سنجش مقاله انجام نشده است

وحی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
==وحی در لغت و اصطلاح==
+
{{خوب}}
 +
«وحی» عبارت از الهامات غيبى [[خداوند]] سبحان به فرستادگان خويش است، که گاهی بدون واسطه با پروردگار عالم و گاه با واسطه [[فرشتگان]] صورت می‌گیرد. وحى به معنای الهام غيبى به پيامبران، بيش از هفتاد بار در [[قرآن كريم]] به كار رفته است.
  
«وحی» در لغت به معنای اشاره كردن، نوشتن، الهام، كلام پنهانی و هر چیزی است كه به دیگری القاء می‌شود.
+
==وحى در لغت و اصطلاح==
  
"راغب اصفهانی" می‌گوید: ریشه وحی به معنای اشاره تند و سریع است، از این رو هر كاری كه به سرعت انجام گیرد وحی نام دارد و این ممكن است در كلامی رمزی و كنایه‌ای باشد. امّا در اصطلاح، الهامات غیبی خدای سبحان به فرستادگان خویش را وحی می‌گویند.  
+
واژه «وحی» در لغت به معناى اشاره كردن، نوشتن، الهام، كلام پنهانى و هر چيزى است كه به ديگرى القاء مي‌شود.
 +
 
 +
"[[راغب اصفهانی]]" مي‌گويد: ريشه وحى به معناى اشاره تند و سريع است، از اين رو هر كارى كه به سرعت انجام گيرد وحى نام دارد و اين ممكن است در كلامى رمزى و كنايه‌اى باشد. امّا در اصطلاح، الهامات غيبى خداى سبحان به فرستادگان خويش را وحى مي‌گويند.  
  
 
==انواع وحی==
 
==انواع وحی==
  
واژه «وحی» در قرآن شریف در چهار معنا استعمال شده است:
+
کلمه «وحی» در [[قرآن کریم]] در چهار معنا استعمال شده است:
 
   
 
   
# اشاره پنهانی و پوشیده؛ «فَخَرَجَ عَلَى‌ قَوْمِهِ‌ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى‌ إِلَیهِمْ أَن سَبِّحُواْ بُكْرَةً وَ عَشِیا» ([[سوره مریم]]/11) «از محراب به سوی قومش شتافت و به اشاره به آنان القاء كرد كه صبح و شام خدا را تسبیح كنند».
+
*اشاره پنهانى و پوشيده؛ {{متن قرآن|«فَخَرَجَ عَلَى‌ قَوْمِهِ‌ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى‌ إِلَيهِمْ أَن سَبِّحُواْ بُكْرَةً وَ عَشِياً»}} ([[سوره مريم]]/11) ([[حضرت زکریا|زکریا]]) از محراب به سوى قومش شتافت و به اشاره به آنان القاء كرد كه صبح و شام خدا را تسبيح كنند.
# امر غریزی و تكوینی؛ «وَ أَوْحَى‌ رَبّكَ إِلَى النحْلِ أَنِ اتَّخذِى مِنَ الْجِبَالِ بُیوتًا وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یعْرِشُونَ» ([[سوره نحل]]/68) «پروردگار تو به زنبور عسل وحی كرد كه خانه‌های خود را در میان كوه‌ها و درختان بنا كند.»
+
*امر غريزى و تكوينی؛ {{متن قرآن|«وَ أَوْحَى‌ رَبّكَ إِلَى النحْلِ أَنِ اتَّخذِى مِنَ الْجِبَالِ بُيوتًا وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يعْرِشُونَ»}} ([[سوره نحل]]/68) پروردگار تو به زنبور عسل وحى كرد كه خانه‌هاى خود را در ميان كوه‌ها و درختان بنا كند.
# الهام نفسانی به افراد عادی؛ این الهام ممكن است خاطره ذهنی یا القای روحی و روانی از عالم بالا باشد. مانند این آیه شریفه:  
+
*الهام نفسانى به افراد عادی؛ اين الهام ممكن است خاطره ذهنى يا القاى روحى و روانى از عالم بالا باشد. مانند [[آيه]] شريفه: {{متن قرآن|«و َأَوْحَينَا إِلَى‌ أُمِ‌ّ مُوسَى‌ أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيهِ فَأَلْقِيهِ فِى الْيمِ‌ّ وَ لَا تَخَافِى وَ لَا تَحْزَنِى إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيكِ وَ جَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ»}} ([[سوره قصص]]/7) به مادر [[موسى]] وحى كرديم كه طفل خود را شير بده و اگر ترسيدى كه فرعون گزندى به او رساند او را در نيل رها كن.
«و َأَوْحَینَآ إِلَى‌ أُمِ‌ّ مُوسَى‌ أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیهِ فَأَلْقِیهِ فِى الْیمِ‌ّ وَ لَا تَخَافِى وَ لَا تَحْزَنِى إِنَّا رَآدُّوهُ إِلَیكِ وَ جَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِینَ» ([[سوره قصص]]/ 7)«به مادر موسی وحی كردیم كه طفل خود را شیر بده و اگر ترسیدی كه فرعون گزندی به او رساند او را در نیل رها كن».
+
*الهام غيبى به پيامبران؛ وحى به اين معنا بيش از هفتاد بار در قرآن كريم به كار رفته است؛ از جمله: {{متن قرآن|«نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَينَا إِلَيكَ هَذَا الْقُرْءَانَ»}} ([[سوره يوسف]]/3) ما به وسيله وحى اين قرآن به تو بهترين داستان‌ها را براى تو بيان مي‌كنيم.
# الهام غیبی به پیامبران؛ وحی به این معنا بیش از هفتاد بار در قرآن كریم به كار رفته است؛ از جمله آن كه: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَآ أَوْحَینَآ إِلَیكَ هَذَا الْقُرْءَانَ»([[سوره یوسف]]/ 3) «ما به وسیله وحی این قرآن به تو بهترین داستان‌ها را برای تو بیان می‌كنیم».
 
  
==فرق وحی و الهام==
+
==فرق وحى و الهام==
  
«وحی» و «الهام» با وجود شباهتی که بین آنهاست، در مواردی از یکدیگر متمایز می شوند، از جمله اینکه:  
+
«وحی» و «الهام» با وجود شباهتى كه بين آنهاست، در مواردى از يكديگر متمايز مى شوند، از جمله اين كه:  
  
* الف- وحی، اعم از الهام می باشد؛ زیرا الهام از جانب خدا بدون واسطة فرشته است، ولی وحی گاهی به واسطه فرشته و گاهی بدون آن است.
+
*الف. وحی، اعم از الهام مى باشد؛ زيرا الهام از جانب خدا بدون واسطه [[فرشته]] است، ولى وحى گاهى به واسطه فرشته و گاهى بدون آن است.
* ب- وحی، از ویژگی های نبوت و الهام از ویژگی های ولایت است.
+
. وحی، از ويژگى هاى [[نبوت]] و الهام از ويژگى هاى [[ولايت]] است.
* ج- وحی، مقید به تبلیغ و رسانیدن است، در حالی كه الهام چنین نیست.
+
. وحی، مقيد به تبليغ و رسانيدن است، در حالى كه الهام چنين نيست.
* د- در الهام، انسان آگاه نیست كه از كجا چیزی به قلبش وارد شده است؛ در حالی كه وحی برخلاف این است و منشأ وحی برای صاحب آن معلوم است.
+
. در الهام، انسان آگاه نيست كه از كجا چيزى به قلبش وارد شده است؛ در حالى كه وحى برخلاف اين است و منشأ وحى براى صاحب آن معلوم است.
  
==وحی نبوی==
+
==وحى نبوی==
  
شایع‌ترین كاربرد وحی، یعنی وحی به پیامبران، حدود هفتاد بار در قرآن به كار رفته است. این نوع از وحی، پدیده‌ای است مرموز كه در قالب‌های عقلی بشر نمی‌گنجد.  
+
شايع‌ترين كاربرد وحى يعنى وحى به [[پيامبران]]، حدود هفتاد بار در [[قرآن]] به كار رفته است. اين نوع از وحي، پديده‌اى است مرموز كه در قالب‌هاى عقلى بشر نمي‌گنجد.  
  
شناخت حقیقت وحی تنها برای كسی ممكن خواهد بود كه آن را دریافت كرده است. بنابراین پیامبران الهی تنها كسانی هستند كه به واسطه ارتباط شهودی با عالم غیب، معرفت به وحی خواهند داشت و دیگران تنها آثار و علائم وحی را خواهند فهمید.
+
شناخت حقيقت وحى تنها براى كسى ممكن خواهد بود كه آن را دريافت كرده است. بنابراين پيامبران الهى تنها كسانى هستند كه به واسطه ارتباط شهودى با عالم غيب، معرفت به وحى خواهند داشت و ديگران تنها آثار و علائم وحى را خواهند فهميد.
  
این پدیده فرا عقلی، یكی از بالاترین مقاماتی است كه صف پیامبران را از دیگران جدا می‌سازد. قرآن، ضمن تأكید بر این مطلب كه پیامبران نیز به لحاظ جسمی بشری بیش نیستند و از جن فرشتگان نمی‌باشند، تصریح می‌كند كه آنان دارای خصیصه‌ای هستند كه دیگران آن را دارا نمی‌باشند و آن ویژگی «وحی پذیری» است.<ref> مقاله «وحی»، سایت پژوهه. </ref>
+
اين پديده فرا عقلي، يكى از بالاترين مقاماتى است كه صف پيامبران را از ديگران جدا مي‌سازد. قرآن، ضمن تأكيد بر اين مطلب كه پيامبران نيز به لحاظ جسمى بشرى بيش نيستند و از جنس فرشتگان نمي‌باشند، تصريح مي‌كند كه آنان داراى خصيصه‌اى هستند كه ديگران آن را دارا نمي‌باشند و آن ويژگى «وحى پذيري» است.<ref> مقاله «وحي»، سايت پژوهه.</ref>
 
   
 
   
==کیفیت وحی [[قرآن]] مجید <ref> متن انتخاب شده از کتاب قرآن در اسلام آخرین عنوان از بخش سوم این کتاب با عنوان "وحی قرآن مجید" است. پیش از این عنوان، علامه پس از بیان اعتقاد عمومی مسلمانان در وحی قرآن نظر برخی نویسندگان امروز درباره وحی و نبوت را تشریح نموده با توجه به بیانات قرآن به نقد آن می پردازند. و نیز با اثبات عدم کفایت عقل در هدایت انسان تبیین می نمایند که تنها راه برای هدایت انسان راه وحی است و این راه  از خطا مصون بوده کیفیت آن برای ما مجهول است. برای مطالعه بیشتر به اصل کتاب رجوع نمایید. </ref>==
+
==كيفيت وحى قرآن مجيد==
  
به طور اجمال آن چه قرآن مجید در کیفیت وحی خود توضیح می‌دهد این است که وحی این کتاب آسمانی به طور تکلیم بوده و خدای متعال با پیغمبر گرامی خود سخن گفته و آن حضرت با تمام وجود خود (نه تنها با گوش) سخن خدا را تلقی نموده است.
+
[[علامه طباطبایی]] در کتاب [[قرآن در اسلام (کتاب)|قرآن در اسلام]] پس از بيان اعتقاد عمومى مسلمانان در وحى [[قرآن کریم]]، نظر برخى نويسندگان امروز درباره وحى و [[نبوت]] را تشريح نموده و با توجه به بيانات قرآن به نقد آن مى پردازد. و نيز با اثبات عدم كفايت [[عقل]] در هدايت [[انسان]]، تبيين مى نمايد كه تنها راه براى هدايت انسان راه وحى است و اين راه از خطا مصون بوده و كيفيت آن براى ما مجهول است. ایشان می افزاید:
  
خدای متعال می‌فرماید: «و ما کان لبشران یکلمه الله الا وحیا او من وراء حجاب او یرسل رسولا فیوحی باذنه ما یشاء انه علی حکیم و کذلک اوحینا الیک روحا من امرنا ما کنت تدری ما الکتاب ولاالایمان ولکن جعلناه نورا نهدی به من نشاء من عبادنا و انک لتهدی الی صراط مستقیم».<ref> [[سوره شورى]] آیه 51و52.</ref>
+
به طور اجمال آن چه قرآن مجيد در كيفيت وحى خود توضيح مي‌دهد اين است كه وحى اين كتاب آسمانى به طور تكليم بوده و خداى متعال با پيغمبر گرامى خود سخن گفته و آن حضرت با تمام وجود خود (نه تنها با گوش) سخن خدا را تلقى نموده است.
  
به هیچ بشری نمی‌رسد که خدا با او سخن گوید مگر این که وحی کند - سخن پنهانی و با اشاره که دیگران نفهمند - یا از پشت پرده‌ای حرف زند یا رسول و فرستاده‌ای بفرستد و او به اذن خدا آن چه را خدا می‌خواهد وحی نماید زیرا خدا بلندمرتبه و محکم کار است و به همین نحو روحی را از امر خودمان - قرآن را - به تو وحی کردیم از پیش خود نمی‌توانستی درک کنی که کتاب چیست و نه [[ایمان]] چیست ولی ما آن را نوری قرار دادیم که با آن کسانی را که می‌خواهیم رهبری می‌نمائیم و تحقیقا تو راه راستی را نشان می‌دهی.
+
خداى متعال مي‌فرمايد: {{متن قرآن|«وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ * وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ وَلَٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا وَإِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ»}} ([[سوره شورى]]/51-52) به هيچ بشرى نمي‌رسد كه خدا با او سخن گويد مگر اين كه وحى كند - سخن پنهانى و با اشاره كه ديگران نفهمند - يا از پشت پرده‌اى حرف زند يا رسول و فرستاده‌اى بفرستد و او به اذن خدا آن چه را خدا مي‌خواهد وحى نمايد زيرا خدا بلندمرتبه و محكم كار است و به همين نحو روحى را از امر خودمان - قرآن را - به تو وحى كرديم از پيش خود نمي‌توانستى درك كنى كه كتاب چيست و نه [[ايمان]] چيست ولى ما آن را نورى قرار داديم كه با آن كسانى را كه مي‌خواهيم رهبرى مي‌نمائيم و تحقيقا تو راه راستى را نشان مي‌دهي.
  
به قرینه تردیدی که در آیه اولی هست و وحی که در قسم اول به جائی نسبت داده نشده و در قسم سوم به رسول نسبت داده شده در آیه برای تکلیم خدا سه قسم مختلف ذکر شده:
+
به قرينه ترديدى كه در [[آيه]] اولى هست و وحى كه در قسم اول به جائى نسبت داده نشده و در قسم سوم به رسول نسبت داده شده، در آيه براى تكليم خدا سه قسم مختلف ذكر شده:
  
# گفتار خدائی که هیچ واسطه‌ای میان خدا و بشر نباشد.
+
*گفتار خدائى كه هيچ واسطه‌اى ميان خدا و بشر نباشد.
# گفتار خدائی که از پشت حجاب شنیده شود مانند [[شجره طور]] که [[حضرت موسی]] علیه السلام سخن خدا را می‌شنید ولی از ناحیه آن.
+
*گفتار خدائى كه از پشت حجاب شنيده شود، مانند [[طور سينا|طور]] كه [[حضرت موسی]] عليه السلام سخن خدا را مي‌شنيد ولى از ناحيه آن.
# گفتار خدائی که ملکی آن را حمل نموده به بشر برساند و در این صورت سخن فرشته وحی شنیده می‌شود که سخن خدا را حکایت می‌نماید.
+
*گفتار خدائى كه مَلكى آن را حمل نموده به بشر برساند و در اين صورت سخن فرشته وحى شنيده مي‌شود كه سخن خدا را حكايت مي‌نمايد.
  
و آیه دوم می‌رساند که قرآن مجید از همین راه به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله رسیده و از این جا روشن می‌شود که وحی قرآن از راه تکلیم و گفتگو بوده است.  
+
و آيه دوم مي‌رساند كه قرآن مجيد از همين راه به [[پیامبر اسلام|پيغمبر اكرم]] صلى الله عليه وآله رسيده و از اينجا روشن مي‌شود كه وحى قرآن از راه تكليم و گفتگو بوده است.  
  
و باز می‌فرماید: «نزل به الروح الامین علی قلبک لتکون من المنذرین بلسان عربی مبین».<ref> [[سوره شعراء]] آیه 194.</ref>
+
و باز مي‌فرمايد: {{متن قرآن|«نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ * عَلَىٰ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ * بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ»}} ([[سوره شعراء]]/193-195) قرآن را روح الامين ([[جبرئيل]]) به قلب تو يعنى به نفس تو با زبان عربى آشكار نازل كرد تا از كسانى باشى كه مردم را از خدا مي‌ترسانند.
  
قرآن را روح امین - [[جبریل]] - به قلب تو یعنی به نفس تو با زبان عربی آشکار نازل کرد تا از کسانی باشی که مردم را از خدا می‌ترسانند و می‌فرماید: «قل من کان عدوا لجبریل فانه نزله علی قلبک».<ref> [[سوره بقره]] آیه 97.</ref>
+
و مي‌فرمايد: {{متن قرآن|«قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَىٰ قَلْبِكَ...»}} ([[سوره بقره]]/97) بگو كسى كه دشمن جبرئيل است، همان جبرئيل قرآن را به اذن خدا به دل تو نازل كرده - نه بى اذن و از پيش خود-.
  
بگو کسی که دشمن جبرئیل است همان جبرئیل قرآن را به اذن خدا به دل تو نازل کرده - نه بی اذن و از پیش خود.
+
از اين آيه‌ها استفاده مي‌شود كه قرآن يا بخشى از قرآن به وسيله فرشته وحى كه جبرئيل و روح امين است فرستاده شده. (قسم سوم تكليم) و اين كه پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله قرآن را از فرشته وحى با نفس خود،<ref> به دليل اين كه در هر دو آيه تنزيل قرآن را به قلب پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله نسبت مي‌دهد. (مى فرمايد: «على قلبك» و نمي‌فرمايد: «عليك» و قلب در عرف قرآن نفس است، به دليل اين كه در چندين جا درك و شعور و همچنين معصيت را كه از آنِ نفس است به قلب نسبت مي‌دهد).</ref> يعنى با تمام وجود خود تلقى مي‌كرد نه از راه گوش.
  
از این آیه‌ها استفاده می‌شود که قرآن یا بخشی از قرآن به وسیله فرشته وحی که جبریل و روح امین است فرستاده شده. (قسم سوم تکلیم) و این که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله قرآن را از فرشته وحی با نفس خود<ref> به دلیل این که در هر دو آیه [[تنزیل قرآن]] را به قلب پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نسبت می‌دهد. (می فرماید: «علی قلبک» و نمی‌فرماید: «علیک» و قلب در عرف قرآن نفس است به دلیل این که در چندین جا درک و شعور و همچنین [[معصیت]] را که از آن نفس است به قلب نسبت می‌دهد.)</ref> یعنی با تمام وجود خود تلقی می‌کرد نه از راه گوش و می‌فرماید: «فاوحی الی عبده ما اوحی ما کذب الفؤاد ما رای افتمارونه علی ما یری».<ref> [[سوره نجم]]، آیه 12.</ref>
+
و مي‌فرمايد: {{متن قرآن|«فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ * مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَىٰ * أَفَتُمَارُونَهُ عَلَىٰ مَا يَرَىٰ»}} ([[سوره نجم]]/10-12). پس وحى نمود به بنده خود آن چه را كه وحى نمود، [[دروغ]] نگفت و اشتباه نكرد قلب (نفس) پيغمبر اكرم در آن چه مشاهده كرد، آيا با او در چيزى كه عيانا مشاهده مي‌كند به مجادله مي‌پردازيد؟
  
پس وحی نمود به بنده خود آن چه را که وحی نمود [[دروغ]] نگفت و اشتباه نکرد قلب - نفس - پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در آن چه مشاهده کرد آیا با او در چیزی که - عیانا مشاهده می‌کند به مجادله می‌پردازید؟ و در جای دیگر تلقی وحی را با خواندن الواح تعبیر فرموده است: «رسول من الله یتلوا صحفا مطهرة».<ref> [[سوره بينة]]، آیه 2.</ref> فرستاده‌ای از جانب خدا که صحیفه‌های پاکی را تلاوت می‌کند.
+
و در جاى ديگر تلقى وحى را با خواندن الواح تعبير فرموده است: {{متن قرآن|«رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُطَهَّرَةً»}} ([[سوره بينة]]/2) فرستاده‌اى از جانب خدا كه صحيفه‌هاى پاكى را تلاوت مي‌كند.<ref>قرآن در اسلام، علامه طباطبایی.</ref>
  
==پانویس ==
+
==پانويس==
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
* سید محمدحسین طباطبائی، قرآن در اسلام
+
 
* [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=21166 سایت پژوهه]
+
*قرآن در اسلام، سيد محمدحسين طباطبایی.
+
*[http://www.pajoohe.ir "وحی، دانشنامه پژوهه]، پژوهشکده باقرالعلوم، بازیابی: 25 شهریور 1391.
 +
 
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=نشده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب=
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها=
 +
|رعایت سطح مخاطب عام=
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای=
 +
|جامعیت=
 +
|رعایت اختصار=
 +
|سیر منطقی=
 +
}}
 +
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
[[رده:علوم قرآنی]]
 
[[رده:علوم قرآنی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۱۶

«وحی» عبارت از الهامات غيبى خداوند سبحان به فرستادگان خويش است، که گاهی بدون واسطه با پروردگار عالم و گاه با واسطه فرشتگان صورت می‌گیرد. وحى به معنای الهام غيبى به پيامبران، بيش از هفتاد بار در قرآن كريم به كار رفته است.

وحى در لغت و اصطلاح

واژه «وحی» در لغت به معناى اشاره كردن، نوشتن، الهام، كلام پنهانى و هر چيزى است كه به ديگرى القاء مي‌شود.

"راغب اصفهانی" مي‌گويد: ريشه وحى به معناى اشاره تند و سريع است، از اين رو هر كارى كه به سرعت انجام گيرد وحى نام دارد و اين ممكن است در كلامى رمزى و كنايه‌اى باشد. امّا در اصطلاح، الهامات غيبى خداى سبحان به فرستادگان خويش را وحى مي‌گويند.

انواع وحی

کلمه «وحی» در قرآن کریم در چهار معنا استعمال شده است:

  • اشاره پنهانى و پوشيده؛ «فَخَرَجَ عَلَى‌ قَوْمِهِ‌ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى‌ إِلَيهِمْ أَن سَبِّحُواْ بُكْرَةً وَ عَشِياً» (سوره مريم/11) (زکریا) از محراب به سوى قومش شتافت و به اشاره به آنان القاء كرد كه صبح و شام خدا را تسبيح كنند.
  • امر غريزى و تكوينی؛ «وَ أَوْحَى‌ رَبّكَ إِلَى النحْلِ أَنِ اتَّخذِى مِنَ الْجِبَالِ بُيوتًا وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يعْرِشُونَ» (سوره نحل/68) پروردگار تو به زنبور عسل وحى كرد كه خانه‌هاى خود را در ميان كوه‌ها و درختان بنا كند.
  • الهام نفسانى به افراد عادی؛ اين الهام ممكن است خاطره ذهنى يا القاى روحى و روانى از عالم بالا باشد. مانند آيه شريفه: «و َأَوْحَينَا إِلَى‌ أُمِ‌ّ مُوسَى‌ أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيهِ فَأَلْقِيهِ فِى الْيمِ‌ّ وَ لَا تَخَافِى وَ لَا تَحْزَنِى إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيكِ وَ جَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ» (سوره قصص/7) به مادر موسى وحى كرديم كه طفل خود را شير بده و اگر ترسيدى كه فرعون گزندى به او رساند او را در نيل رها كن.
  • الهام غيبى به پيامبران؛ وحى به اين معنا بيش از هفتاد بار در قرآن كريم به كار رفته است؛ از جمله: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَينَا إِلَيكَ هَذَا الْقُرْءَانَ» (سوره يوسف/3) ما به وسيله وحى اين قرآن به تو بهترين داستان‌ها را براى تو بيان مي‌كنيم.

فرق وحى و الهام

«وحی» و «الهام» با وجود شباهتى كه بين آنهاست، در مواردى از يكديگر متمايز مى شوند، از جمله اين كه:

  • الف. وحی، اعم از الهام مى باشد؛ زيرا الهام از جانب خدا بدون واسطه فرشته است، ولى وحى گاهى به واسطه فرشته و گاهى بدون آن است.
  • ب. وحی، از ويژگى هاى نبوت و الهام از ويژگى هاى ولايت است.
  • ج. وحی، مقيد به تبليغ و رسانيدن است، در حالى كه الهام چنين نيست.
  • د. در الهام، انسان آگاه نيست كه از كجا چيزى به قلبش وارد شده است؛ در حالى كه وحى برخلاف اين است و منشأ وحى براى صاحب آن معلوم است.

وحى نبوی

شايع‌ترين كاربرد وحى يعنى وحى به پيامبران، حدود هفتاد بار در قرآن به كار رفته است. اين نوع از وحي، پديده‌اى است مرموز كه در قالب‌هاى عقلى بشر نمي‌گنجد.

شناخت حقيقت وحى تنها براى كسى ممكن خواهد بود كه آن را دريافت كرده است. بنابراين پيامبران الهى تنها كسانى هستند كه به واسطه ارتباط شهودى با عالم غيب، معرفت به وحى خواهند داشت و ديگران تنها آثار و علائم وحى را خواهند فهميد.

اين پديده فرا عقلي، يكى از بالاترين مقاماتى است كه صف پيامبران را از ديگران جدا مي‌سازد. قرآن، ضمن تأكيد بر اين مطلب كه پيامبران نيز به لحاظ جسمى بشرى بيش نيستند و از جنس فرشتگان نمي‌باشند، تصريح مي‌كند كه آنان داراى خصيصه‌اى هستند كه ديگران آن را دارا نمي‌باشند و آن ويژگى «وحى پذيري» است.[۱]

كيفيت وحى قرآن مجيد

علامه طباطبایی در کتاب قرآن در اسلام پس از بيان اعتقاد عمومى مسلمانان در وحى قرآن کریم، نظر برخى نويسندگان امروز درباره وحى و نبوت را تشريح نموده و با توجه به بيانات قرآن به نقد آن مى پردازد. و نيز با اثبات عدم كفايت عقل در هدايت انسان، تبيين مى نمايد كه تنها راه براى هدايت انسان راه وحى است و اين راه از خطا مصون بوده و كيفيت آن براى ما مجهول است. ایشان می افزاید:

به طور اجمال آن چه قرآن مجيد در كيفيت وحى خود توضيح مي‌دهد اين است كه وحى اين كتاب آسمانى به طور تكليم بوده و خداى متعال با پيغمبر گرامى خود سخن گفته و آن حضرت با تمام وجود خود (نه تنها با گوش) سخن خدا را تلقى نموده است.

خداى متعال مي‌فرمايد: «وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ * وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ وَلَٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا وَإِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ» (سوره شورى/51-52) به هيچ بشرى نمي‌رسد كه خدا با او سخن گويد مگر اين كه وحى كند - سخن پنهانى و با اشاره كه ديگران نفهمند - يا از پشت پرده‌اى حرف زند يا رسول و فرستاده‌اى بفرستد و او به اذن خدا آن چه را خدا مي‌خواهد وحى نمايد زيرا خدا بلندمرتبه و محكم كار است و به همين نحو روحى را از امر خودمان - قرآن را - به تو وحى كرديم از پيش خود نمي‌توانستى درك كنى كه كتاب چيست و نه ايمان چيست ولى ما آن را نورى قرار داديم كه با آن كسانى را كه مي‌خواهيم رهبرى مي‌نمائيم و تحقيقا تو راه راستى را نشان مي‌دهي.

به قرينه ترديدى كه در آيه اولى هست و وحى كه در قسم اول به جائى نسبت داده نشده و در قسم سوم به رسول نسبت داده شده، در آيه براى تكليم خدا سه قسم مختلف ذكر شده:

  • گفتار خدائى كه هيچ واسطه‌اى ميان خدا و بشر نباشد.
  • گفتار خدائى كه از پشت حجاب شنيده شود، مانند طور كه حضرت موسی عليه السلام سخن خدا را مي‌شنيد ولى از ناحيه آن.
  • گفتار خدائى كه مَلكى آن را حمل نموده به بشر برساند و در اين صورت سخن فرشته وحى شنيده مي‌شود كه سخن خدا را حكايت مي‌نمايد.

و آيه دوم مي‌رساند كه قرآن مجيد از همين راه به پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله رسيده و از اينجا روشن مي‌شود كه وحى قرآن از راه تكليم و گفتگو بوده است.

و باز مي‌فرمايد: «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ * عَلَىٰ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ * بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ» (سوره شعراء/193-195) قرآن را روح الامين (جبرئيل) به قلب تو يعنى به نفس تو با زبان عربى آشكار نازل كرد تا از كسانى باشى كه مردم را از خدا مي‌ترسانند.

و مي‌فرمايد: «قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَىٰ قَلْبِكَ...» (سوره بقره/97) بگو كسى كه دشمن جبرئيل است، همان جبرئيل قرآن را به اذن خدا به دل تو نازل كرده - نه بى اذن و از پيش خود-.

از اين آيه‌ها استفاده مي‌شود كه قرآن يا بخشى از قرآن به وسيله فرشته وحى كه جبرئيل و روح امين است فرستاده شده. (قسم سوم تكليم) و اين كه پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله قرآن را از فرشته وحى با نفس خود،[۲] يعنى با تمام وجود خود تلقى مي‌كرد نه از راه گوش.

و مي‌فرمايد: «فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ * مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَىٰ * أَفَتُمَارُونَهُ عَلَىٰ مَا يَرَىٰ» (سوره نجم/10-12). پس وحى نمود به بنده خود آن چه را كه وحى نمود، دروغ نگفت و اشتباه نكرد قلب (نفس) پيغمبر اكرم در آن چه مشاهده كرد، آيا با او در چيزى كه عيانا مشاهده مي‌كند به مجادله مي‌پردازيد؟

و در جاى ديگر تلقى وحى را با خواندن الواح تعبير فرموده است: «رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُطَهَّرَةً» (سوره بينة/2) فرستاده‌اى از جانب خدا كه صحيفه‌هاى پاكى را تلاوت مي‌كند.[۳]

پانويس

  1. مقاله «وحي»، سايت پژوهه.
  2. به دليل اين كه در هر دو آيه تنزيل قرآن را به قلب پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله نسبت مي‌دهد. (مى فرمايد: «على قلبك» و نمي‌فرمايد: «عليك» و قلب در عرف قرآن نفس است، به دليل اين كه در چندين جا درك و شعور و همچنين معصيت را كه از آنِ نفس است به قلب نسبت مي‌دهد).
  3. قرآن در اسلام، علامه طباطبایی.

منابع

  • قرآن در اسلام، سيد محمدحسين طباطبایی.
  • "وحی، دانشنامه پژوهه، پژوهشکده باقرالعلوم، بازیابی: 25 شهریور 1391.