مسالک الافهام الی آیات الاحکام (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | |||
{{مشخصات کتاب | {{مشخصات کتاب | ||
| سطر ۶: | سطر ۵: | ||
|تصویر=[[پرونده:مسالك الأفهام الى آيات الأحكام.jpg|240px|وسط]] | |تصویر=[[پرونده:مسالك الأفهام الى آيات الأحكام.jpg|240px|وسط]] | ||
| − | |نویسنده= فاضل جواد | + | |نویسنده= فاضل جواد |
|موضوع= تفسیر فقهی | |موضوع= تفسیر فقهی | ||
| سطر ۱۲: | سطر ۱۱: | ||
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۴ |
|عنوان افزوده1= محقق | |عنوان افزوده1= محقق | ||
| سطر ۲۲: | سطر ۲۱: | ||
|افزوده2= محمدتقی كشفی | |افزوده2= محمدتقی كشفی | ||
| − | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39250/مسالك-الأفهام-الي-آيات-الأحكام | + | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39250/مسالك-الأفهام-الي-آيات-الأحكام مسالک الأفهام الى آيات الأحکام] |
}} | }} | ||
| + | «مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام» تألیف [[فاضل جواد]] (م، ۱۰۶۵ ق) میباشد. این کتاب [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیاتى از [[قرآن|قرآن کریم]] است که در آنها [[احکام|احکام فقهى]] بیان شده، و بر اساس ترتیب کتب فقهى منظم شده است. این کتاب مزین به مقدمه ارزشمندى از [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت‌الله نجفى مرعشى]] (م، ۱۴۱۱ ق)، در معرفى و تاریخچه کتابهاى [[آیات الاحکام|آیات الاحکام]] در مذاهب اسلامى همراه با زندگینامه مؤلف و آثار وى مى‌باشد که به ارزش علمى این کتاب مى‌افزاید. تاریخ پایان تألیف آن را هشتم [[ماه محرم|محرم]] سال ۱۰۴۳ قمری گفته اند. | ||
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| + | جواد بن سعد بن جواد کاظمى، معروف به [[فاضل جواد]] (زنده در ۱۰۴۴ ق). وی عالمى فاضل و محقّقى جلیل‌القدر از معتمدین علماى قرن یازدهم هجرى است که جامع فروع و اصول و جامع معقول و منقول بود. | ||
| − | + | وى در [[فقه]]، [[اصول]]، معقول، منقول، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[ریاضی|ریاضى]] و دیگر علوم متداوله تحقیقات عمیقى داشت. کثیر الحفظ و شدید الادراک بود و تمامى اوقات او در اشتغالات علمیه مصروف مى‌شد. | |
| − | + | از دیگر آثار ایشان می توان به شرح جعفریه [[محقق کرکی|محقق کرکى]]، شرح خلاصة الحساب [[شیخ بهایی|شیخ بهائى]] و شرح دروس [[شهید اول|شهید اول]] اشاره کرد. | |
| − | + | ==اهمیت کتاب== | |
| − | در بین تفاسیر فقهی، کتاب ارزشمند | + | در بین [[تفسیر قرآن|تفاسیر]] فقهی، کتاب ارزشمند «مسالک الافهام» از جایگاه خاصى برخوردار است و از زمان نگارش آن فقهاى بزرگ [[امامیه|امامیه]] به آن توجه داشته و در موسوعه‌هاى [[فقه|فقهى]] به آن استناد شده و نظریات و اقوال آن مورد نقد و بررسى واقع شده است. |
| − | + | *مؤلف کتاب ([[فاضل جواد]]) خود در خطبه کتاب مى‌نویسد: «ولعمرى ان من نظر فى کتابى هذا بعین الانصاف، و جانب سبیل البغى والاعتساف، علم انه عدیم النظیر و انّه من تأییدات العلىّ القدیر». | |
| + | *[[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الادب]]: «آیات الاحکام که نام اصلیش مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام مى‌باشد و آن بهترین کتابى است که در این موضوع تألیف شده است».<ref>ج۴، ص۲۸۰.</ref> | ||
| + | *[[اعیان الشیعه (کتاب)|اعیان الشیعه]]: «من اکبر ما کتب فى بابه و اتمها فائدة صنفه بامر شیخه المذکور ([[شیخ بهایی|شیخ بهائى]])، رأینا منه نسخه بخط یده فى قریة بهار من توابع همدان».<ref>ج۴، ص۲۷۱.</ref> | ||
| + | *علامه [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] در [[تنقيح المقال فى علم الرجال (کتاب)|تنقیح المقال]] درباره آن مى‌نویسد: «مِن اکبر ما کتب فى شأنه و اتمّها سماه «مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام». | ||
| + | *[[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت الله مرعشی]] درباره این تفسیر شریف می گوید: از میان کتاب هایی که من دیده ام، این، بهترین کتابی است که در این علم نوشته شده است؛ زیرا، در بردارنده ی پژوهش های دقیق و نکته های علمی درباره [[آیه]] های قرآن کریم، و شرح معضلات و حل مشکلات با عبارت های کوتاه و دور از تطویل است.<ref>مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ص ۴</ref> | ||
| + | *[[امل الآمل (کتاب)|امل الآمل]]: «الشیخ جواد بن سعید، فاضل عالم محقق جلیل القدر، له کتب منها: شرح آیات الاحکام».<ref>ج۲، ص۵۶.</ref> | ||
| − | + | ==انگیزه تألیف== | |
| − | + | مؤلف در مورد علت تألیف کتاب در صفحه اوّل آن مى‌نویسد: «لما کان من اجل النعم و اوفر القسم استفادة الاحکام الشرعیة من الآیات القرآنیة و قد اعتنى العلماء بالبحث عنها والاستنباط منها... فانهم بینوا جهة الدلالة بما استفادوا من الائمة الاطهار الذین هم مهبط الوحى و التنزیل او بما اشتملت علیه من الظاهر البعید عن التأویل». | |
| − | + | سپس در صفحه ۲ در ادامه مى‌نویسد: «ثم ان اصحابنا و ان بینوا جهة الدلالة فى تضاعیف کتبهم الاّ انّه لم یتفق منهم بیان جمیع ذلک فى کتاب مفردة بالتدوین لیکون مشتملا على وجوه الدلالة فى الآیات المتعلّقة باحکام الدین فحدانى ذلک على ان اجمع کتابا مشتملا على جمیع ما یتعلّق بکلّ آیة مبنیا فیه وجوه الدلالة». | |
| − | + | ||
| − | + | قابل ذکر است که در مقدمه کتاب «[[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان]]» [[فاضل مقداد]] (م، ۸۲۶ ق) نیز نبودن کتاب جامعى در [[آیات الاحکام]] را دلیل تألیف آن ذکر کرده است و ظاهراً با وجود کتابى مثل کنزالعرفان و نظائر آن، این دلیل تألیف صحیح نباشد مگر این که این کتابها در دست مؤلف نبوده است. | |
| − | |||
| − | == | + | ==محتوای کتاب== |
| − | [[ | + | این کتاب [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیاتى از [[قرآن کریم]] است که در آنها [[احکام]] فقهى بیان و بر اساس ترتیب کتب [[فقه|فقهى]] منظم شده است. از صدر [[اسلام]] در کنار سبکهاى مختلف فقهى مثل فقه رساله‌اى، خلافى و استدلالى، سبک دیگرى پدید آمد که در آن تفسیر [[آیه|آیات]] فقهى قرآن کریم بر اساس ابواب فقهى مرتب شده که نام آن را [[آیات الاحکام|آیات الاحکام]] گذاشتند. این سبک تفسیر آیات فقهى در هر چهار فرقه مذاهب اسلامى دیده مى‌شود. |
| − | [[ | + | اولین کتابى که در میان فقیهان [[امامیه]] به این سبک نوشته شده است، کتاب آیات الاحکام محمد بن سائب کلبى متوفای ۱۴۶ هجری قمری از اصحاب [[امام باقر]]، علیه السلام، است.<ref>الذریعة، ج۱، ص۴۰</ref> پس از آن کتاب هاى آیات الاحکام دیگرى نوشته شده که از مهم ترین آن ها، [[فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام (کتاب)|فقه القرآن]] راوندى (متوفای ۵۷۳ هجری قمری) و النهایة فى تفسیر الخمسمائة آیۀ از احمد بن حسن بن متوج بحرانى (متوفای پس از ۸۳۶ هجری قمری) و [[زبدة البیان]] [[مقدس اردبیلى]] (متوفای۹۹۳ هجری قمری) و تفسیرشاهى امیرابوالفتح حسینى (متوفای ۹۸۶ هجری قمری) و قلائد الدرر علامه شیخ احمد بن عبدالنبى جزائرى (متوفای ۱۱۵۰ هجری قمری) است. |
| − | + | در میان این آثار، کتاب ارزشمند «مسالک الافهام الی آیات الاحکام» از جایگاه ویژه ای برخوردار است و از زمان نگارش آن، فقیهان بزرگ [[امامیه]] به آن، توجه داشته اند و در موسوعه‌هاى فقهى، مثل «[[مفتاح الکرامه|مفتاح الکرامه]]» [[سید محمدجواد عاملی|سید محمدجواد عاملى]] (م، ۱۲۲۶ قمری) و «[[جواهر الکلام (کتاب)|جواهرالکلام]]» [[شیخ محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفى]] (م، ۱۲۲۶ قمری) و کتاب الصلاة و رسائل فقهی [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ اعظم انصارى]] (م، ۱۲۸۱ قمری) «مصباح الفقیه» [[آقا رضا همدانی|آقا رضا همدانى]] (م، ۱۳۲۳ قمری) و «[[بلغة الفقهيه (کتاب)|بلغة الفقیه]]» [[محمد بحرالعلوم|سید محمد بحرالعلوم]] (م، ۱۳۲۶ قمری) و «[[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک العروة الوثقى]]» آیت اللّه [[سید محسن حکیم]] (م، ۱۳۹۰ قمری) و «کتاب القضاء» آیت اللّه [[سید محمدرضا موسوی گلپایگانی|سید محمدرضا گلپایگانى]] و...، به آن استناد کرده اند وآن مورد نقد و بررسى قرارداده اند. | |
| − | + | این کتاب پر از تحقیقات فقهى و دقیق و نکات ادبى است که بر آگاهان به این علوم پوشیده نیست. مؤلف تمام اقوال فقهاى قبل از خود را بیان نکرده است، بلکه به ذکر نظریات [[سید مرتضی|سید مرتضى]] (م، ۴۳۶ ق)، [[شیخ طوسى]] (م، ۴۶۰ ق) و [[علامه حلى]] (م، ۷۲۶ ق) اکتفا نموده است. | |
| − | + | مباحث کتاب در دو مجلد که از ۴ قسمت تشکیل شده، مطرح شده است: | |
| − | + | *قسمت اوّل از جلد اوّل شامل کتابهاى طهارت، صلاة، صوم است. | |
| + | *قسمت دوّم از جلد اوّل دربردارنده کتابهاى زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف و نهى از منکر است. | ||
| + | *قسمت اوّل از جلد دوّم کتابهاى المکاسب، البیع، دین و توابع آن، بعضى از عقود مثل شرکت، عاریه، غصب، مضاربه و نظائر آن و در آخر کتاب النکاح را دربردارد. | ||
| + | *قسمت دوّم از جلد دوم کتابهاى طلاق، مطاعم و مشارب، مواریث، حدود، جنایات، قضاء و شهادات را شامل مى‌شود. | ||
| − | + | ==حواشى و شروح کتاب== | |
| − | + | در کتب تراجم دو حاشیه و شرح براى کتاب ذکر شده است: | |
| − | + | #سلوک مسالک المرام مسلک مسالک الافهام، از شیخ عبدالقاهر بن عبد رجب عبادى حویزى.<ref>امل الآمل، ۲/۱۵۷، ذ/۴/۲۴۳، ذ/۱۲/۲۲۷؛ اعیان الشیعة، ۸/۳۲.</ref> | |
| + | #حاشیه بر مسالک الافهام از میرزا عبداللّه بن عیسى تبریزى اصفهانى (م، ۱۱۳۰ ق). | ||
| − | == | + | ==نسخه‌های کتاب== |
| − | در [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعة]] | + | در [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعة]] به نسخه‌اى در نزد حاج میرزا محمدحسین شهرستانى در کتابخانه شیخ عبدالحسین آل یاسین بالکاظمیه و در نزد سید على ایروانى در تبریز و در نزد [[شيخ محمدرضا مظفر|شیخ محمدرضا مظفر]] به خط ناصر فضل اللّه مربوط به ۱۰۴۴ ق اشاره شده است. |
| − | در مقدمه‌اى بر فقه [[شیعه]] صفحه ۲۳۲ به چندین نسخه منتخب از کتابخانه‌هاى آیت اللّه | + | در مقدمه‌اى بر فقه [[شیعه]] صفحه ۲۳۲ به چندین نسخه منتخب از کتابخانه‌هاى [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت اللّه مرعشى]]، مجلس شوراى اسلامى، دانشگاه تهران، الهیات، ملک در تهران، روضاتى در اصفهان اشاره شده است. در چاپ کتاب موجود از ۴ نسخه خطى استفاده شده که عبارتند از: |
#نسخه کتابخانه علامه سید محمدعلى قاضى طباطبائى تبریزى که نسخه مورد اعتماد در چاپ بوده است. این نسخه با رمز (قض) مشخص شده است. | #نسخه کتابخانه علامه سید محمدعلى قاضى طباطبائى تبریزى که نسخه مورد اعتماد در چاپ بوده است. این نسخه با رمز (قض) مشخص شده است. | ||
| سطر ۷۸: | سطر ۸۷: | ||
#نسخه به خط محمدطاهر بن محمدکریم، مربوط به سال ۱۱۰۱ ق از کتابخانه عالم فاضل حاج شیخ حسن مصطفوى که بعد از چاپ کتاب این نسخه در دسترس ناشرین قرار گرفته است و تفاوتهاى آن در پایان هر قسمت از کتاب ذکر شده است این نسخه با رمز (سن) مشخص شده است. | #نسخه به خط محمدطاهر بن محمدکریم، مربوط به سال ۱۱۰۱ ق از کتابخانه عالم فاضل حاج شیخ حسن مصطفوى که بعد از چاپ کتاب این نسخه در دسترس ناشرین قرار گرفته است و تفاوتهاى آن در پایان هر قسمت از کتاب ذکر شده است این نسخه با رمز (سن) مشخص شده است. | ||
| − | در مقدمه کتاب در صفحه ۱۸، آیت الله | + | در مقدمه کتاب در صفحه ۱۸، آیت الله سید شهاب الدین مرعشى (م)، به نسخه‌اى از میرزا ابوالهدى نوه علامه کرباسى که از مشایخ روایت ایشان بوده است و همین طور نسخه‌اى که در نزد ایشان بوده و دو نسخه از کتابخانه‌هاى عمومى اشاره شده که این ۴ نسخه در اختیار ناشر و مصحح قرار گرفته تا از آنها استفاده نمایند. |
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==پانویس== | |
| + | <references /> | ||
| − | + | ==منابع== | |
| − | |||
| − | + | *ویکی نور | |
| + | *[http://nbo.ir/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF__a-434.aspx محمد جواد کاظمی (فاضل جواد)، سایت فرهیختگان تمدن شیعی]، نویسنده: علی کرجی، بازیابی: ۲۰ اسفند ۱۳۹۸. | ||
| − | + | ==متن کتاب== | |
| + | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39250/مسالك-الأفهام-الي-آيات-الأحكام '''مسالک الأفهام الى آيات الأحكام'''] | ||
| − | |||
| − | |||
[[رده:تفاسیر فقهی]] | [[رده:تفاسیر فقهی]] | ||
[[رده:تفاسیر]] | [[رده:تفاسیر]] | ||
{{تفسیر قرآن}} | {{تفسیر قرآن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۵۲
 | |
| نویسنده | فاضل جواد |
| موضوع | تفسیر فقهی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
| محقق | محمدباقر شريف‌زاده |
| مصحح | محمدتقی كشفی |
|
| |
«مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام» تألیف فاضل جواد (م، ۱۰۶۵ ق) میباشد. این کتاب تفسیر آیاتى از قرآن کریم است که در آنها احکام فقهى بیان شده، و بر اساس ترتیب کتب فقهى منظم شده است. این کتاب مزین به مقدمه ارزشمندى از آیت‌الله نجفى مرعشى (م، ۱۴۱۱ ق)، در معرفى و تاریخچه کتابهاى آیات الاحکام در مذاهب اسلامى همراه با زندگینامه مؤلف و آثار وى مى‌باشد که به ارزش علمى این کتاب مى‌افزاید. تاریخ پایان تألیف آن را هشتم محرم سال ۱۰۴۳ قمری گفته اند.
محتویات
مؤلف
جواد بن سعد بن جواد کاظمى، معروف به فاضل جواد (زنده در ۱۰۴۴ ق). وی عالمى فاضل و محقّقى جلیل‌القدر از معتمدین علماى قرن یازدهم هجرى است که جامع فروع و اصول و جامع معقول و منقول بود.
وى در فقه، اصول، معقول، منقول، تفسیر، ریاضى و دیگر علوم متداوله تحقیقات عمیقى داشت. کثیر الحفظ و شدید الادراک بود و تمامى اوقات او در اشتغالات علمیه مصروف مى‌شد.
از دیگر آثار ایشان می توان به شرح جعفریه محقق کرکى، شرح خلاصة الحساب شیخ بهائى و شرح دروس شهید اول اشاره کرد.
اهمیت کتاب
در بین تفاسیر فقهی، کتاب ارزشمند «مسالک الافهام» از جایگاه خاصى برخوردار است و از زمان نگارش آن فقهاى بزرگ امامیه به آن توجه داشته و در موسوعه‌هاى فقهى به آن استناد شده و نظریات و اقوال آن مورد نقد و بررسى واقع شده است.
- مؤلف کتاب (فاضل جواد) خود در خطبه کتاب مى‌نویسد: «ولعمرى ان من نظر فى کتابى هذا بعین الانصاف، و جانب سبیل البغى والاعتساف، علم انه عدیم النظیر و انّه من تأییدات العلىّ القدیر».
- ریحانة الادب: «آیات الاحکام که نام اصلیش مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام مى‌باشد و آن بهترین کتابى است که در این موضوع تألیف شده است».[۱]
- اعیان الشیعه: «من اکبر ما کتب فى بابه و اتمها فائدة صنفه بامر شیخه المذکور (شیخ بهائى)، رأینا منه نسخه بخط یده فى قریة بهار من توابع همدان».[۲]
- علامه مامقانی در تنقیح المقال درباره آن مى‌نویسد: «مِن اکبر ما کتب فى شأنه و اتمّها سماه «مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام».
- آیت الله مرعشی درباره این تفسیر شریف می گوید: از میان کتاب هایی که من دیده ام، این، بهترین کتابی است که در این علم نوشته شده است؛ زیرا، در بردارنده ی پژوهش های دقیق و نکته های علمی درباره آیه های قرآن کریم، و شرح معضلات و حل مشکلات با عبارت های کوتاه و دور از تطویل است.[۳]
- امل الآمل: «الشیخ جواد بن سعید، فاضل عالم محقق جلیل القدر، له کتب منها: شرح آیات الاحکام».[۴]
انگیزه تألیف
مؤلف در مورد علت تألیف کتاب در صفحه اوّل آن مى‌نویسد: «لما کان من اجل النعم و اوفر القسم استفادة الاحکام الشرعیة من الآیات القرآنیة و قد اعتنى العلماء بالبحث عنها والاستنباط منها... فانهم بینوا جهة الدلالة بما استفادوا من الائمة الاطهار الذین هم مهبط الوحى و التنزیل او بما اشتملت علیه من الظاهر البعید عن التأویل».
سپس در صفحه ۲ در ادامه مى‌نویسد: «ثم ان اصحابنا و ان بینوا جهة الدلالة فى تضاعیف کتبهم الاّ انّه لم یتفق منهم بیان جمیع ذلک فى کتاب مفردة بالتدوین لیکون مشتملا على وجوه الدلالة فى الآیات المتعلّقة باحکام الدین فحدانى ذلک على ان اجمع کتابا مشتملا على جمیع ما یتعلّق بکلّ آیة مبنیا فیه وجوه الدلالة».
قابل ذکر است که در مقدمه کتاب «کنز العرفان» فاضل مقداد (م، ۸۲۶ ق) نیز نبودن کتاب جامعى در آیات الاحکام را دلیل تألیف آن ذکر کرده است و ظاهراً با وجود کتابى مثل کنزالعرفان و نظائر آن، این دلیل تألیف صحیح نباشد مگر این که این کتابها در دست مؤلف نبوده است.
محتوای کتاب
این کتاب تفسیر آیاتى از قرآن کریم است که در آنها احکام فقهى بیان و بر اساس ترتیب کتب فقهى منظم شده است. از صدر اسلام در کنار سبکهاى مختلف فقهى مثل فقه رساله‌اى، خلافى و استدلالى، سبک دیگرى پدید آمد که در آن تفسیر آیات فقهى قرآن کریم بر اساس ابواب فقهى مرتب شده که نام آن را آیات الاحکام گذاشتند. این سبک تفسیر آیات فقهى در هر چهار فرقه مذاهب اسلامى دیده مى‌شود.
اولین کتابى که در میان فقیهان امامیه به این سبک نوشته شده است، کتاب آیات الاحکام محمد بن سائب کلبى متوفای ۱۴۶ هجری قمری از اصحاب امام باقر، علیه السلام، است.[۵] پس از آن کتاب هاى آیات الاحکام دیگرى نوشته شده که از مهم ترین آن ها، فقه القرآن راوندى (متوفای ۵۷۳ هجری قمری) و النهایة فى تفسیر الخمسمائة آیۀ از احمد بن حسن بن متوج بحرانى (متوفای پس از ۸۳۶ هجری قمری) و زبدة البیان مقدس اردبیلى (متوفای۹۹۳ هجری قمری) و تفسیرشاهى امیرابوالفتح حسینى (متوفای ۹۸۶ هجری قمری) و قلائد الدرر علامه شیخ احمد بن عبدالنبى جزائرى (متوفای ۱۱۵۰ هجری قمری) است.
در میان این آثار، کتاب ارزشمند «مسالک الافهام الی آیات الاحکام» از جایگاه ویژه ای برخوردار است و از زمان نگارش آن، فقیهان بزرگ امامیه به آن، توجه داشته اند و در موسوعه‌هاى فقهى، مثل «مفتاح الکرامه» سید محمدجواد عاملى (م، ۱۲۲۶ قمری) و «جواهرالکلام» شیخ محمدحسن نجفى (م، ۱۲۲۶ قمری) و کتاب الصلاة و رسائل فقهی شیخ اعظم انصارى (م، ۱۲۸۱ قمری) «مصباح الفقیه» آقا رضا همدانى (م، ۱۳۲۳ قمری) و «بلغة الفقیه» سید محمد بحرالعلوم (م، ۱۳۲۶ قمری) و «مستمسک العروة الوثقى» آیت اللّه سید محسن حکیم (م، ۱۳۹۰ قمری) و «کتاب القضاء» آیت اللّه سید محمدرضا گلپایگانى و...، به آن استناد کرده اند وآن مورد نقد و بررسى قرارداده اند.
این کتاب پر از تحقیقات فقهى و دقیق و نکات ادبى است که بر آگاهان به این علوم پوشیده نیست. مؤلف تمام اقوال فقهاى قبل از خود را بیان نکرده است، بلکه به ذکر نظریات سید مرتضى (م، ۴۳۶ ق)، شیخ طوسى (م، ۴۶۰ ق) و علامه حلى (م، ۷۲۶ ق) اکتفا نموده است.
مباحث کتاب در دو مجلد که از ۴ قسمت تشکیل شده، مطرح شده است:
- قسمت اوّل از جلد اوّل شامل کتابهاى طهارت، صلاة، صوم است.
- قسمت دوّم از جلد اوّل دربردارنده کتابهاى زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف و نهى از منکر است.
- قسمت اوّل از جلد دوّم کتابهاى المکاسب، البیع، دین و توابع آن، بعضى از عقود مثل شرکت، عاریه، غصب، مضاربه و نظائر آن و در آخر کتاب النکاح را دربردارد.
- قسمت دوّم از جلد دوم کتابهاى طلاق، مطاعم و مشارب، مواریث، حدود، جنایات، قضاء و شهادات را شامل مى‌شود.
حواشى و شروح کتاب
در کتب تراجم دو حاشیه و شرح براى کتاب ذکر شده است:
- سلوک مسالک المرام مسلک مسالک الافهام، از شیخ عبدالقاهر بن عبد رجب عبادى حویزى.[۶]
- حاشیه بر مسالک الافهام از میرزا عبداللّه بن عیسى تبریزى اصفهانى (م، ۱۱۳۰ ق).
نسخه‌های کتاب
در الذریعة به نسخه‌اى در نزد حاج میرزا محمدحسین شهرستانى در کتابخانه شیخ عبدالحسین آل یاسین بالکاظمیه و در نزد سید على ایروانى در تبریز و در نزد شیخ محمدرضا مظفر به خط ناصر فضل اللّه مربوط به ۱۰۴۴ ق اشاره شده است.
در مقدمه‌اى بر فقه شیعه صفحه ۲۳۲ به چندین نسخه منتخب از کتابخانه‌هاى آیت اللّه مرعشى، مجلس شوراى اسلامى، دانشگاه تهران، الهیات، ملک در تهران، روضاتى در اصفهان اشاره شده است. در چاپ کتاب موجود از ۴ نسخه خطى استفاده شده که عبارتند از:
- نسخه کتابخانه علامه سید محمدعلى قاضى طباطبائى تبریزى که نسخه مورد اعتماد در چاپ بوده است. این نسخه با رمز (قض) مشخص شده است.
- نسخه کتابخانه استاد مرتضى مدرسى (چهاردهى) مربوط به سال ۱۰۹۰ ق، به خط عبداللّه بن شیخ عبدعلى طرفى که با رمز (چا) مشخص شده است.
- نسخه کتابخانه آیت اللّه سید شهاب الدین مرعشى که بعضى از حواشى مؤلف در ذیل آن ذکر شده است و با رمز (عش) مشخص شده است.
- نسخه به خط محمدطاهر بن محمدکریم، مربوط به سال ۱۱۰۱ ق از کتابخانه عالم فاضل حاج شیخ حسن مصطفوى که بعد از چاپ کتاب این نسخه در دسترس ناشرین قرار گرفته است و تفاوتهاى آن در پایان هر قسمت از کتاب ذکر شده است این نسخه با رمز (سن) مشخص شده است.
در مقدمه کتاب در صفحه ۱۸، آیت الله سید شهاب الدین مرعشى (م)، به نسخه‌اى از میرزا ابوالهدى نوه علامه کرباسى که از مشایخ روایت ایشان بوده است و همین طور نسخه‌اى که در نزد ایشان بوده و دو نسخه از کتابخانه‌هاى عمومى اشاره شده که این ۴ نسخه در اختیار ناشر و مصحح قرار گرفته تا از آنها استفاده نمایند.
پانویس
منابع
- ویکی نور
- محمد جواد کاظمی (فاضل جواد)، سایت فرهیختگان تمدن شیعی، نویسنده: علی کرجی، بازیابی: ۲۰ اسفند ۱۳۹۸.
متن کتاب
مسالک الأفهام الى آيات الأحكام
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
