[سید شهاب الدین مرعشی نجفی]] در مقدمه کتاب درباره این تفسیر شریف می گوید: از میان کتاب هایی که من دیده ام، این، بهترین کتابی است که در این علم نوشته شده است؛ زیرا، در بردارنده ی پژوهش های دقیق و نکته های علمی درباره [[آیه]] های قرآن کریم، و شرح معضلات و حل مشکلات با عبارت های کوتاه و دور از تطویل است.<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص ۴</ref> | *[[سید شهاب الدین مرعشی نجفی]] در مقدمه کتاب درباره این تفسیر شریف می گوید: از میان کتاب هایی که من دیده ام، این، بهترین کتابی است که در این علم نوشته شده است؛ زیرا، در بردارنده ی پژوهش های دقیق و نکته های علمی درباره [[آیه]] های قرآن کریم، و شرح معضلات و حل مشکلات با عبارت های کوتاه و دور از تطویل است.<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص ۴</ref> | ||
| − | |||
==محتوای کتاب== | ==محتوای کتاب== | ||
| سطر ۶۵: | سطر ۶۵: | ||
==حواشى و شروح کتاب== | ==حواشى و شروح کتاب== | ||
| − | در کتب تراجم، دو حاشیه و شرح براى کتاب «مسالک الافهام» ذکر شده است: | + | در کتب تراجم، دو [[حاشیه]] و شرح براى کتاب «مسالک الافهام» ذکر شده است: |
*سلوک مسالک المرام مسلک مسالک الافهام، از شیخ عبدالقاهر بن عبدرجب عبادى حویزى.<ref>امل الآمل، ۲/۱۵۷؛ اعیان الشیعة، ۸/۳۲.</ref> | *سلوک مسالک المرام مسلک مسالک الافهام، از شیخ عبدالقاهر بن عبدرجب عبادى حویزى.<ref>امل الآمل، ۲/۱۵۷؛ اعیان الشیعة، ۸/۳۲.</ref> | ||
| سطر ۷۸: | سطر ۷۸: | ||
*[http://nbo.ir/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF__a-434.aspx "محمدجواد کاظمی (فاضل جواد)"، علی کرجی، سایت فرهیختگان تمدن شیعی]، بازیابی: ۲۰ اسفند ۱۳۹۸. | *[http://nbo.ir/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF__a-434.aspx "محمدجواد کاظمی (فاضل جواد)"، علی کرجی، سایت فرهیختگان تمدن شیعی]، بازیابی: ۲۰ اسفند ۱۳۹۸. | ||
{{تفسیر قرآن}} | {{تفسیر قرآن}} | ||
| − | [[رده:تفاسیر]][[رده:تفاسیر فقهی]][[رده: | + | [[رده:تفاسیر]] |
| + | [[رده:تفسیرهای شیعه]] | ||
| + | [[رده:تفاسیر موضوعی]] | ||
| + | [[رده:تفاسیر فقهی]] | ||
| + | [[رده:منابع فقهی]] | ||
| + | [[رده:کتابهای فقهی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۵۲
 | |
| نویسنده | فاضل جواد |
| موضوع | تفسیر فقهی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
| محقق | محمدباقر شريفزاده |
| مصحح | محمدتقی كشفی |
|
| |
کتاب «مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام» تألیف فاضل جواد (م، ۱۰۶۵ ق)، مشتمل بر تفسیر آیاتى از قرآن کریم است که در آنها احکام فقهى بیان شده و بر اساس ترتیب کتب فقهى منظم شده است.
مؤلف
جواد بن سعد بن جواد کاظمى، معروف به فاضل جواد (م، ۱۰۶۵ ق)، عالمى فاضل و محقّقى جلیلالقدر از معتمدین علماى شیعه در قرن یازدهم هجرى و از شاگردان شیخ بهایی بود.
وى در فقه، اصول، معقول، منقول، تفسیر، ریاضى و دیگر علوم متداوله تحقیقات عمیقى داشت. کثیر الحفظ و شدید الادراک بود و تمامى اوقات او در اشتغالات علمیه مصروف مىشد.
از دیگر آثار ایشان می توان به: غایة المأمول فی شرح زبدةالأصول، الفوائد العلیة فی شرح رسالة الجعفریّة، شرح خلاصة الحساب شیخ بهائى، شرح الدروس شهید اول، کشف اصول الدین و المواسعة و المضایقة اشاره کرد.
انگیزه تألیف
فاضل جواد علت تألیف کتاب خود را نبودن کتاب واحد و جامعى در تبیین آیات الاحکام دانسته و مىگوید: «لما کان من اجلّ النعم و اوفر القسم استفادة الاحکام الشرعیة من الآیات القرآنیة و قد اعتنى العلماء بالبحث عنها والاستنباط منها... ثم ان اصحابنا و ان بیّنوا جهة الدلالة فى تضاعیف کتبهم الاّ انّه لم یتفق منهم بیان جمیع ذلک فى کتاب مفردة بالتدوین لیکون مشتملا على وجوه الدلالة فى الآیات المتعلّقة باحکام الدین؛ فحدّانى ذلک على ان اجمع کتابا مشتملا على جمیع ما یتعلّق بکلّ آیة مبنیا فیه وجوه الدلالة».
قابل ذکر است که در مقدمه کتاب «کنز العرفان» اثر فاضل مقداد (م، ۸۲۶ ق) نیز نبودن کتاب جامعى در آیات الاحکام را دلیل تألیف آن ذکر کرده است و ظاهراً با وجود کتابى مثل کنزالعرفان و نظائر آن، این دلیل تألیف صحیح نباشد، مگر این که این کتابها در دست مؤلف نبوده است.
اهمیت کتاب
در بین تفاسیر فقهی، کتاب ارزشمند «مسالک الافهام» از جایگاه خاصى برخوردار است و از زمان نگارش آن فقهاى بزرگ امامیه به آن توجه داشته و در موسوعههاى فقهى، مثل «مفتاح الکرامه» سید محمدجواد عاملى (م، ۱۲۲۶ قمری) و «جواهرالکلام» شیخ محمدحسن نجفى (م، ۱۲۲۶ قمری) و «مصباح الفقیه» آقا رضا همدانى (م، ۱۳۲۳ قمری) و «بلغة الفقیه» سید محمد بحرالعلوم (م، ۱۳۲۶ قمری) و «مستمسک العروة الوثقى» سید محسن حکیم (م، ۱۳۹۰ قمری)، به آن استناد شده و نظریات و اقوال آن مورد نقد و بررسى واقع شده است. برخی اقوال درباره کتاب حاضر چنین است:
- فاضل جواد خود در خطبه کتاب مىنویسد: «ولعمرى ان مَن نظر فى کتابى هذا بعین الانصاف و جانب سبیل البغى والاعتساف، عَلم انّه عدیم النظیر و انّه من تأییدات العلىّ القدیر».
- صاحب امل الآمل می گوید: «الشیخ جواد بن سعید، فاضل عالم محقق جلیل القدر، له کتب منها: شرح آیات الاحکام».[۱]
- صاحب ریحانة الادب می گوید: «آیات الاحکام که نام اصلیش "مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام" مىباشد و آن بهترین کتابى است که در این موضوع تألیف شده است».[۲]
- صاحب اعیان الشیعه می گوید: «من اکبر ما کتب فى بابه و اتمها فائدة صنفه بامر شیخه المذکور (شیخ بهائى)، رأینا منه نسخه بخط یده فى قریة بهار من توابع همدان».[۳]
- علامه مامقانی در تنقیح المقال درباره آن مىنویسد: «مِن اکبر ما کتب فى شأنه و اتمّها سمّاه «مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام».
- سید شهاب الدین مرعشی نجفی در مقدمه کتاب درباره این تفسیر شریف می گوید: از میان کتاب هایی که من دیده ام، این، بهترین کتابی است که در این علم نوشته شده است؛ زیرا، در بردارنده ی پژوهش های دقیق و نکته های علمی درباره آیه های قرآن کریم، و شرح معضلات و حل مشکلات با عبارت های کوتاه و دور از تطویل است.[۴]
محتوای کتاب
کتاب «مسالک الافهام» شامل تفسیر آیاتى از قرآن کریم است که در آنها احکام فقهى بیان گردیده و بر اساس ترتیب کتب فقهى منظم شده است.
این کتاب پر از تحقیقات فقهى و دقیق و نکات ادبى است، که بر آگاهان به این علوم پوشیده نیست. مؤلف تمام اقوال فقهاى قبل از خود را بیان نکرده، بلکه به ذکر نظریات سید مرتضى (م، ۴۳۶ ق)، شیخ طوسى (م، ۴۶۰ ق) و علامه حلى (م، ۷۲۶ ق) اکتفا نموده است.
مباحث کتاب مسالک الافهام در دو مجلد که از ۴ قسمت تشکیل شده، به شرح زیر مطرح شده است:
- قسمت اوّل از جلد اوّل شامل کتابهاى طهارت، صلاة، صوم است.
- قسمت دوّم از جلد اوّل دربردارنده کتابهاى زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف و نهى از منکر است.
- قسمت اوّل از جلد دوّم کتابهاى المکاسب، البیع، دین و توابع آن، بعضى از عقود مثل شرکت، عاریه، غصب، مضاربه و نظائر آن و در آخر کتاب النکاح را دربردارد.
- قسمت دوّم از جلد دوم کتابهاى طلاق، مطاعم و مشارب، مواریث، حدود، جنایات، قضاء و شهادات را شامل مىشود.
حواشى و شروح کتاب
در کتب تراجم، دو حاشیه و شرح براى کتاب «مسالک الافهام» ذکر شده است:
- سلوک مسالک المرام مسلک مسالک الافهام، از شیخ عبدالقاهر بن عبدرجب عبادى حویزى.[۵]
- حاشیه بر مسالک الافهام، از میرزا عبدالله افندی (م، ۱۱۳۰ ق).
پانویس
منابع
- نرم افزار جامع تفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "محمدجواد کاظمی (فاضل جواد)"، علی کرجی، سایت فرهیختگان تمدن شیعی، بازیابی: ۲۰ اسفند ۱۳۹۸.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
