آیه عدد

به سومین آیه سوره نساء که به جواز تعدد زوجات تا چهار همسر پرداخته، «آیه عدد» گفته‌اند:

«وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَىٰ فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَلَّا تَعُولُوا»

واگر می ترسید که نتوانید در مورد دختران یتیم [در صورت ازدواج با آنان] عدالت ورزید، بنابراین از [دیگر] زنانی که شما را خوش آید دو دو و سه سه و چهار چهار به همسری بگیرید. پس اگر می ترسید که با آنان به عدالت رفتار نکنید، به یک زن یا به کنیزانی که مالک شده اید [اکتفا کنید]؛ این [اکتفای به یک همسر عقدی] به اینکه ستم نورزید و از راه عدالت منحرف نشوید، نزدیک تر است.

[4–3] (مشاهده آیه در سوره)

شیخ طوسى گوید: در سبب نزول این آیه به شش وجه اختلاف نموده اند؛ اول، حسن بصرى و جبائى و مبرّد از عایشه روایت کرده اند که این آیه درباره دختر یتیمى نازل گردیده که در تحت سرپرستى قیم خویش بوده و او مایل و راغب به ازدواج با دختر گردید. به خاطر مال و جمال او آن هم بدون پرداخت مهریه و البته در چنین مواردى از ازدواج با چنین دخترى بدون پرداخت مهر جلوگیرى به عمل آمد و دستور رسید که با غیر آن یتیمه ازدواج نمایند تا چهار زن و اگر از اداره کردن چهار زن ترس داشته باشند با یک نفر ازدواج کنند و نیز گویند: این آیه متصل به آیه «یسْتَفْتُونَک فِی النِّساءِ قُلِ اللَّهُ یفْتِیکمْ فِیهِنَّ وَ ما یتْلى عَلَیکمْ فِی الْکتابِ فِی یتامَى النِّساءِ اللَّاتِی لاتُؤْتُونَهُنَّ ما کتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکحُوهُنَّ» (سوره نساء، ۱۲۷) مى باشد.

دوم، ابن عباس و عکرمة گویند: که مردان با چهار زن ازدواج مى کردند و نیز با پنجمى و ششمى تا ده زن نیز ازدواج می‌نمودند و براى خود مانعى نمى دیدند و اگر دارائى آن‌ها با این ازدواج متعدد از بین می‌رفت به اموال یتیم دست درازى می‌کردند و آن را خرج می‌نمودند. خداوند با نزول این آیه از ازدواج با بیش از چهار زن نهى فرمود. تا مجبور نشوند به مال یتیم دست درازى نمایند و نیز فرمود: اگر از اداره کردن چهار زن از لحاظ مخارج عاجز شوند به یک نفر اکتفا کنند.

سوم، سعید بن جبیر و سدى و قتادة و نیز در یکى از روایات مربوط به ابن عباس گویند: که مردم بر زنان سخت مى گرفتند و با گرفتن چهار زن عدالت را میان آنان مراعات نمى نمودند. سپس این آیه نازل شد و فرمود: همچنانى که مى ترسید که نتوانید عدالت را میان یتیمان مراعات کنید با ازدواج با چهار زن نیز به خاطر عدم توانائى اجراى عدالت بپرهیزید و به یک نفر اکتفا نمائید.

چهارم، مجاهد گوید: اگر مى ترسید که نتوانید درباره ولایت ایتام عدالت را مراعات کنید و نیز مى ترسید که مبادا دارائى آن‌ها را حیف و میل نمائید و نیز از زنا نمودن هم باک دارید، به نکاح و ازدواج مباح از یک زن تا چهار زن بپردازید و اگر می‌ترسید که نتوانید عدالت را میان آن‌ها مراعات کنید به یک نفر اکتفا نمائید.

پنجم، حسن بصرى گوید: اگر مى ترسید که نتوانید عدالت را درباره یتیمه اى که تحت سرپرستى شما مى باشد، مراعات کنید. با زنان خوب از ایتام دیگر که نزدیکان و خویشاوندان شما هستند مى توانید تا چهار زن ازدواج کنید و اگر هم مى ترسید که عدالت را مراعات نکنید به یک زن اکتفاء نمائید و یا به ملک یمین بپردازید چنان که جبائى نیز گفته است و گوید که خطاب آیه متوجه اولیاء یتیمه است. در صورتى که اراده ازدواج با آن‌ها را نمایند یا خواسته باشند قبل از بلوغ با آنان ازدواج کنند.

ششم، فرّاء گوید: اگر پرستارى ایتام بر شما سخت و مشکل است. بنابراین بپرهیزید از جمع ازدواج بین ایتام و دیگران که نتوانید عدالت را میان آن‌ها مراعات کنید.

صاحب مجمع البیان چنین افزوده که قاضى ابوعاصم گوید: که قول اول، بهتر و اولى است، زیرا به نظم آیه نزدیک تر است.

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج۱، ص۳۹۳.
• نمونه بینات در شأن نزول آیات، محمدباقر محقق،‌ ص۱۷۹.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن