سید جلال الدین آشتیانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
'''سید جلال الدین میری آشتیانی''' (۱۳۰۴ - ۱۳۸۴ ش)، استاد [[فلسفه]] و [[عرفان اسلامی]] معاصر و از شاگردان [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبایى]] بود. وی حکمت و فلسفه الهى در [[مشهد]] مقدس را که به خاموشى گراییده بود، جانى دوباره بخشید و به تألیفات گسترده ای در این زمینه پرداخت.
 +
 
{{شناسنامه عالم
 
{{شناسنامه عالم
  
|نام کامل = سید جلال الدین موسوی آشتیانی
+
|نام کامل = سید جلال الدین میری آشتیانی
  
|تصویر=[[پرونده:سید جلال الدین آشتیانی.jpg|220px|center]]
+
|تصویر=[[پرونده:سید جلال الدین آشتیانی.jpg|۲۲۰px|center]]
  
|زادروز = 1304ش
+
|زادروز = ۱۳۰۴ شمسی
  
 
|زادگاه = آشتیان
 
|زادگاه = آشتیان
  
|وفات = 1384ش
+
|وفات = ۱۳۸۴ شمسی
  
|مدفن = مشهد
+
|مدفن = [[مشهد]]، [[حرم امام رضا علیه السلام|حرم امام رضا]] (علیه‌السلام)
  
|اساتید = [[آیت الله بروجردی]]، [[علامه طباطبایی]]،[[سید حسن بجنوردی]]
+
|اساتید = [[آیت الله بروجردی]]، [[علامه طباطبایی]]، [[سید محمد حسن بجنوردی]]، [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی|سید ‌‎ابوالحسن رفیعى قزوینى]]،...
  
|شاگردان =
+
|شاگردان = حجة الاسلام حسینی شریف، سید هادی رستگار، سید مسیح حسینی، حجة الاسلام آیتی بیرجندی، حجة الاسلام حسینی شاهرودی،...
  
|آثار =  الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة، سه رساله فلسفی: متشابهات القرآن - المسائل القدسیة - اجوبة المسائل،
+
|آثار =  [[هستى از نظر فلسفه و عرفان]]، شرح بر زاد المسافر ملاصدرا، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى،...
شرح بر زاد المسافر صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة
+
}}
  
}}
+
==تحصیلات و استادان==
'''سيد‌‎جلال‌الدين موسوى آشتيانى''' (1304-1384شاستاد فلسفه و عرفان اسلامی، فیلسوف اصالت وجودی، در سال ۱۳۷۶ش، دانشمند برجسته کشور انتخاب شد و در سال ۱۳۸۱ نشان درجه یک دانش جمهوری اسلامی را دریافت کرد.  
+
 
 +
سید جلال الدین میری آشتیانی سال ۱۳۰۴ شمسى در آشتیان استان مرکزی به دنیا آمد. او در دوازده سالگى دوره ابتدایى را در دبستان خاقانى آشتیان به پایان رساند و چند سالى هم نزد دو تن از روحانیان آن دیار، [[گلستان (کتاب)|گلستان سعدى]]، [[بوستان (کتاب)|بوستان]]، منشآت قائم مقام، دیوان [[حافظ شیرازی|حافظ]]، منشآت امیرنظام گرّوسى، [[نصاب‌ الصبیان (کتاب)|نصاب الصبیان]] و [[جامع المقدمات (کتاب)|جامع المقدمات]] و قسمتى از شرح سیوطى و دره نادرى و [[خط]] و مقدارى [[ریاضی|ریاضیات]] را فراگرفت.
 +
 
 +
پس از این دوران، جهت ادامه تحصیل در دبیرستان عازم [[تهران]] می‌شود، ولى میرزا احمد آشتیانى او را از این کار بازمى دارد و می فرماید: (عمر خود را ضایع نکن، شایسته است که به [[قم]] بروید و به تحصیل علوم قدیمه بپردازید).استاد بنا به سفارش میرزا احمد سال ۱۳۲۳ (در سن نوزده سالگى) عازم [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]] شد و پس از پایان دوره سطح، در درس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] حضرت [[بروجردی، حسین|آیت‌الله بروجردى]] حاضر شد.  
  
== ولادت ==
+
او همزمان، مدت هشت سال تمام از حکیم الهى حضرت [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبایى]]، [[شفا (کتاب)|الهیات شفا]] و [[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار الأربعه]] و قریب یک دوره اصول فقه و قسمتى از [[تفسیر قرآن|تفسیر قرآن]] را فراگرفت. پس از این دوره به سفر انفس و آفاق پرداخت. در قزوین از محضر پر فیض آیت‌الله [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی|سید ‌‎ابوالحسن رفیعى قزوینى]] سفر اسفار را آموخت و سپس در سال ۱۳۳۶ جهت تکمیل علوم نقلى راهى [[نجف]] شد. مدت دو سال از محضر آیات عظام [[سید محسن حکیم|سید محسن حکیم]]، [[سید عبدالهادی شیرازی|عبدالهادى شیرازى]] و به ویژه آیت‌الله [[سید محمد حسن بجنوردی|سید‌‎ حسن بجنوردى]] بهره مند شد. پس از چندی در [[تهران]] مدتى به حوزه درس اسفار حکیم محقق میرزا احمد آشتیانى و مدتى نیز به طور متفرقه به درس میرزا مهدى آشتیانى راه یافت.
سال 1304 شمسى در آشتيان به دنيا آمد. او در دوازده سالگى دوره ابتدايى را در دبستان خاقانى آشتيان به پایان رساند و چند سالى هم نزد دو تن از روحانیان آن ديار، گلستان سعدى، بوستان، منشآت قائم مقام، ديوان حافظ، منشآت امیرنظام گرّوسى، نصاب الصبيان و جامع المقدمات و قسمتى از شرح [[سيوطى]] و دره نادرى و خط و مقدارى رياضيات را فراگرفت. پس از این دوران، جهت ادامه تحصيل در دبيرستان عازم تهران می‌شود، ولى [[آشتیانی، احمد|میرزا احمد آشتيانى]] او را از این كار بازمى دارد و میفرمايد: (عمر خود را ضايع نكن، شايسته است كه به قم بروید و به تحصيل علوم قديمه بپردازيد).
 
  
==تحصيلات ==
+
==تدریس و شاگردان==
  
 +
استاد آشتیانى سال ۱۳۳۸ شمسی آهنگ [[مشهد]] مقدس کرد و در آن دیار در حدود پنجاه سال به تصنیف و تدریس [[فلسفه]] و [[عرفان]] در حوزه و دانشگاه فردوسى مشهد (دانشکده الهیات) پرداخت و این دوره بحق دوره پر بار عمر آن حکیم الهى است که حاصل آن صدها کتاب و مقاله فلسفى - عرفانى، و نیز تربیت شاگردانى است که در کشور پهناور ایران پراکنده‌اند و حتى از کشورهاى دیگر نیز به درس آموزى به خدمت استاد مى رسیدند. او به آن دیار پا مى گذارد تا چراغ حکمت علوى و فلسفه الهى را که در آن ارض اقدس به خاموشى گراییده بود با تدریس [[شرح منظومه سبزواری (کتاب)|منظومه]]، [[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]]، شواهد الربوبیه و شرح فصوص قیصرى جانى دوباره بخشد. چنانکه سفارش استادش مرحوم [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبایى]] بود مبنى بر اینکه «چراغ فلسفه سنتى را روشن نگه دارد.»
  
استاد بنا به سفارش میرزا احمد سال 1323 (در سن نوزده سالگى) عازم حوزه علمیه قم شد و پس از پایان دوره سطح، در درس خارج فقه و اصول حضرت [[بروجردی، حسین|آیت‌الله بروجردى]] حاضر شد. او همزمان مدت هشت سال تمام از حكيم الهى حضرت [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبايى]] الهيات شفا و اسفار الأربعه و قريب یک دوره اصول فقه و قسمتى از تفسير قرآن را فراگرفت. پس از این دوره به سفر انفس و آفاق پرداخت. در قزوین از محضر پر فيض آیت‌الله سيد‌‎ابوالحسن رفيعى قزوینى سفر اسفار را آموخت و سپس در سال 1336 جهت تكمیل علوم نقلى راهى نجف شد. مدت دو سال از محضر آيات عظام حكيم، عبدالهادى شيرازى و به ویژه آیت‌الله میرزا [[سيد‌‎حسن بجنوردى]] بهره مند شد. در همین زمان سخت بيمار شد و به ناچار به ایران بازگشت. پس از مداوا در تهران مدتى به حوزه درس اسفار حكيم محقق [[آشتیانی، احمد|میرزا احمد آشتيانى]] و مدتى نيز به طور متفرقه به درس میرزا مهدى آشتيانى راه يافت.
+
علامه آشتیانى در تبیین سیر تاریخى ماجراى ضد [[فلسفه]] در [[مشهد]] چنین مى نویسد: «الآن در حوزه [[قم]] زمینه مناسب برای تدریس و کار در فلسفه هست، در مشهد این طور نیست. مرحوم [[سید محمدهادی میلانی|آقاى میلانى]] را به جهت این که شاگرد مرحوم آقا [[محمدحسین غروی اصفهانی]] فیلسوف بوده، با این که او از زهاد درجه اول زمان خودش بوده است، مورد توهین و اذّیت قرار دادند. این مخالفت با فلسفه در مشهد تاریخچه‌اى دارد و آن بر مى گردد به زمان آقا [[میرزا مهدی اصفهانی|میرزا مهدى اصفهانى]] که شاگرد [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزا حسین نائینى]] بوده است. او ابتدا همان طریقه آخوند [[ملا حسینقلی همدانی|ملا حسینقلى همدانى]] و ... را انتخاب مى‌کند. او پیش میرزا احمد آشتیانى شواهد الربوبیه مى خواند، امّا فهم مطالب فلسفى برای او از اصعب امور بود، پس از همه این مراحل به دلیل فاقد توانایى فهم این متون از [[عرفان]] و فلسفه سرخورده می‌شود و به جان فلسفه مى افتد».  
  
==حيات علمى==
+
در جایى دیگر می‌گوید: «الآن مشهد شش هزار نفر طلبه دارد، ولى عده‌اى هم منع می‌کنند و مى گویند فلسفه نروید [[کفر|کفر]] است و یک مکتب خاصى برای خودشان دارند و هر چیز جز آن را طرد و تخطئه می‌کنند. حقیر در ضمنِ نقد و ردّ تهافت الفلاسفه، آثار رب النوع آنها را مورد نقد قرار مى دهم تا معلوم شود این جماعت با چیزى که آشنا نیستند معارف [[ائمه اطهار|ائمه]] است.»
  
 +
به هر حال، علامه آشتیانى نزدیک به پنجاه سال در چنین حوزه‌اى به تدریس [[فلسفه]] و [[عرفان]] اشتغال داشت و آن هم، تدریس آن حکیم الهى که به حق عنوانِ مدرس عرفان و فلسفه تنها بر او شایسته و بایسته است. او تنها و یک تنه در مقابل این افراد ایستاد و اگر نبود عظمت و جامعیت و اخلاص علمى آن درخت تناورِ فلسفه و عرفان، مقاومت و ادامه راه ممکن نمى شد. او فلسفه را در آن حوزه مبارک از غربت نجات داد، همان گونه که سقراط در یونان چنین کرد. استاد با آن وضع اسفناک، حدود دویست عنوان کتاب، رساله یا مقاله تصنیف و تألیف یا احیا مى‌کند و در دو مرکز علم و دانش، دانشکده الهیات دانشگاه فردوسى و مدرسه علمیه امام جعفر صادق به تدریس می‌پردازد.
  
زندگى علمى علامه سيد‌‎جلال‌الدين آشتيانى را مى توان به دوره تحصيل، تدريس و تصنيف تقسيم كرد. دوره تحصيل از آشتيان شروع می‌شود و به تهران، نجف و قم ختم می‌شود. این دوره، دوره درس آموزى استاد است كه نگارش این دوره از گنجايش این مقاله بيرون است، ولى دوره مهمى كه بيشتر آثار او هم مربوط به همین دوره است دوره اقامت استاد در ارض اقدس رضوى است. در واقع این دوره كه در حدود پنجاه سال از عمر با بركت استاد را شامل می‌شود دوره تدريس و تصنيف است و به نظر مى رسد به این دوره بايد بيشتر توجه شود، گرچه سراسر زندگى آن بزرگمرد درس و الگوى كامل برای جویندگان علم و معرفت است. مشهد آن ارض ملكوتى میزبان هشتمین قطب عالم امكان است. جارالرضا بودن بزرگ ترين سعادت و افتخار هر كسى است. علامه آشتيانى به آن ديار پا مى گذارد تا چراغ حكمت علوى و فلسفه الهى را كه در آن ارض اقدس به خاموشى گراييده بود با تدريس منظومه، اسفار، شواهد الربوبيه و شرح فصوص قيصرى جانى دوباره بخشد. آشتيانى و مكتب مشهد علامه آشتيانى در تبيين سير تاريخى ماجراى ضد فلسفه در مشهد چنين مى نویسد: «الآن در حوزه قم زمینه مناسب برای تدريس و كار در فلسفه هست، در مشهد این طور نيست. مرحوم آقاى میلانى را به جهت این كه شاگرد مرحوم آقا [[شيخ محمدحسین غروی اصفهانى]] فيلسوف بوده، با این كه [[شيخ محمدحسین غروی اصفهانى]] از زهاد درجه اول زمان خودش بوده است مورد توهين و اذّيت قرار دادند. این مخالفت با فلسفه در مشهد تاريخچه‌اى دارد و آن بر مى گردد به زمان آقا میرزا مهدى اصفهانى كه شاگرد [[نایینی، محمدحسین|میرزا حسین نائينى]] بوده است. او ابتدا همان طريقه آخوند ملا حسینقلى همدانى و بهارى و كشمیرى را انتخاب مى‌كند. او پيش [[آشتیانی، احمد|میرزا احمد آشتيانى]] شواهد الربوبيه مى خواند، امّا فهم مطالب فلسفى برای او از اصعب امور بود، پس از همه این مراحل به دليل فاقد توانايى فهم این متون از عرفان و فلسفه سرخورده می‌شود و به جان فلسفه مى افتد.» در جايى ديگر می‌فرمايد «الآن مشهد شش هزار نفر طلبه دارد، ولى عده‌اى هم منع می‌کنند و مى گویند فلسفه نروید كفر است و یک مكتب خاصى برای خودشان دارند و هر چيز جز آن را طرد و تخطئه می‌کنند. حقير در ضمنِ نقد و ردّ تهافت الفلاسفه، آثار رب النوع آنها را مورد نقد قرار مى دهم تا معلوم شود این جماعت با چيزى كه آشنا نيستند معارف ائمه است.» به هر حال، علامه آشتيانى نزدیک به پنجاه سال در چنين حوزه‌اى به تدريس فلسفه و عرفان اشتغال داشت و آن هم، تدريس آن حكيم الهى كه به حق عنوانِ مدرس عرفان و فلسفه تنها بر او شايسته و بايسته است. او تنها و یک تنه در مقابل این افراد ايستاد و اگر نبود عظمت و جامعيت و اخلاص علمى آن درخت تناورِ فلسفه و عرفان، كه به راستى جلال حكمت و عرفان است، مقاومت و ادامه راه ممكن نمى شد. او كه به ظاهر یک فرد بود، ولى در واقع هزاران تن، فلسفه را در آن حوزه مبارک از غربت نجات داد، همان گونه كه سقراط در يونان چنين كرد. با توجه به آن وضعيت حتى پس از انقلاب قسم مى خورند كه: ما نمى گذاريم كسى كه (آشتيانى) تحت عنوان فلسفه به [[مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی|مرحوم مجلسى]] اهانت مى‌كند آب خوش از گلویش پايين برود و راحت زندگى كند؛ يا رياست دانشكده الهيات كه به پاس خوش خدمتى به پست هاى مادى دنيوى رسيده بود، زمینه بازنشستگى اجبارى استاد را فراهم مى‌كند؛ در گزارش كار خود این كار را از افتخارات دوران تصدى رياستش قلمداد مى‌كند و به خيال خود محيط دانشكده را از وجود ايشان منزه كرده است. حال استاد با آن وضع اسفناك و دردآور، حدود دویست عنوان کتاب، رساله يا مقاله تصنيف و تأليف يا احيا مى‌كندو در دو مركز علم و دانش، دانشكده الهيات دانشگاه فردوسى و مدرسه علمیه امام جعفر صادق به تدريس می‌پردازد. این نيست جز توفيق و همراهى حضرت حق و درستى راه و اخلاص در عمل و صلابت ايمان و از همه مهمتر سفارش استادش حضرت [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبايى]] مبنى بر این كه «چراغ فلسفه سنتى را روشن نگه دارد.» ولو لا اللطف والإحسان منه لما طابَ الحديث ولا الكلامُ وكل لطيفةٍ وظريف معني أستاذي فيه والله الأمامُ.
+
برخی از شاگردان ایشان در [[حکمت]] و [[عرفان]] عبارتند از:
  
==تألیف==
+
۱- مرحوم حجة الاسلام والمسلمین غلامی
  
 +
۲- مرحوم حجة الاسلام والمسلمین سالم
  
استاد سال 1338ش آهنگ ارض ملكوتى رضوى كرد و در آن ديار در حدود پنجاه سال به تصنيف و تدريس فلسفه و عرفان در حوزه و دانشگاه فردوسى مشهد (دانشكده الهيات) پرداخت و این دوره بحق دوره پر بار عمر آن حكيم الهى است كه حاصل آن صدها کتاب و مقاله فلسفى - عرفانى است، كه نظير آن را در هيچ یک از تأليفات مدعیان فلسفه و عرفان عصر حاضر نمى توان يافت و ديگر خيل شاگردانى است كه در كشور پهناور ایران پراكنده‌اند و حتى از كشورهاى ديگر نيز به درس آموزى به خدمت استاد مى رسيدند. همین تأليف‌ها و تدريس متون عالى از وى شخصيت عظيم جهانى ساخته بود، متونى كه تدريس و فهم آنها فيلسوف و عارفى چون حكيم آشتيانى را شايسته و بايسته بود. دريغا كه با رفتن این حكيم الهى دوران غريبى این اوراق دوباره فرارسيد ‎تا حكيمى و آشتيانى ديگرى و استاد در این باره می‌فرمايد «اگر كسى مى توانست عبارات شِفا و حكمت الاشراق سهروردى درس بدهد شق ّالقمر كرده بود» و در جاى ديگر به گونه‌اى صريح تر می‌فرمايد
+
۳- حجة الاسلام والمسلمین حسینی شریف، از اساتید دانشکده الهیات
  
«با كمال تأسف چراغ فروزان حكمت متعاليه و عرفان كه به دست لرزان افراد نادر از اكابر علماى امامیه تا این اواخر اطراف خود را روشن می‌نمود رو به خاموشى رفت. در عصر ما استاد وارد در عرفان كه از عهده تدريس آثار عرفانى برآيد وجود ندارد و در حكمت و فلسفه نيز جز عده بسيار معدود كسى باقى نمانده است، چرا كه محيط موجود، مستعد و آماده برای پرورش شاگرد نمی‌باشد و اگر به نام درس فلسفه و تصوف حوزه‌اى ديده شود بايد چيزى شبيه كاریکاتور تلقى شود.» این مسائل قلبش را به درد آورده بود. در راه ترمیم این دردها حدود پنجاه سال شب‌ها را تا به صبح نخوابيد و تارهاى وجودش نغمه‌هاى حكمت و عرفان را نواخت. سلامُ اللهِ ما كَرَّ اللَّيالي و جاوبَتِ الْمَثاني وَالْمَثالي. او عمرى را با حكمت و عرفان زندگى كرد، وجوه حكمت (لفظى، كتبى، ذهنى و عينى) در دل و جان او ريشه كرد و از او حكيمى جامع ساخت، مرتبه‌اى كه هر قلندرى توان دستيابى به آن را نداشت.
+
۴- حجة الاسلام والمسلمین سید هادی رستگار، صاحب شرح اشعه اللمعات جامی
  
==وفات==
+
۵- حجة الاسلام والمسلمین سید مسیح حسینی، مسئول حوزه علمیه شهرکرد اصفهان
  
سرانجام آن استاد بزرگ و بى نظير حكمت و عرفان پس از هشتاد سال عمر پر بركت و تلاش بى وفقه و خدمتهاى بى نظير خود، روز چهارشنبه سوم فروردين ماه 1384 دار فانى دنيا را وداع گفت و به ديار ابديت شتافت.
+
۶- حجة الاسلام والمسلمین آیتی بیرجندی، از اساتید حوزه علمیه مشهد
  
==آثار==
+
۷- حجة الاسلام والمسلمین حسینی شاهرودی، از اساتید دانشکده الهیات.
بيشترين آثار حضرت استاد در دوران تدريس، تأليف شده است و دوران تحصيل استاد كه خود داستان ديگرى دارد كه به يقين درس بزرگى برای طالبان علم و دانش است كه بسى خواندنى و شنيدنى است و نورانى ترين چراغ راه رهروان این راه است و بيشتر این آثار حاصل و نتيجه همین دوران تحصيل است. خود استاد در این باره می‌فرمايد «حقير ايامى كه در حوزه پر فيض قم موفق به تحصيل علوم اسلامى بود، مشكلِ علمى کتاب هایى را كه قرائت می‌نمودم مى نوشتم. به همین مناسبت طى ده سال از ايام تحصيل را كه به دروس عاليه اشتغال داشتم، مطالب زياد و مفصلى در فلسفه و عرفان و فقه و اصول و كلام تهيه نمودم. کتاب هایى را كه در ايام اشتغال به تدريس فلسفه و عرفان اسلامى در دانشگاه مشهد و مدرسه علمیه امام صادق(ع) چاپ و منتشر كردم و يا آماده برای انتشار دارم، محصول و نتيجه زحمات طاقت فرساى آن ايام پر فيض طلبگى است، ايامى كه با عشق بى حدّ و نهایت و خلوص ايمان و عقيدت برای كسب فيض به محضر اساتيد عالى مقام، كه بعضى از آنها در قيد حيات و برخى چهره در نقاب خاک كشيده اند، حاضر مى شدم. كسانى كه از فلسفه و تصوف اطلاع [[الکافی|كافى]] دارند و به حاق ّ مسائل علمى مدون در کتاب هاى فلاسفه و عرفا رسيده‌اند مى دانند كه تحرير و تأليف این قبيل از کتاب‌ها چه اندازه صرف وقت و دقت و مطالعه لازم دارد.» سيدنا الاُستاذ تمامى عمر با بركت خود را صرفِ تحقيق و پژوهش در آثار، افكار و احوال حكيمان و فيلسوفان بزرگ اسلامی‌نمود و حال آن كه خود از برجستگان این جماعت بود. او تمام عمر خویش را وقف احياى آثار و تصنيفات فلسفى و عرفانى نمود و حتى تحت هيچ شرايطى حاضر نشد كه بخشى از وقت خود را صرف تشكيل خانواده و ازدواج كند. با این كه آن حالت تجرد به ویژه در دوران اخير كه سن آن جناب به بالاى هفتاد رسيده بود روزگار سختى را بر ايشان تحمیل كرده بود و لطافت روحى خاص استاد نيز دشوارى این دوران را صد چندان كرده بود. علامه آشتيانى شارح بزرگ و بى بديل حكمت و عرفان در بين نحله‌هاى موجود مكتب صدرايى را كامل تر از بقيه مكتب هاى فلسفى مى دانست. اگر روزگارى همه آن نظريات عمیق و دقيق و اصولى كه در فلسفه و عرفان تبيين و تأسيس كرده در یک کتاب تدوین شود خود نمايانگر عُمق انديشه و مكتب فلسفى و عرفانى استاد خواهد بود و آنگه مكتب و استقلالِ فكر و انديشه خود را نشان خواهد داد و روش ذوقى و عرفانى و فلسفى او نمايان خواهد شد. او با شرح و نقد عالمانه سه مكتب فلسفى مشاء، اشراق، حكمت متعاليه و شرح و نقد عرفان نظرى كه همه نشان دهنده تسلط كامل او بر مبانى همه مكاتب فلسفى و عرفانى است، ثابت كرد كه در پى كشف و وصول به حقيقتى است كه نظام معنوى عالم هستى بر آن استوار است. آشتيانى آثارى بس ارزشمند از خود به يادگار گذاشت كه بزرگ ترين دليل بر این مدعاست و مى توان آثار مكتوبِ آن حضرت را در نُه عنوان تقسيم كرد:
 
  
- تصنيفات مستقل فلسفى و عرفانى
+
==آثار و تألیفات==
 +
سید ‌‎جلال‌الدین آشتیانى تمامى عمر با برکت خود را صرفِ تحقیق و پژوهش در آثار، افکار و احوال حکیمان و فیلسوفان بزرگ اسلامی و احیاى آثار و تصنیفات فلسفى و عرفانى ‌نمود.
  
- مقدمات، تعليقات و تصحيحات آثار فلسفى و عرفانى (رساله‌ها و کتاب ها).
+
علامه آشتیانى شارح بزرگ و بى بدیل حکمت و عرفان در بین نحله‌هاى موجود مکتب صدرایى را کامل تر از بقیه مکتب هاى فلسفى مى دانست. اگر روزگارى همه آن نظریات عمیق و دقیق و اصولى که در فلسفه و عرفان تبیین و تأسیس کرده در یک کتاب تدوین شود خود نمایانگر عُمق اندیشه و مکتب فلسفى و عرفانى استاد خواهد بود و آنگه مکتب و استقلالِ فکر و اندیشه خود را نشان خواهد داد و روش ذوقى و عرفانى و فلسفى او نمایان خواهد شد. او با شرح و نقد عالمانه سه مکتب فلسفى مشاء، اشراق، حکمت متعالیه و شرح و نقد عرفان نظرى که همه نشان دهنده تسلط کامل او بر مبانى همه مکاتب فلسفى و عرفانى است، ثابت کرد که در پى کشف و وصول به حقیقتى است که نظام معنوى عالم هستى بر آن استوار است.
  
- مقدمات، تعليقات و تصحيحات آثار فلسفى و عرفانى (مجموعه‌ها)
+
نزدیک به دویست اثر نوشتارى، اعم از تصنیف، تألیف، تصحیح و تحقیق و تعلیق در قالب کتاب، رساله، مقدمه، مقاله، پیشگفتار، مصاحبه و نامه از علامه آشتیانى به یادگار مانده است. البته بیشتر این آثار را تصحیحات، تألیفات و مقدماتى تشکیل می‌دهند که آن استاد عظیم الشأن بر حسب وظیفه و در پى احیاى آثار ارزشمند فلسفى و عرفانى نوشته‌اند. از این تعداد حدود ۱۸۰ عنوان چاپ و منتشر شده است.
 +
[[پرونده:Mazaher.jpg|thumb|left|المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه - یکی از آثار آیت الله آشتیانی]]
  
- پيشگفتار بر کتاب هاى مختلف
+
الف) تصنیفات مستقل عرفانى و فلسفى:
  
- مقالات (درباره مسائل عرفانى و فلسفى)
+
#تفسیر سوره توحید؛ عنوان رساله‌اى است در تفسیر عرفانى و فلسفى و بیان اسرار [[سوره توحید|سوره توحید]]، به زبان فارسی.
 +
#شرح رساله نوریه در عالم مثال؛ عنوان کتابى است درباره عالم مُثُل و مِثال براساس آموزه‌هاى [[حکمت متعالیه]] و [[عرفان]] از بهائى لاهیجى به زبان فارسی.
 +
#شرح بر زاد المسافر؛ شرحى است تحقیقى و توضیحى بر رساله زاد المسافر [[ملاصدرا]] درباره [[معاد جسمانی|معاد جسمانى]] براساس آموزه‌هاى حکمت متعالیه به زبان فارسی.
 +
#شرح حال و آراى فلسفى ملاصدرا؛ عنوان کتابى است درباره آثار، احوال، آرا و نظریات فلسفى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدراى شیرازى]] به زبان فارسی.
 +
#شرح مقدمه قیصرى بر [[فصوص الحکم ابن عربی (کتاب)|فصوص الحکم]]؛ عنوان کتابى است تحقیقى، انتقادى، تکمیلى در شرح و تبیین مبانى عرفان نظرى به زبان فارسی.
 +
#نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى؛ عنوان کتابى است در نقد افکار و اندیشه فلسفى و کلامى غزالى و رد مطالب کتاب تهافت غزالى.
 +
#[[هستى از نظر فلسفه و عرفان]]؛ عنوان کتابى است درباره مباحث وجود براساس کتاب المشاعر، به زبان فارسی.
  
- مصاحبه‌ها (با چندين نشريه علمى)
+
ب) مقدمات، تعلیقات و تصحیحات بر آثار فلسفى و عرفانى:
  
- مجموعه مقالات
+
#اثولوجیا؛ عنوان کتابى است درباره الهیات براساس آموزه‌هاى فلسفه یونان باستان از افلوطین به زبان عربى.
 +
#اساس التوحید؛ عنوان کتابى است در بررسى قاعده «الواحد» از میرزا مهدى آشتیانى به زبان فارسی.
 +
#اصل الأصول؛ عنوان کتابى است درباره معناى مفهوم وجود و مسائل پیرامونى آن از ملا نعیماى طالقانى به زبان عربى.
 +
#اصول المعارف؛ عنوان کتابى است که در بردارنده یک دوره مختصر فلسفه اسلامى از [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|ملا محسن فیض کاشانى]] به زبان عربى.
 +
#اعجاز البیان فی تفسیر أم القرآن؛ عنوان کتابى است درباره تفسیر عرفانى و تأویل [[سوره حمد]] به زبان عربى از [[محمد بن اسحاق صدرالدین قونوی|صدرالدین قونیوى]].
 +
#انوار جلیه در کشف اسرار حقیقت علویه؛ عنوان کتابى است در شرح حدیث حقیقت از ملا عبدالله مدرس زنوزى، به زبان فارسی.
 +
#تمهید القواعد؛ عنوان کتابى است در عرفان نظرى و وجودشناسى از [[ابن ترکه|صائن الدین على بن محمد ترکه اصفهانى]] به زبان عربى با حواشى آقا محمدرضا قمشه‌اى و میرزا محمود قمى.
 +
#رسالۀ النصوص؛ عنوان رساله مختصرى است در۱۳۴ عرفان نظرى از محمد بن اسحاق قونیوى به زبان عربى با تعلیقات میرزا هاشم اشکورى.
 +
#شرح دعاى عرفه؛ منسوب به [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]](ع)، ملا محمدعلى فاضل.
 +
#شرح رسالۀ مشاعر ملاصدرا؛ عنوان کتابى است درباره وجود از [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدراى شیرازى]] با شرح محمد جعفر لاهیجى.
 +
#شرح فصوص الحکم؛ عنوان کتابى است در تبیین و شرح اصول و قواعد عرفانى براساس مشرب عرفانى [[محیی الدین ابن عربی|محیى‌الدین عربى]] از محمد داوود قیصرى رومى ساوجى به زبان عربى.
 +
#شرح فصوص الحکم؛ عنوان کتابى است در عرفان نظرى در شرح فصوص از مؤید الدین جَندى، به زبان عربى.
 +
#الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه؛ عنوان کتابى است درباره هستى شناختى فلسفى از [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین شیرازى]] به زبان عربى.
 +
#قرة العیون؛ عنوان کتابى است در تبیین احکام وجود و ماهیت از [[نراقی، مهدی بن ابی‌ذر|ملا محمد مهدى نراقى]] به زبان عربى.
 +
#لمعات الهیة؛ عنوان کتابى است درباره الهیات فلسفى به زبان فارسی از ملا عبدالله زنوزى.
 +
#المبدأ والمعاد؛ عنوان کتابى است از صدرالدین محمد شیرازى به زبان عربى.
 +
#مشارق الدّرارى؛ عنوان کتابى است در شرح تائیه ابن فارض از سعید الدین سعید فرغانى به زبان فارسی.
 +
#مشرع الخصوص إلى معانى النصوص؛ عنوان کتابى است در شرح و تبیین مشکلات کتاب النصوص صدرالدین قونیوى از على بن احمد مهائمى به زبان عربى.
 +
#مصباح الهدایة الى الخلافة والولایة؛ عنوانِ کتابى عرفانى است درباره حقیقت خلافت محمدیه و ولایت علویه به زبان عربى از [[امام خمینى(ره)|امام خمینى]].
 +
#المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه؛ عنوان کتابى است از صدرالمتألهین صدرالدین شیرازى، درباره مبدأ و معاد به زبان عربى.
 +
#مکاتبات عرفانى؛ عنوان نامه‌هایى است درباره دو بیت از عطار از سید ‌‎احمد حائرى و محمدحسین غروى.
  
- نامه‌ها
+
ج) مقدمات، تعلیقات و تصحیحات آثار فلسفى و عرفانى:
  
- پایان نامه‌ها نزدیک به دویست اثر نوشتارى، اعم از تصنيف، تأليف، تصحيح و تحقيق و تعليق در قالب کتاب، رساله، مقدمه، مقاله، پيشگفتار، مصاحبه و نامه از علامه آشتيانى به يادگار مانده است. البته بيشتر این آثار را تصحيحات، تأليفات و مقدماتى تشكيل می‌دهند كه آن استاد عظيم الشأن بر حسب وظيفه و در پى احياى آثار ارزشمند فلسفى و عرفانى نوشته‌اند. از این تعداد حدود 180 عنوان چاپ و منتشر شده است. نزدیک به بيست عنوان از این آثار يا دست نوشته است يا در دست مؤسسات و اشخاص است كه سرنوشت آنها خيلى معلوم نيست. در این جا ياد كرد این مطلب هم ضرورى به نظر مى رسد كه در محافل و نشست‌ها و مجالسى كه حرف از آمار آثار استاد به میان مى‌آيد پنجاه اثر تأليفى را برای ايشان مى شمارند كه قطعاً این آمار اشتباه است، برای مثال اثر عظيم منتخبات آثار حكماى الهى، كه شامل 25 رساله كوچك و بزرگ از نویسندگان مختلف است یک اثر شمرده شده كه با توجه به تعدد نویسندگان و گونه گون بودن موضوع رساله‌ها یک اثر محسوب نمی‌شود و به يقين این گونه آماردهى خطاست و ما در این فهرست هر یک از رساله‌ها را یک عنوان شمرديم و درست هم همین است و با محاسبه مقاله‌ها و نامه‌هاى چاپ شده در این رساله، حدود دویست عنوان را تشكيل مى دهد.
+
#تفسیر سوره فاتحةالکتاب؛ عنوان کتابى است در تفسیر عرفانى، تأویلى و بیان اسرار [[سوره حمد]] به زبان فارسی از مؤلفى ناشناخته.
 +
#فى تفسیر سورة فاتحة الکتاب و تأویلها على طریق أرباب الحق والیقین؛ عنوان رساله‌اى است در ۳۳ صفحه به زبان عربى از مؤلفى ناشناخته.
 +
#مرآة العارفین؛ عنوان رساله‌اى است در سیزده صفحه وزیرى از مؤلفى ناشناخته به زبان عربى.
 +
#رسائل حکیم سبزوارى؛ عنوان مجموعه رساله‌هایى است کلامى، فلسفى، عرفانى و اعتقادى از [[سبزواری، هادی|ملا هادى سبزوارى]] به زبان عربى و فارسی.
 +
#رسائل فلسفى؛ عنوان مجموعه‌اى است که شامل رساله‌هاى بسیط الحقیقة کل الأشیاء و وحدت وجود، از خاتم الحکما [[ملا علی نوری اصفهانی|ملا على نورى]] و تحفه از ملا نظرعلى گیلانى به زبان عربى.
 +
#رسائل قیصرى؛ عنوان مجموعه‌اى است در عرفان اسلامى شامل التوحید و النبوة والولایة، اساس الوحدانیة؛ نهایة البیان فی درایة الزمان از داوود بن محمود قیصرى با حواشى آقا محمدرضا قمشه‌اى و رساله‌اى در مباحث ولایة کلیه از آقا محمدرضا قمشه اى.
 +
#سه رساله فلسفى؛ عنوان کتاب و مجموعه‌اى است بر سه رساله (متشابهات القرآن، المسائل القدسیة، و اجوبة المسائل) از صدرالدین محمد شیرازى به زبان عربى.
 +
#اللمعة الالهیة فی الحکمة المتعالیه و الکلمات الوجیزة؛ عنوان دو رساله‌اى است از [[نراقی، مهدی بن ابی‌ذر|ملا محمدمهدى نراقى]] به زبان عربى.
 +
#مجموعه آثار عصّار؛ عنوان مجموعه‌اى است بر شش رساله از سید ‌‎محمدکاظم عصّار درباره علم تفسیر و حدیث و مسائل اعتقادى به زبان فارسی و عربى.
 +
#منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد اول)؛ شامل هشت رساله از هفت فیلسوف عصر صفوى است که علامه آشتیانى ضمن تصحیح رساله‌ها و تعلیقه نگارى در مقدمه‌اى به معرفى آنها پرداخته است.
 +
#منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد دوم)؛ شامل هشت رساله منتخب و کامل فلسفى از هفت تن از فیلسوفان [[شیعه]] دوره [[صفویه|صفوى]] است، این مجموعه بى نظیر در واقع یک تاریخ مفصل فلسفه اسلامى در یک محدوده زمانى است.
 +
#منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد سوم)؛ این۱۳۵ مجموعه شامل پنج رساله فلسفى از پنج فیلسوف بزرگ ایران زمین دوره صفویه است.
 +
#منتخباتى از آثار حکماى الهى جلد چهارم؛ این جلد از این مجموعه شامل شش رساله از شش فیلسوف ایرانى است.
  
الف) تصنيفات مستقل عرفانى و فلسفى
+
د) پیشگفتارها:
  
#تفسير سوره توحيد؛ عنوان رساله‌اى است در تفسير عرفانى و فلسفى و بيان اسرار سوره توحيد، به زبان فارسی.
+
#تحفة المراد؛ عنوان شرحى است بر قصیده میرفندرسکى از حکیم عباس شریف دارابى به زبان فارسی.
#شرح رساله نوريه در عالم مثال؛ عنوان کتابى است درباره عالم مُثُل و مِثال براساس آموزه‌هاى حكمت متعاليه و عرفان از بهائى لاهيجى به زبان فارسی.
+
#شرح مثنوى معنوى مولوى؛ رینولد الین نیکلسون، ترجمه و تعلیق حسن لاهوتى، ویراسته بهاء الدین خرمشاهى.
#شرح بر زاد المسافر؛ شرحى است تحقيقى و توضيحى بر رساله زاد المسافر ملاصدرا درباره معاد جسمانى براساس آموزه‌هاى حكمت متعاليه به زبان فارسی.
+
#شُکوه شمس؛ عنوان کتابى است در بررسى آثار و افکار [[مولوی|مولانا جلال‌الدین بلخى]] از آن مارى شمیل، ترجمه حسن لاهوتى.
#شرح حال و آراى فلسفى ملاصدرا؛ عنوان کتابى است درباره آثار، احوال، آرا و نظريات فلسفى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدراى شيرازى]] به زبان فارسی.
+
#نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص؛ عنوان شرحى است نقدگونه از [[جامی، عبدالرحمن|عبدالرحمان جامى]] به زبان عربى.
#شرح مقدمه قيصرى بر فصوص الحكم؛ عنوان کتابى است تحقيقى، انتقادى، تكمیلى در شرح و تبيين مبانى عرفان نظرى به زبان فارسی.
 
#نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى؛ عنوان کتابى است در نقد افكار و انديشه فلسفى و كلامى غزالى و رد مطالب کتاب تهافت غزالى.
 
#[[هستى از نظر فلسفه و عرفان]]؛ عنوان کتابى است درباره مباحث وجود براساس کتاب المشاعر، به زبان فارسی.
 
#:ب) مقدمات، تعليقات و تصحيحات بر آثار فلسفى و عرفانى
 
#اثولوجيا؛ عنوان کتابى است درباره الهيات براساس آموزه‌هاى فلسفه يونان باستان از افلوطين به زبان عربى، ترجمه این ناعمه حمصى، با تعليقات [[قاضی سعید قمی، محمدسعید بن محمدمفید|قاضى سعيد قمى]]، مقدمه انگليسى از سيد‌‎حسين نصر.
 
#اساس التوحيد؛ عنوان کتابى است در بررسى قاعده «الواحد» از میرزا مهدى آشتيانى به زبان فارسی.
 
#اصل الأصول؛ عنوان کتابى است درباره معناى مفهوم وجود و مسائل پيرامونى آن از ملا نعيماى طالقانى به زبان عربى.
 
#اصول المعارف؛ عنوان کتابى است كه در بردارنده یک دوره مختصر فلسفه اسلامى از [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|ملا محسن فيض كاشانى]] به زبان عربى.
 
#اعجاز البيان في تفسير أم القرآن؛ عنوان کتابى است درباره تفسير عرفانى و تأویل سوره حمد به زبان عربى از صدرالدين قونيوى.
 
#انوار جليه در كشف اسرار حقيقت علویه؛ عنوان کتابى است در شرح حديث حقيقت از [[زنوزی، عبدالله بن بیرمقلی باباخان|ملا عبدالله مدرس زنوزى]]، به زبان فارسی.
 
#تمهيد القواعد؛ عنوان کتابى است در عرفان نظرى و وجودشناسى از صائن الدين على بن محمد تركه اصفهانى به زبان عربى با حواشى آقا محمدرضا قمشه‌اى و میرزا محمود قمى.
 
#رسالۀ النصوص؛ عنوان رساله مختصرى است در134 عرفان نظرى از محمد بن اسحاق قونيوى به زبان عربى با تعليقات میرزا هاشم اشكورى.
 
#شرح دعاى عرفه؛ منسوب به امام حسین(ع)، ملا محمدعلى فاضل.
 
#شرح رسالۀ مشاعر ملاصدرا؛ عنوان کتابى است درباره وجود از [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدراى شيرازى]] با شرح محمد جعفر لاهيجى.
 
#شرح فصوص الحكم؛ عنوان کتابى است در تبيين و شرح اصول و قواعد عرفانى براساس مشرب عرفانى محيى‌الدين عربى از محمد داوود قيصرى رومى ساوجى به زبان عربى.
 
#شرح فصوص الحكم؛ عنوان کتابى است در عرفان نظرى در شرح فصوص از مؤيد الدين جَندى، به زبان عربى.
 
#الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه؛ عنوان کتابى است درباره هستى شناختى فلسفى از [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين شيرازى]] به زبان عربى.
 
#قرة العيون؛ عنوان کتابى است در تبيين احكام وجود و ماهيت از [[نراقی، مهدی بن ابی‌ذر|ملا محمد مهدى نراقى]] به زبان عربى.
 
#لمعات الهية؛ عنوان کتابى است درباره الهيات فلسفى به زبان فارسی از [[زنوزی، عبدالله بن بیرمقلی باباخان|ملا عبدالله زنوزى]].
 
#المبدأ والمعاد؛ عنوان کتابى است از صدرالدين محمد شيرازى به زبان عربى.
 
#مشارق الدّرارى؛ عنوان کتابى است در شرح تائيه ابن فارض از سعيد الدين سعيد فرغانى به زبان فارسی.
 
#مشرع الخصوص إلى معانى النصوص؛ عنوان کتابى است در شرح و تبيين مشكلات کتاب النصوص صدرالدين قونيوى از [[مهائمی، علی بن احمد |على بن احمد مهائمى]] به زبان عربى.
 
#مصباح الهداية الى الخلافة والولاية؛ عنوانِ کتابى عرفانى است درباره حقيقت خلافت محمديه و ولايت علویه به زبان عربى از [[امام خمینى(ره)|امام خمینى ]].
 
#المظاهر الالهية في اسرار العلوم الكماليه؛ عنوان کتابى است از صدرالمتألهين صدرالدين شيرازى، درباره مبدأ و معاد به زبان عربى.
 
#مكاتبات عرفانى؛ عنوان نامه‌هایى است درباره دو بيت از [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] از سيد‌‎احمد حائرى و محمدحسين غروى.
 
#:ج) مقدمات، تعليقات و تصحيحات آثار فلسفى و عرفانى (مجموعه‌ها)
 
#تفسير سوره فاتحةالکتاب؛ عنوان کتابى است در تفسير عرفانى، تأویلى و بيان اسرار سوره حمد به زبان فارسی از مؤلفى ناشناخته.
 
#فى تفسير سورة فاتحة الکتاب و تأویلها على طريق أرباب الحق واليقين؛ عنوان رساله‌اى است در 33 صفحه وزيرى به زبان عربى از مؤلفى ناشناخته.
 
#مرآة العارفين؛ عنوان رساله‌اى است در سيزده صفحه وزيرى از مؤلفى ناشناخته به زبان عربى.
 
#رسائل [[سبزواری، هادی بن مهدی |حكيم سبزوارى]]؛ عنوان مجموعه رساله‌هایى است كلامى، فلسفى، عرفانى و اعتقادى از [[سبزواری، هادی|ملا هادى سبزوارى]] به زبان عربى و فارسی.
 
#رسائل فلسفى؛ عنوان مجموعه‌اى است كه شامل رساله‌هاى بسيط الحقيقة كل الأشياء و وحدت وجود، از خاتم الحكما [[نوری، علی بن جمشید|ملا على نورى]] و تحفه از ملا نظرعلى گيلانى به زبان عربى.
 
#رسائل قيصرى؛ عنوان مجموعه‌اى است در عرفان اسلامى شامل التوحيد و النبوة والولاية، اساس الوحدانية؛ نهایة البيان في دراية الزمان از داوود بن محمود قيصرى با حواشى آقا محمدرضا قمشه‌اى و رساله‌اى در مباحث ولاية كليه از آقا محمدرضا قمشهاى.
 
#سه رساله فلسفى؛ عنوان کتاب و مجموعه‌اى است بر سه رساله (متشابهات القرآن، المسائل القدسية، و اجوبة المسائل) از صدرالدين محمد شيرازى به زبان عربى.
 
#اللمعة الالهية في الحكمة المتعاليه و الكلمات الوجيزة؛ عنوان دو رساله‌اى است از [[نراقی، مهدی بن ابی‌ذر|ملا محمدمهدى نراقى]] به زبان عربى.
 
#مجموعه آثار عصّار؛ عنوان مجموعه‌اى است بر شش رساله از سيد‌‎محمدكاظم عصّار درباره علم تفسير و حديث و مسائل اعتقادى به زبان فارسی و عربى.
 
#منتخباتى از آثار حكماى الهى (جلد اول)؛ شامل هشت رساله از هفت فيلسوف عصر صفوى است كه علامه آشتيانى ضمن تصحيح رساله‌ها و تعليقه نگارى در مقدمه‌اى به معرفى آنها پرداخته است.
 
#منتخباتى از آثار حكماى الهى (جلد دوم)؛ شامل هشت رساله منتخب و كامل فلسفى از هفت تن از فيلسوفان شيعه دوره صفوى است، این مجموعه بى نظير در واقع یک تاريخ مفصل فلسفه اسلامى در یک محدوده زمانى است.
 
#منتخباتى از آثار حكماى الهى (جلد سوم)؛ اين135 مجموعه شامل پنج رساله فلسفى از پنج فيلسوف بزرگ ایران زمین دوره صفویه است.
 
#منتخباتى از آثار حكماى الهى جلد چهارم؛ این جلد از این مجموعه شامل شش رساله از شش فيلسوف ایرانى است.
 
#:د) پيشگفتارها
 
#تحفة المراد؛ عنوان شرحى است بر قصيده میرفندرسكى از حكيم عباس شريف دارابى به زبان فارسی.
 
#شرح مثنوى معنوى مولوى؛ رينولد الين نیکلسون، ترجمه و تعليق [[لاهوتی، حسن|حسن لاهوتى]] ویراسته [[خرمشاهی، بهاءالدین|بهاء الدين خرمشاهى]].
 
#شُكوه شمس؛ عنوان کتابى است در بررسى آثار و افكار [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا جلال‌الدين بلخى]] از آن مارى شمیل، ترجمه [[لاهوتی، حسن|حسن لاهوتى]]، ویراسته [[خرمشاهی، بهاءالدین|بهاء الدين خرمشاهى]].
 
#نقد النصوص في شرح نقش الفصوص؛ عنوان شرحى است نقدگونه از [[جامی، عبدالرحمن|عبدالرحمان جامى]] با مقدمه و تصحيح و تعليقات ویليام چيتیک به زبان عربى.
 
  
ه‍-) مقالات؛ پيرامون مسائل عرفانى و فلسفى
+
ه‍) مقالات؛ پیرامون مسائل عرفانى و فلسفى:
  
#اجوبه مسائل میرزا ابوالحسن رضوى؛ مشهد، (نشريه دانشكده علوم معقول و منقول)، شماره اول، 1347ش، فارسی، ص23-50.
+
#اجوبه مسائل میرزا ابوالحسن رضوى؛ مشهد، (نشریه دانشکده علوم معقول و منقول)، شماره اول، ۱۳۴۷ش، فارسی، ص۲۳-۵۰.
#اصالة الوجود، عند صدرالدين شيرازى؛ (الفكر الإسلامیة) مجلۀ فصليۀ، العدد الثانى، السنة الاولى، ربيع الثانى - جُمادى الثانية، 1414، ص124- 125.  
+
#اصالة الوجود عند صدرالدین شیرازى؛ (الفکر الإسلامیة) مجلۀ فصلیۀ، العدد الثانى، السنة الاولى، ۱۴۱۴، ص۱۲۴- ۱۲۵.
#انتقاد بر انتقاد از رساله سه اصل؛ تهران، (مجله راهنماى کتاب)، شماره سوم، سال پنجم، خرداد 1341ش، فارسی، ص239-242.  
+
#انتقاد بر انتقاد از رساله سه اصل؛ تهران، (مجله راهنماى کتاب)، شماره سوم، سال پنجم، خرداد ۱۳۴۱ش، فارسی، ص۲۳۹-۲۴۲.
#انتقاد بر انتقاد؛ تهران، (مجله راهنمايى کتاب)، شماره چهارم و پنجم سال ششم، تير و مرداد، 1342ش، فارسی.
+
#انتقاد بر انتقاد؛ تهران، (مجله راهنمایى کتاب)، شماره چهارم و پنجم سال ششم، تیر و مرداد، ۱۳۴۲ش، فارسی.
#انتقاد بر انتقاد بر انتقاد؛ تهران، (مجله راهنماى کتاب)، شماره اوّل، دوم سال ششم، فارسی، فروردين و ارديبهشت 1342ش.
+
#انتقاد بر انتقاد بر انتقاد؛ تهران، (مجله راهنماى کتاب)، شماره اوّل، دوم سال ششم، فارسی، فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۲ش.
#تفسير سوره فاتحة الکتاب؛ ناشناخته، مشهد، (نشريه دانشكده الهيات و معارف اسلامىشماره‌هاى بيست ودوم، بيست وسوم، بيست وچهارم و بيست وپنجم، بهار و تابستان و پاييز و زمستان 1356ش، فارسی، سلسله مقالات.
+
#تفسیر سوره فاتحة الکتاب؛ ناشناخته، مشهد، (نشریه دانشکده الهیاتشماره‌ بیست ودوم، ۱۳۵۶ش، فارسی، سلسله مقالات.
 
#تصوف در اسلام؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره سوم - ششم.
 
#تصوف در اسلام؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره سوم - ششم.
#توضيح درباره سيد‌‎احمد تهرانى؛ تهران، (وحيد)، سال ششم، شماره دوم - سوم (1348شص173- 178.  
+
#توضیح درباره سید‌‎احمد تهرانى؛ تهران، (وحید)، سال ششم، شماره دوم - سوم (۱۳۴۸شص۱۷۳- ۱۷۸.
#تحقيق درحقيقت معاد؛ مشهد، (نشريه دانشكده الهيات و معارف اسلامى)، شماره‌هاى پنجم (زمستان 1351ش)، ششم و هفتم (بهار و تابستان)، هشتم و نهم (پاييز و زمستان 1352ش)؛ دهم، يازدهم و دوازدهم (بهار، تابستان و پاييز 1353ش)؛ شماره چهاردهم (بهار 1354ش) سلسله مقالات.
+
#تحقیق درحقیقت معاد؛ مشهد، (نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى)، شماره‌ پنجم (زمستان ۱۳۵۱ش).
#پاسخ به چند سؤال؛ قم، (كيهان انديشه)، شماره بيست ودوم، بهمن و اسفند 1367ش، فارسی، ص55 - 66.  
+
#پاسخ به چند سؤال؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست ودوم، بهمن و اسفند ۱۳۶۷ش، فارسی، ص۵۵ - ۶۶.
#پيرامون تفكر عقلى و فلسفى در اسلام؛ قم (انديشه حوزه)، سال پنجم، شماره سوم، آذر و دى 1378، ص106-130 (ویژه مكتب تفكیک).
+
#پیرامون تفکر عقلى و فلسفى در اسلام؛ قم (اندیشه حوزه)، سال پنجم، شماره سوم، آذر و دى ۱۳۷۸، ص۱۰۶-۱۳۰ (ویژه مکتب تفکیک).
#حكيم محقق حاج [[سبزواری، هادی|ملا هادى سبزوارى]]؛ مشهد، (نشريه دانشكده علوم معقول و منقول)، شماره اول (1347ش)، فارسی، ص9-22.  
+
#حکیم محقق حاج ملا هادى سبزوارى؛ مشهد، (نشریه دانشکده علوم معقول و منقول)، شماره اول (۱۳۴۷ش)، فارسی، ص۹-۲۲.
#ختم ولايت در انديشه ابن عربى؛ قم، (كيهان انديشه)، شماره بيست وششم، مهر و آبان 1368ش، فارسی، ص10-11.  
+
#ختم ولایت در اندیشه ابن عربى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وششم، مهر و آبان ۱۳۶۸ش، فارسی، ص۱۰-۱۱.
#چهره‌هاى درخشان (میرزا حسن بجنوردى)؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره ششم 1347ش، فارسی، ص31-33.  
+
#چهره‌هاى درخشان (میرزا حسن بجنوردى)؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره ششم ۱۳۴۷ش، فارسی، ص۳۱-۳۳.
#چهره‌هاى درخشان سيد‌‎كاظم عصّار؛ تهران، (وحيدشماره58، سال پنجم 1347، فارسی، ص950- 958.  
+
#چهره‌هاى درخشان سید‌‎کاظم عصّار؛ تهران، (وحیدشماره۵۸، سال پنجم ۱۳۴۷، فارسی، ص۹۵۰- ۹۵۸.
#چهره‌هاى درخشان (مختصرى در شرح احوال و آثار استاد بزرگوار آقاى حاج میرزا [[طباطبایی، محمدحسین|سيد‌‎محمدحسين طباطبايى]])؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره پنجم، 1347، فارسی، ص48-50.  
+
#چهره‌هاى درخشان (مختصرى در شرح احوال و آثار استاد بزرگوار آقاى حاج میرزا سید‌‎محمدحسین طباطبایى)؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره پنجم، ۱۳۴۷، فارسی، ص۴۸-۵۰.
#در رثاى امام عارفان؛ قم، (كيهان انديشه)، شماره بيست وچهارم، خرداد و تير 1368، فارسی، ص3-7.  
+
#در رثاى امام عارفان؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وچهارم، خرداد و تیر ۱۳۶۸، فارسی، ص۳-۷.
#ديدارى با [[کربن، هانری|هانرى كربن]]؛ تهران، (در احوال و انديشه‌هاى [[کربن، هانری|هانرى كربن]]، مجموعه مقالات)، چاپ هرمس، 1379، فارسی، ص8 -10.  
+
#دیدارى با هانرى کربن؛ تهران، (در احوال و اندیشه‌هاى هانرى کربن، مجموعه مقالات)، چاپ هرمس، ۱۳۷۹، فارسی، ص۸ -۱۰.
#رساله نوريه در عالم مثال؛ بهایى لاهيجى، مشهد، (نشريه دانشكده الهيات و معارف اسلامى) شماره‌هاى دوم،136 سوم و چهارم، 1351ش (سلسله مقالات).
+
#رساله نوریه در عالم مثال؛ بهایى لاهیجى، مشهد، (نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى) شماره‌هاى دوم، سوم و چهارم، ۱۳۵۱ش.
#شخصيات لامعه؛ (العلامة الجليل السيد‌‎محمدحسين الطباطبائى التبريزى) تهران، (الفكر الاسلامى)، العدد الثانى، السنة الاولى، شوال 1392، عربى، ص62 -64.  
+
#شخصیات لامعه؛ (العلامة الجلیل السید‌‎محمدحسین الطباطبائى التبریزى) تهران، (الفکر الاسلامى)، السنة الاولى، شوال ۱۳۹۲، ص۶۲ -۶۴.
#[[شوارق الإلهام في شرح تجريد الكلام (انتشارات مؤسسة الإمام الصادق)|شوارق الالهام]] و اصالت وجود، برهان صديقين؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره چهارم، سال اول زمستان 1372ش، فارسی، ص74-79.  
+
#شوارق الالهام و اصالت وجود، برهان صدیقین؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره چهارم، سال اول ۱۳۷۲ش، فارسی، ص۷۴-۷۹.
#شوارق اثر تحقيقى [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|ملا عبدالرزاق لاهيجى]]؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره اول، سال اول، بهار 1372ش، فارسی، ص38-43.  
+
#شوارق اثر تحقیقى [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|ملا عبدالرزاق لاهیجى]]؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره اول، سال اول، بهار ۱۳۷۲ش، فارسی، ص۳۸-۴۳.
#شوارق الإلهام و اصالت وجود با نگاهى به اساتيد مكتب فلسفى اصفهان؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره دوم، سال اول تابستان 1372ش، فارسی، ص98-103.  
+
#شوارق الإلهام و اصالت وجود با نگاهى به اساتید مکتب فلسفى اصفهان؛ تهران، شماره دوم، سال اول تابستان ۱۳۷۲ش، ص۹۸-۱۰۳.
#فصوص الحكمة؛ ابونصر محمد بن محمد [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]]، مشهد، (دانشكده الهيات و معارف اسلامى)، شماره‌هاى سيزدهم و چهاردهم، زمستان 1353ش و بهار 1354ش، فارسی.
+
#فصوص الحکمة؛ ابونصر محمد بن محمد [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]]، مشهد، (دانشکده الهیات)، شماره‌هاى ۱۳ و ۱۴، زمستان ۱۳۵۳ش و بهار ۱۳۵۴ش.
#قرة العيوم؛ [[نراقی، مهدی بن ابی‌ذر|ملا محمدمهدى نراقى]]، (نشريه دانشكده الهيات).
+
#قرة العیوم؛ [[نراقی، مهدی بن ابی‌ذر|ملا محمدمهدى نراقى]]، (نشریه دانشکده الهیات).
#معرفت و علم در کتاب و سنت؛ تهران، (کتاب فرهنگ)، شماره دوم - سوم، بهار و پاييز 1367.  
+
#معرفت و علم در کتاب و سنت؛ تهران، (کتاب فرهنگ)، شماره دوم - سوم، بهار و پاییز ۱۳۶۷.
#[[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] و میرفندرسكى؛ تهران، (خردنامه صدرا)، شماره يازدهم، بهار 1373ش، فارسی، ص86 - 88
+
#[[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] و [[میرفندرسکی|میرفندرسکى]]؛ تهران، (خردنامه صدرا)، شماره یازدهم، بهار ۱۳۷۳ش، فارسی، ص۸۶ - ۸۸
#نصج الهيات مستند به بحث و درس و توجه به سلطان وجود است؛ تهران، (نامه فرهنگ)، سال پنجم، شماره دوم، پياپى هيجدهم، تابستان 1374، فارسی، ص41- 45.  
+
#نصج الهیات مستند به بحث و درس و توجه به سلطان وجود است؛ تهران، (نامه فرهنگ)، سال پنجم، شماره دوم، ۱۳۷۴، ص۴۱- ۴۵.
#نقد انديشه غزالى در اثبات مبدأ وجود؛ قم، (كيهان انديشه)، شماره بيست وسوم، فروردين و ارديبهشت 1368، فارسی، ص45- 58.  
+
#نقد اندیشه غزالى در اثبات مبدأ وجود؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وسوم، فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۸، فارسی، ص۴۵- ۵۸.
#نكاتى درباره فلسفه و عرفان؛ قم، (كيهان انديشه)، شماره هفدهم، فروردين - ارديبهشت 1367ش، فارسی، ص27-36.  
+
#نکاتى درباره فلسفه و عرفان؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره هفدهم، فروردین - اردیبهشت ۱۳۶۷ش، فارسی، ص۲۷-۳۶.
#يادى از آیت‌الله خاتمى؛ قم، (كيهان انديشه)، شماره بيست ویكم، آذر و دى 1367، فارسی، ص50 - 53.  
+
#یادى از آیت‌الله خاتمى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست ویکم، آذر و دى ۱۳۶۷، فارسی، ص۵۰ - ۵۳.
#نقد تهافت غزالى؛ قم، (كيهان انديشه)، شماره دوم، مهر و آبان 1364؛ شماره سوم، آذرو دى 1364؛ شماره پنجم، فروردين و ارديبهشت 1365؛ شماره ششم، خرداد و تير 1365؛ شماره هفتم، مرداد و شهريور 1365؛ شماره هشتم، مهر و آبان 1365؛ شماره نهم، آذر و دى 1365؛ شماره دهم، بهمن و اسفند 1365؛ شماره سيزدهم، مرداد و شهريور 1366؛ و شماره چهاردهم، مهر و آبان 1366.  
+
#نقد تهافت غزالى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره دوم، مهر و آبان ۱۳۶۴؛ شماره سوم، آذرو دى ۱۳۶۴.
  
و) مصاحبه‌ها (با چندين نشريه علمى)
+
و) مصاحبه‌ها (با چندین نشریه علمى)
  
#استاد سيد‌‎جلال‌الدين آشتيانى شارح و مورخ حكمت و عرفان؛ تهران، (كيهان فرهنگى)، سال دوم، شماره ششم، (پياپى18شهريور 1364.  
+
#استاد سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى شارح و مورخ حکمت و عرفان؛ تهران، (کیهان فرهنگى)، سال دوم، شماره ششم، (پیاپى۱۸شهریور ۱۳۶۴.
#پيرامون تفكر عقلى و فلسفى در اسلام؛ قم، (كيهان انديشه)، شماره اول، مرداد و شهريور 1364ش، فارسی، ص13- 25.  
+
#پیرامون تفکر عقلى و فلسفى در اسلام؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره اول، مرداد و شهریور ۱۳۶۴ش، فارسی، ص۱۳- ۲۵.
#ديدار با استاد سيد‌‎جلال‌الدين آشتيانى؛ تهران، (پژوهشنامه متين)، سال اول، شماره دوم، بهار 1378ش، فارسی، ص257-267.  
+
#دیدار با استاد سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى؛ تهران، (پژوهشنامه متین)، سال اول، شماره دوم، بهار ۱۳۷۸ش، فارسی، ص۲۵۷-۲۶۷.
#شخصيت حكيم و عارف (اسرار)؛ تهران، (كيهان فرهنگى)، سال دهم، شماره اول، فروردين 1372ش، ص5 -11.
+
#شخصیت حکیم و عارف (اسرار)؛ تهران، (کیهان فرهنگى)، سال دهم، شماره اول، فروردین ۱۳۷۲ش، ص۵ -۱۱.
#عارفانه ترين اعجاز آفرينش؛ مشهد، (روزنامه خراسان) 1378/4/14.  
+
#عارفانه ترین اعجاز آفرینش؛ مشهد، (روزنامه خراسان) ۱۳۷۸/۴/۱۴.
#عرفان و فلسفه در آفاق تشيع؛ تهران، (روزنامه همشهرى)، شماره‌هاى206، 207، 208، تاريخ 21و 22و 23 شهريور 1372.  
+
#عرفان و فلسفه در آفاق تشیع؛ تهران، (روزنامه همشهرى)، شماره‌هاى۲۰۶، ۲۰۷، ۲۰۸، تاریخ ۲۱و ۲۲و ۲۳ شهریور ۱۳۷۲.
#مصاحبه با استاد محقق و فيلسوف عاليقدر سيد‌‎جلال‌الدين آشتيانى؛ قم، (حوزه)، شماره81 - 82، سال چهارم، مرداد و شهريور و مهر و آبان 1376ش، فارسی، ص16-32.  
+
#مصاحبه با استاد محقق و فیلسوف عالیقدر سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى؛ قم، (حوزه)، شماره۸۱ - ۸۲، سال چهارم، ۱۳۷۶ش، فارسی، ص۱۶-۳۲.
#ملاصدرا، حكيمى متأله، فريد در برهانيات و ناظر هوشمند در عرفانيات؛ تهران، (خردنامه صدرا)، شماره دوم، شهريور 1374ش، فارسی، ص13-19.  
+
#ملاصدرا، حکیمى متأله، فرید در برهانیات و ناظر هوشمند در عرفانیات؛ تهران، (خردنامه صدرا)، شماره دوم، شهریور ۱۳۷۴ش، ص۱۳-۱۹.
 +
 
 +
==وفات==
  
ح) نامه‌ها و رساله‌ها
+
مرحوم سید جلال الدین میری آشتیانی، سرانجام پس از هشتاد سال عمر پر برکت و تلاش بى وفقه و خدمتهاى بى نظیر خود، روز چهارشنبه سوم فروردین ماه ۱۳۸۴ شمسی دار فانى دنیا را وداع گفت و بدن مطهر آن اندیشمند در [[حرم امام رضا علیه السلام|حرم امام رضا]] (علیه السلام) به خاک سپرده شد.
  
نامه به مديريت؛ آينه پژوهش، سال دوم، شماره چهارم، آذر و دى 1370، پياپى10، ص2.121. بحث در حشر نفوس؛ تهران، (نامه فرهنگ)، سال نهم، دوره سوم، پياپى13، پاييز 1378، ص72- 75.
+
==منابع==
  
== منبع==
+
*ویکی نور
 +
*پایگاه استاد سید جلال الدین آشتیانی
  
ویکی نور
+
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:آشتیانی (4).jpg|alt=سید جلال الدین میری آشتیانی در جوانی|سید جلال الدین میری آشتیانی در جوانی
 +
پرونده:آشتیانی (5).jpg|alt=سید جلال الدین میری آشتیانی در جوانی|سید جلال الدین میری آشتیانی در جوانی
 +
پرونده:آشتیانی (20).jpg|alt=کلاس درس سید جلال الدین میری آشتیانی در دانشکده الهیات مشهد (دهم بهمن ۱۳۴۳)|کلاس درس سید جلال الدین میری آشتیانی در دانشکده الهیات [[مشهد]] (دهم بهمن ۱۳۴۳)
 +
پرونده:آشتیانی (01).jpg|alt=1. مهدی مجتهدی، 2. صلاح ساوی، 3. محمود یزدی مطلق (فاضل)، 4. محمود مهدوی دامغانی و 5. سید جلال الدین میری آشتیانی|1. مهدی مجتهدی، 2. صلاح ساوی، 3. محمود یزدی مطلق (فاضل)، 4.  محمود مهدوی دامغانی و 5. سید جلال الدین میری آشتیانی
 +
پرونده:آشتیانی (1).jpg|alt=از راست: سید جلال الدین میری آشتیانی، محمدرضا مهدوی دامغانی، احمد مهدوی دامغانی و علی مهدوی دامغانی|از راست: سید جلال الدین میری آشتیانی، محمدرضا مهدوی دامغانی، احمد مهدوی دامغانی و علی مهدوی دامغانی
 +
پرونده:آشتیانی (2).jpg|alt=از راست: ناشناسان، کریستین بونو (یحیی علوی)، سید جلال الدین میری آشتیانی و ناشناس|از راست: ناشناسان، کریستین بونو (یحیی علوی)، سید جلال الدین میری آشتیانی و ناشناس
 +
پرونده:آشتیانی (03).jpg|alt=از راست: حسن لاهوتی، غلامرضا اعوانی، سید جلال الدین مجتبوی و سید جلال الدین میری آشتیانی|از راست: حسن لاهوتی، غلامرضا اعوانی، سید جلال الدین مجتبوی و سید جلال الدین میری آشتیانی
 +
پرونده:آشتیانی (8).jpg|alt=ردیف جلو از راست: سید جلال الدین میری آشتیانی، ناشناس و حسن لاهوتی|ردیف جلو از راست: سید جلال الدین میری آشتیانی، ناشناس و حسن لاهوتی
 +
پرونده:آشتیانی (3).jpg|alt=سید جلال الدین میری آشتیانی|سید جلال الدین میری آشتیانی
 +
پرونده:آشتیانی (7).jpg|alt=آخرین روزهای عمر سید جلال الدین میری آشتیانی|آخرین روزهای عمر سید جلال الدین میری آشتیانی
 +
پرونده:آشتیانی.jpg|alt=اقامه نماز میت سید جلال الدین میری آشتیانی توسط سید محمد عزالدین حسینی موسوی زنجانی در حرم امام رضا علیه السلام|اقامه نماز میت سید جلال الدین میری آشتیانی توسط [[عزالدین حسینی زنجانی|سید محمد عزالدین حسینی موسوی زنجانی]] در [[حرم امام رضا علیه السلام]]
 +
</gallery>
  
 +
[[رده:علمای معاصر|آشتیانی،سید جلال الدین]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
[[رده:علمای معاصر]]
+
[[رده:مدفونین در مشهد]]
 +
[[رده:مدفونین در حرم امام رضا علیه السلام]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۶

سید جلال الدین میری آشتیانی (۱۳۰۴ - ۱۳۸۴ ش)، استاد فلسفه و عرفان اسلامی معاصر و از شاگردان علامه طباطبایى بود. وی حکمت و فلسفه الهى در مشهد مقدس را که به خاموشى گراییده بود، جانى دوباره بخشید و به تألیفات گسترده ای در این زمینه پرداخت.

۲۲۰px
نام کامل سید جلال الدین میری آشتیانی
زادروز ۱۳۰۴ شمسی
زادگاه آشتیان
وفات ۱۳۸۴ شمسی
مدفن مشهد، حرم امام رضا (علیه‌السلام)

Line.png

اساتید

آیت الله بروجردی، علامه طباطبایی، سید محمد حسن بجنوردی، سید ‌‎ابوالحسن رفیعى قزوینى،...

شاگردان

حجة الاسلام حسینی شریف، سید هادی رستگار، سید مسیح حسینی، حجة الاسلام آیتی بیرجندی، حجة الاسلام حسینی شاهرودی،...

آثار

هستى از نظر فلسفه و عرفان، شرح بر زاد المسافر ملاصدرا، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى،...


تحصیلات و استادان

سید جلال الدین میری آشتیانی سال ۱۳۰۴ شمسى در آشتیان استان مرکزی به دنیا آمد. او در دوازده سالگى دوره ابتدایى را در دبستان خاقانى آشتیان به پایان رساند و چند سالى هم نزد دو تن از روحانیان آن دیار، گلستان سعدى، بوستان، منشآت قائم مقام، دیوان حافظ، منشآت امیرنظام گرّوسى، نصاب الصبیان و جامع المقدمات و قسمتى از شرح سیوطى و دره نادرى و خط و مقدارى ریاضیات را فراگرفت.

پس از این دوران، جهت ادامه تحصیل در دبیرستان عازم تهران می‌شود، ولى میرزا احمد آشتیانى او را از این کار بازمى دارد و می فرماید: (عمر خود را ضایع نکن، شایسته است که به قم بروید و به تحصیل علوم قدیمه بپردازید).استاد بنا به سفارش میرزا احمد سال ۱۳۲۳ (در سن نوزده سالگى) عازم حوزه علمیه قم شد و پس از پایان دوره سطح، در درس خارج فقه و اصول حضرت آیت‌الله بروجردى حاضر شد.

او همزمان، مدت هشت سال تمام از حکیم الهى حضرت علامه طباطبایى، الهیات شفا و اسفار الأربعه و قریب یک دوره اصول فقه و قسمتى از تفسیر قرآن را فراگرفت. پس از این دوره به سفر انفس و آفاق پرداخت. در قزوین از محضر پر فیض آیت‌الله سید ‌‎ابوالحسن رفیعى قزوینى سفر اسفار را آموخت و سپس در سال ۱۳۳۶ جهت تکمیل علوم نقلى راهى نجف شد. مدت دو سال از محضر آیات عظام سید محسن حکیم، عبدالهادى شیرازى و به ویژه آیت‌الله سید‌‎ حسن بجنوردى بهره مند شد. پس از چندی در تهران مدتى به حوزه درس اسفار حکیم محقق میرزا احمد آشتیانى و مدتى نیز به طور متفرقه به درس میرزا مهدى آشتیانى راه یافت.

تدریس و شاگردان

استاد آشتیانى سال ۱۳۳۸ شمسی آهنگ مشهد مقدس کرد و در آن دیار در حدود پنجاه سال به تصنیف و تدریس فلسفه و عرفان در حوزه و دانشگاه فردوسى مشهد (دانشکده الهیات) پرداخت و این دوره بحق دوره پر بار عمر آن حکیم الهى است که حاصل آن صدها کتاب و مقاله فلسفى - عرفانى، و نیز تربیت شاگردانى است که در کشور پهناور ایران پراکنده‌اند و حتى از کشورهاى دیگر نیز به درس آموزى به خدمت استاد مى رسیدند. او به آن دیار پا مى گذارد تا چراغ حکمت علوى و فلسفه الهى را که در آن ارض اقدس به خاموشى گراییده بود با تدریس منظومه، اسفار، شواهد الربوبیه و شرح فصوص قیصرى جانى دوباره بخشد. چنانکه سفارش استادش مرحوم علامه طباطبایى بود مبنى بر اینکه «چراغ فلسفه سنتى را روشن نگه دارد.»

علامه آشتیانى در تبیین سیر تاریخى ماجراى ضد فلسفه در مشهد چنین مى نویسد: «الآن در حوزه قم زمینه مناسب برای تدریس و کار در فلسفه هست، در مشهد این طور نیست. مرحوم آقاى میلانى را به جهت این که شاگرد مرحوم آقا محمدحسین غروی اصفهانی فیلسوف بوده، با این که او از زهاد درجه اول زمان خودش بوده است، مورد توهین و اذّیت قرار دادند. این مخالفت با فلسفه در مشهد تاریخچه‌اى دارد و آن بر مى گردد به زمان آقا میرزا مهدى اصفهانى که شاگرد میرزا حسین نائینى بوده است. او ابتدا همان طریقه آخوند ملا حسینقلى همدانى و ... را انتخاب مى‌کند. او پیش میرزا احمد آشتیانى شواهد الربوبیه مى خواند، امّا فهم مطالب فلسفى برای او از اصعب امور بود، پس از همه این مراحل به دلیل فاقد توانایى فهم این متون از عرفان و فلسفه سرخورده می‌شود و به جان فلسفه مى افتد».

در جایى دیگر می‌گوید: «الآن مشهد شش هزار نفر طلبه دارد، ولى عده‌اى هم منع می‌کنند و مى گویند فلسفه نروید کفر است و یک مکتب خاصى برای خودشان دارند و هر چیز جز آن را طرد و تخطئه می‌کنند. حقیر در ضمنِ نقد و ردّ تهافت الفلاسفه، آثار رب النوع آنها را مورد نقد قرار مى دهم تا معلوم شود این جماعت با چیزى که آشنا نیستند معارف ائمه است.»

به هر حال، علامه آشتیانى نزدیک به پنجاه سال در چنین حوزه‌اى به تدریس فلسفه و عرفان اشتغال داشت و آن هم، تدریس آن حکیم الهى که به حق عنوانِ مدرس عرفان و فلسفه تنها بر او شایسته و بایسته است. او تنها و یک تنه در مقابل این افراد ایستاد و اگر نبود عظمت و جامعیت و اخلاص علمى آن درخت تناورِ فلسفه و عرفان، مقاومت و ادامه راه ممکن نمى شد. او فلسفه را در آن حوزه مبارک از غربت نجات داد، همان گونه که سقراط در یونان چنین کرد. استاد با آن وضع اسفناک، حدود دویست عنوان کتاب، رساله یا مقاله تصنیف و تألیف یا احیا مى‌کند و در دو مرکز علم و دانش، دانشکده الهیات دانشگاه فردوسى و مدرسه علمیه امام جعفر صادق به تدریس می‌پردازد.

برخی از شاگردان ایشان در حکمت و عرفان عبارتند از:

۱- مرحوم حجة الاسلام والمسلمین غلامی

۲- مرحوم حجة الاسلام والمسلمین سالم

۳- حجة الاسلام والمسلمین حسینی شریف، از اساتید دانشکده الهیات

۴- حجة الاسلام والمسلمین سید هادی رستگار، صاحب شرح اشعه اللمعات جامی

۵- حجة الاسلام والمسلمین سید مسیح حسینی، مسئول حوزه علمیه شهرکرد اصفهان

۶- حجة الاسلام والمسلمین آیتی بیرجندی، از اساتید حوزه علمیه مشهد

۷- حجة الاسلام والمسلمین حسینی شاهرودی، از اساتید دانشکده الهیات.

آثار و تألیفات

سید ‌‎جلال‌الدین آشتیانى تمامى عمر با برکت خود را صرفِ تحقیق و پژوهش در آثار، افکار و احوال حکیمان و فیلسوفان بزرگ اسلامی و احیاى آثار و تصنیفات فلسفى و عرفانى ‌نمود.

علامه آشتیانى شارح بزرگ و بى بدیل حکمت و عرفان در بین نحله‌هاى موجود مکتب صدرایى را کامل تر از بقیه مکتب هاى فلسفى مى دانست. اگر روزگارى همه آن نظریات عمیق و دقیق و اصولى که در فلسفه و عرفان تبیین و تأسیس کرده در یک کتاب تدوین شود خود نمایانگر عُمق اندیشه و مکتب فلسفى و عرفانى استاد خواهد بود و آنگه مکتب و استقلالِ فکر و اندیشه خود را نشان خواهد داد و روش ذوقى و عرفانى و فلسفى او نمایان خواهد شد. او با شرح و نقد عالمانه سه مکتب فلسفى مشاء، اشراق، حکمت متعالیه و شرح و نقد عرفان نظرى که همه نشان دهنده تسلط کامل او بر مبانى همه مکاتب فلسفى و عرفانى است، ثابت کرد که در پى کشف و وصول به حقیقتى است که نظام معنوى عالم هستى بر آن استوار است.

نزدیک به دویست اثر نوشتارى، اعم از تصنیف، تألیف، تصحیح و تحقیق و تعلیق در قالب کتاب، رساله، مقدمه، مقاله، پیشگفتار، مصاحبه و نامه از علامه آشتیانى به یادگار مانده است. البته بیشتر این آثار را تصحیحات، تألیفات و مقدماتى تشکیل می‌دهند که آن استاد عظیم الشأن بر حسب وظیفه و در پى احیاى آثار ارزشمند فلسفى و عرفانى نوشته‌اند. از این تعداد حدود ۱۸۰ عنوان چاپ و منتشر شده است.

المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه - یکی از آثار آیت الله آشتیانی

الف) تصنیفات مستقل عرفانى و فلسفى:

  1. تفسیر سوره توحید؛ عنوان رساله‌اى است در تفسیر عرفانى و فلسفى و بیان اسرار سوره توحید، به زبان فارسی.
  2. شرح رساله نوریه در عالم مثال؛ عنوان کتابى است درباره عالم مُثُل و مِثال براساس آموزه‌هاى حکمت متعالیه و عرفان از بهائى لاهیجى به زبان فارسی.
  3. شرح بر زاد المسافر؛ شرحى است تحقیقى و توضیحى بر رساله زاد المسافر ملاصدرا درباره معاد جسمانى براساس آموزه‌هاى حکمت متعالیه به زبان فارسی.
  4. شرح حال و آراى فلسفى ملاصدرا؛ عنوان کتابى است درباره آثار، احوال، آرا و نظریات فلسفى ملاصدراى شیرازى به زبان فارسی.
  5. شرح مقدمه قیصرى بر فصوص الحکم؛ عنوان کتابى است تحقیقى، انتقادى، تکمیلى در شرح و تبیین مبانى عرفان نظرى به زبان فارسی.
  6. نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى؛ عنوان کتابى است در نقد افکار و اندیشه فلسفى و کلامى غزالى و رد مطالب کتاب تهافت غزالى.
  7. هستى از نظر فلسفه و عرفان؛ عنوان کتابى است درباره مباحث وجود براساس کتاب المشاعر، به زبان فارسی.

ب) مقدمات، تعلیقات و تصحیحات بر آثار فلسفى و عرفانى:

  1. اثولوجیا؛ عنوان کتابى است درباره الهیات براساس آموزه‌هاى فلسفه یونان باستان از افلوطین به زبان عربى.
  2. اساس التوحید؛ عنوان کتابى است در بررسى قاعده «الواحد» از میرزا مهدى آشتیانى به زبان فارسی.
  3. اصل الأصول؛ عنوان کتابى است درباره معناى مفهوم وجود و مسائل پیرامونى آن از ملا نعیماى طالقانى به زبان عربى.
  4. اصول المعارف؛ عنوان کتابى است که در بردارنده یک دوره مختصر فلسفه اسلامى از ملا محسن فیض کاشانى به زبان عربى.
  5. اعجاز البیان فی تفسیر أم القرآن؛ عنوان کتابى است درباره تفسیر عرفانى و تأویل سوره حمد به زبان عربى از صدرالدین قونیوى.
  6. انوار جلیه در کشف اسرار حقیقت علویه؛ عنوان کتابى است در شرح حدیث حقیقت از ملا عبدالله مدرس زنوزى، به زبان فارسی.
  7. تمهید القواعد؛ عنوان کتابى است در عرفان نظرى و وجودشناسى از صائن الدین على بن محمد ترکه اصفهانى به زبان عربى با حواشى آقا محمدرضا قمشه‌اى و میرزا محمود قمى.
  8. رسالۀ النصوص؛ عنوان رساله مختصرى است در۱۳۴ عرفان نظرى از محمد بن اسحاق قونیوى به زبان عربى با تعلیقات میرزا هاشم اشکورى.
  9. شرح دعاى عرفه؛ منسوب به امام حسین(ع)، ملا محمدعلى فاضل.
  10. شرح رسالۀ مشاعر ملاصدرا؛ عنوان کتابى است درباره وجود از ملاصدراى شیرازى با شرح محمد جعفر لاهیجى.
  11. شرح فصوص الحکم؛ عنوان کتابى است در تبیین و شرح اصول و قواعد عرفانى براساس مشرب عرفانى محیى‌الدین عربى از محمد داوود قیصرى رومى ساوجى به زبان عربى.
  12. شرح فصوص الحکم؛ عنوان کتابى است در عرفان نظرى در شرح فصوص از مؤید الدین جَندى، به زبان عربى.
  13. الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه؛ عنوان کتابى است درباره هستى شناختى فلسفى از صدرالمتألهین شیرازى به زبان عربى.
  14. قرة العیون؛ عنوان کتابى است در تبیین احکام وجود و ماهیت از ملا محمد مهدى نراقى به زبان عربى.
  15. لمعات الهیة؛ عنوان کتابى است درباره الهیات فلسفى به زبان فارسی از ملا عبدالله زنوزى.
  16. المبدأ والمعاد؛ عنوان کتابى است از صدرالدین محمد شیرازى به زبان عربى.
  17. مشارق الدّرارى؛ عنوان کتابى است در شرح تائیه ابن فارض از سعید الدین سعید فرغانى به زبان فارسی.
  18. مشرع الخصوص إلى معانى النصوص؛ عنوان کتابى است در شرح و تبیین مشکلات کتاب النصوص صدرالدین قونیوى از على بن احمد مهائمى به زبان عربى.
  19. مصباح الهدایة الى الخلافة والولایة؛ عنوانِ کتابى عرفانى است درباره حقیقت خلافت محمدیه و ولایت علویه به زبان عربى از امام خمینى.
  20. المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه؛ عنوان کتابى است از صدرالمتألهین صدرالدین شیرازى، درباره مبدأ و معاد به زبان عربى.
  21. مکاتبات عرفانى؛ عنوان نامه‌هایى است درباره دو بیت از عطار از سید ‌‎احمد حائرى و محمدحسین غروى.

ج) مقدمات، تعلیقات و تصحیحات آثار فلسفى و عرفانى:

  1. تفسیر سوره فاتحةالکتاب؛ عنوان کتابى است در تفسیر عرفانى، تأویلى و بیان اسرار سوره حمد به زبان فارسی از مؤلفى ناشناخته.
  2. فى تفسیر سورة فاتحة الکتاب و تأویلها على طریق أرباب الحق والیقین؛ عنوان رساله‌اى است در ۳۳ صفحه به زبان عربى از مؤلفى ناشناخته.
  3. مرآة العارفین؛ عنوان رساله‌اى است در سیزده صفحه وزیرى از مؤلفى ناشناخته به زبان عربى.
  4. رسائل حکیم سبزوارى؛ عنوان مجموعه رساله‌هایى است کلامى، فلسفى، عرفانى و اعتقادى از ملا هادى سبزوارى به زبان عربى و فارسی.
  5. رسائل فلسفى؛ عنوان مجموعه‌اى است که شامل رساله‌هاى بسیط الحقیقة کل الأشیاء و وحدت وجود، از خاتم الحکما ملا على نورى و تحفه از ملا نظرعلى گیلانى به زبان عربى.
  6. رسائل قیصرى؛ عنوان مجموعه‌اى است در عرفان اسلامى شامل التوحید و النبوة والولایة، اساس الوحدانیة؛ نهایة البیان فی درایة الزمان از داوود بن محمود قیصرى با حواشى آقا محمدرضا قمشه‌اى و رساله‌اى در مباحث ولایة کلیه از آقا محمدرضا قمشه اى.
  7. سه رساله فلسفى؛ عنوان کتاب و مجموعه‌اى است بر سه رساله (متشابهات القرآن، المسائل القدسیة، و اجوبة المسائل) از صدرالدین محمد شیرازى به زبان عربى.
  8. اللمعة الالهیة فی الحکمة المتعالیه و الکلمات الوجیزة؛ عنوان دو رساله‌اى است از ملا محمدمهدى نراقى به زبان عربى.
  9. مجموعه آثار عصّار؛ عنوان مجموعه‌اى است بر شش رساله از سید ‌‎محمدکاظم عصّار درباره علم تفسیر و حدیث و مسائل اعتقادى به زبان فارسی و عربى.
  10. منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد اول)؛ شامل هشت رساله از هفت فیلسوف عصر صفوى است که علامه آشتیانى ضمن تصحیح رساله‌ها و تعلیقه نگارى در مقدمه‌اى به معرفى آنها پرداخته است.
  11. منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد دوم)؛ شامل هشت رساله منتخب و کامل فلسفى از هفت تن از فیلسوفان شیعه دوره صفوى است، این مجموعه بى نظیر در واقع یک تاریخ مفصل فلسفه اسلامى در یک محدوده زمانى است.
  12. منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد سوم)؛ این۱۳۵ مجموعه شامل پنج رساله فلسفى از پنج فیلسوف بزرگ ایران زمین دوره صفویه است.
  13. منتخباتى از آثار حکماى الهى جلد چهارم؛ این جلد از این مجموعه شامل شش رساله از شش فیلسوف ایرانى است.

د) پیشگفتارها:

  1. تحفة المراد؛ عنوان شرحى است بر قصیده میرفندرسکى از حکیم عباس شریف دارابى به زبان فارسی.
  2. شرح مثنوى معنوى مولوى؛ رینولد الین نیکلسون، ترجمه و تعلیق حسن لاهوتى، ویراسته بهاء الدین خرمشاهى.
  3. شُکوه شمس؛ عنوان کتابى است در بررسى آثار و افکار مولانا جلال‌الدین بلخى از آن مارى شمیل، ترجمه حسن لاهوتى.
  4. نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص؛ عنوان شرحى است نقدگونه از عبدالرحمان جامى به زبان عربى.

ه‍) مقالات؛ پیرامون مسائل عرفانى و فلسفى:

  1. اجوبه مسائل میرزا ابوالحسن رضوى؛ مشهد، (نشریه دانشکده علوم معقول و منقول)، شماره اول، ۱۳۴۷ش، فارسی، ص۲۳-۵۰.
  2. اصالة الوجود عند صدرالدین شیرازى؛ (الفکر الإسلامیة) مجلۀ فصلیۀ، العدد الثانى، السنة الاولى، ۱۴۱۴، ص۱۲۴- ۱۲۵.
  3. انتقاد بر انتقاد از رساله سه اصل؛ تهران، (مجله راهنماى کتاب)، شماره سوم، سال پنجم، خرداد ۱۳۴۱ش، فارسی، ص۲۳۹-۲۴۲.
  4. انتقاد بر انتقاد؛ تهران، (مجله راهنمایى کتاب)، شماره چهارم و پنجم سال ششم، تیر و مرداد، ۱۳۴۲ش، فارسی.
  5. انتقاد بر انتقاد بر انتقاد؛ تهران، (مجله راهنماى کتاب)، شماره اوّل، دوم سال ششم، فارسی، فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۲ش.
  6. تفسیر سوره فاتحة الکتاب؛ ناشناخته، مشهد، (نشریه دانشکده الهیات)، شماره‌ بیست ودوم، ۱۳۵۶ش، فارسی، سلسله مقالات.
  7. تصوف در اسلام؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره سوم - ششم.
  8. توضیح درباره سید‌‎احمد تهرانى؛ تهران، (وحید)، سال ششم، شماره دوم - سوم (۱۳۴۸ش)، ص۱۷۳- ۱۷۸.
  9. تحقیق درحقیقت معاد؛ مشهد، (نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى)، شماره‌ پنجم (زمستان ۱۳۵۱ش).
  10. پاسخ به چند سؤال؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست ودوم، بهمن و اسفند ۱۳۶۷ش، فارسی، ص۵۵ - ۶۶.
  11. پیرامون تفکر عقلى و فلسفى در اسلام؛ قم (اندیشه حوزه)، سال پنجم، شماره سوم، آذر و دى ۱۳۷۸، ص۱۰۶-۱۳۰ (ویژه مکتب تفکیک).
  12. حکیم محقق حاج ملا هادى سبزوارى؛ مشهد، (نشریه دانشکده علوم معقول و منقول)، شماره اول (۱۳۴۷ش)، فارسی، ص۹-۲۲.
  13. ختم ولایت در اندیشه ابن عربى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وششم، مهر و آبان ۱۳۶۸ش، فارسی، ص۱۰-۱۱.
  14. چهره‌هاى درخشان (میرزا حسن بجنوردى)؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره ششم ۱۳۴۷ش، فارسی، ص۳۱-۳۳.
  15. چهره‌هاى درخشان سید‌‎کاظم عصّار؛ تهران، (وحید)، شماره۵۸، سال پنجم ۱۳۴۷، فارسی، ص۹۵۰- ۹۵۸.
  16. چهره‌هاى درخشان (مختصرى در شرح احوال و آثار استاد بزرگوار آقاى حاج میرزا سید‌‎محمدحسین طباطبایى)؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره پنجم، ۱۳۴۷، فارسی، ص۴۸-۵۰.
  17. در رثاى امام عارفان؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وچهارم، خرداد و تیر ۱۳۶۸، فارسی، ص۳-۷.
  18. دیدارى با هانرى کربن؛ تهران، (در احوال و اندیشه‌هاى هانرى کربن، مجموعه مقالات)، چاپ هرمس، ۱۳۷۹، فارسی، ص۸ -۱۰.
  19. رساله نوریه در عالم مثال؛ بهایى لاهیجى، مشهد، (نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى) شماره‌هاى دوم، سوم و چهارم، ۱۳۵۱ش.
  20. شخصیات لامعه؛ (العلامة الجلیل السید‌‎محمدحسین الطباطبائى التبریزى) تهران، (الفکر الاسلامى)، السنة الاولى، شوال ۱۳۹۲، ص۶۲ -۶۴.
  21. شوارق الالهام و اصالت وجود، برهان صدیقین؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره چهارم، سال اول ۱۳۷۲ش، فارسی، ص۷۴-۷۹.
  22. شوارق اثر تحقیقى ملا عبدالرزاق لاهیجى؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره اول، سال اول، بهار ۱۳۷۲ش، فارسی، ص۳۸-۴۳.
  23. شوارق الإلهام و اصالت وجود با نگاهى به اساتید مکتب فلسفى اصفهان؛ تهران، شماره دوم، سال اول تابستان ۱۳۷۲ش، ص۹۸-۱۰۳.
  24. فصوص الحکمة؛ ابونصر محمد بن محمد فارابى، مشهد، (دانشکده الهیات)، شماره‌هاى ۱۳ و ۱۴، زمستان ۱۳۵۳ش و بهار ۱۳۵۴ش.
  25. قرة العیوم؛ ملا محمدمهدى نراقى، (نشریه دانشکده الهیات).
  26. معرفت و علم در کتاب و سنت؛ تهران، (کتاب فرهنگ)، شماره دوم - سوم، بهار و پاییز ۱۳۶۷.
  27. میرداماد و میرفندرسکى؛ تهران، (خردنامه صدرا)، شماره یازدهم، بهار ۱۳۷۳ش، فارسی، ص۸۶ - ۸۸
  28. نصج الهیات مستند به بحث و درس و توجه به سلطان وجود است؛ تهران، (نامه فرهنگ)، سال پنجم، شماره دوم، ۱۳۷۴، ص۴۱- ۴۵.
  29. نقد اندیشه غزالى در اثبات مبدأ وجود؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وسوم، فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۸، فارسی، ص۴۵- ۵۸.
  30. نکاتى درباره فلسفه و عرفان؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره هفدهم، فروردین - اردیبهشت ۱۳۶۷ش، فارسی، ص۲۷-۳۶.
  31. یادى از آیت‌الله خاتمى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست ویکم، آذر و دى ۱۳۶۷، فارسی، ص۵۰ - ۵۳.
  32. نقد تهافت غزالى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره دوم، مهر و آبان ۱۳۶۴؛ شماره سوم، آذرو دى ۱۳۶۴.

و) مصاحبه‌ها (با چندین نشریه علمى)

  1. استاد سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى شارح و مورخ حکمت و عرفان؛ تهران، (کیهان فرهنگى)، سال دوم، شماره ششم، (پیاپى۱۸)، شهریور ۱۳۶۴.
  2. پیرامون تفکر عقلى و فلسفى در اسلام؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره اول، مرداد و شهریور ۱۳۶۴ش، فارسی، ص۱۳- ۲۵.
  3. دیدار با استاد سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى؛ تهران، (پژوهشنامه متین)، سال اول، شماره دوم، بهار ۱۳۷۸ش، فارسی، ص۲۵۷-۲۶۷.
  4. شخصیت حکیم و عارف (اسرار)؛ تهران، (کیهان فرهنگى)، سال دهم، شماره اول، فروردین ۱۳۷۲ش، ص۵ -۱۱.
  5. عارفانه ترین اعجاز آفرینش؛ مشهد، (روزنامه خراسان) ۱۳۷۸/۴/۱۴.
  6. عرفان و فلسفه در آفاق تشیع؛ تهران، (روزنامه همشهرى)، شماره‌هاى۲۰۶، ۲۰۷، ۲۰۸، تاریخ ۲۱و ۲۲و ۲۳ شهریور ۱۳۷۲.
  7. مصاحبه با استاد محقق و فیلسوف عالیقدر سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى؛ قم، (حوزه)، شماره۸۱ - ۸۲، سال چهارم، ۱۳۷۶ش، فارسی، ص۱۶-۳۲.
  8. ملاصدرا، حکیمى متأله، فرید در برهانیات و ناظر هوشمند در عرفانیات؛ تهران، (خردنامه صدرا)، شماره دوم، شهریور ۱۳۷۴ش، ص۱۳-۱۹.

وفات

مرحوم سید جلال الدین میری آشتیانی، سرانجام پس از هشتاد سال عمر پر برکت و تلاش بى وفقه و خدمتهاى بى نظیر خود، روز چهارشنبه سوم فروردین ماه ۱۳۸۴ شمسی دار فانى دنیا را وداع گفت و بدن مطهر آن اندیشمند در حرم امام رضا (علیه السلام) به خاک سپرده شد.

منابع

  • ویکی نور
  • پایگاه استاد سید جلال الدین آشتیانی

آرشیو عکس و تصویر