لعن

«لَعن» به معنای نفرین و دور كردن از نيكى و رحمت است و در قرآن کریم، گروه‌هایی مورد لعن خداوند قرار گرفته‌اند. همچنین در روایات، برخی از گناهان و صاحبان آنها مشمول لعن الهی معرفی شده‌اند و روایاتی نیز در مورد لعن دشمنان اهل بیت علیهم‌السلام وجود دارد.

واژه‌شناسی

«لعن» طرد کردن و دور نمودن همراه با خشم است. لعن از طرف خداوند در آخرت مشمول عذاب و در دنيا، موجب انقطاع از رحمت و توفيق است. اما لعن از سوی انسانها نفرين درباره ديگرى است.

گاهی معنای «لعن» و «سبّ» یکی گرفته شده است؛ اما سبّ (فحش دادن) در لغت به معنی تعرّض به دیگران با سخن زشت و ناپسند است. و روشن است که بین این با لعن تفاوتی آشکار وجود دارد.

لعن در قرآن

اصناف زير در قرآن مورد لعن قرار گرفته اند:

• كافران: «إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْكَافِرِينَ وَأَعَدَّ لَهُمْ سَعِيرًا»؛ همانا خدا کافران را لعنت کرده، و آتشی افروخته برای آنان آماده کرده است.

• منافقان: «لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا * مَلْعُونِينَ ۖ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلًا»؛ [این چند گروه منافق، به علت اعمال ناهنجارشان] طردشدگان [از رحمت خدای] اند، هرجا که یافت شوند باید دستگیر شوند، و به سختی به قتل برسند.

• ابليس: «وَإِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلَىٰ يَوْمِ الدِّينِ»؛ و حتماً لعنت من تا روز قیامت بر تو باد.

• آنان كه خدا و رسول خدا صلی الله علیه وآله را اذيت می كنند: «إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ...» ؛ قطعاً آنان که خدا و پیامبرش را می آزارند، خدا در دنیا و آخرت لعنتشان می کند.

• مفسدان و قاطعان رحم: «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ * أُولَٰئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَىٰ أَبْصَارَهُمْ» ؛ پس اگر [از خدا و پیامبر] روی گردان شوید آیا از شما جز این انتظار می رود که در زمین فساد کنید و قطع رحم نمایید؟ * آنان [که روی گردانند] کسانی هستند که خدا لعنتشان کرده ... .

• كسانى كه آيات خدا و راههاى هدايت را پنهان می دارند: «إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَىٰ مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ ۙ أُولَٰئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ»؛ یقیناً کسانی که آنچه را ما از دلایل آشکار و [وسیله] هدایت نازل کردیم، پس از آنکه همه آن را در کتاب [تورات و انجیل] برای مردم روشن ساختیم، پنهان می کنند [تا مردم به قرآن و پیامبر ایمان نیاورند] خدا لعنتشان می کند، و لعنت کنندگان هم لعنتشان می کنند.

• ستمكاران: «... أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ»؛ ...آگاه باشید! لعنت خدا بر ستمکاران باد.

• شجره ملعونه (بنی امیه): «... وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ ...»؛ ... و آن خوابی را که به تو نشان دادیم و نیز درخت لعنت شده در قرآن را [که مصداقش درخت زقّوم، بنی امیه، طاغیان و یاغیانند]... .

• آنان كه به زنان پاكدامن نسبت زنا بدهند: «إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ»؛ بی تردید کسانی که زنان عفیفه پاکدامن با ایمان را [که از شدت ایمان از بی عفتی و گناه بی خبرند] متهم به زنا کنند، در دنیا و آخرت لعنت می شوند ... .

لعن در روایات

پيامبر صلى الله عليه وآله در موراد بسیاری گروه هایی از گناهکاران را لعن نموده اند یا مشمول لعن الهی دانسته اند، گروه های زیر از آن جمله اند:

• شرابخوار، ساقى، فروشنده و مشترى آن
• رشوه دهنده و رشوه گیرنده و واسطه بین آن دو
• ربا گيرنده و ربا دهنده و نويسنده و شاهد آن
• زنا کار و واسطه در زنا
• مردانی که خود را شبیه زنان می کنند و زنانی که خود را شبیه مردان می کنند.

همچنین پیامبر صلى الله عليه وآله گاهی اشخاصی را لعن نموده اند؛ به عنوان نمونه نصر بن مزاحم منقرى به سند خود از براء بن عازب نقل مى‌كند که روزى ابوسفيان با فرزندش معاويه بر پيامبر وارد شد، حضرت فرمود: «بارخدايا! لعنت فرست بر تابع و متبوع» يعنى بر معاويه و ابوسفيان. همچنین آن حضرت تخلف کنندگان از فرمان او مبنی بر همراهی سپاه اسامه را در آخرین روزهای حیاتشان لعنت نمودند حکم بن ابی العاص بن امیه پدر مروان یکی دیگر از کسانی بود که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله او را لعن نمود.

لعن دشمنان اهل بیت

• امام جعفر صادق عليه السلام می فرماید: دروغ می گوید کسی که گمان می برد از دوستداران ماست ولی از دشمنان ما بیزاری نمی جوید.

• على بن عاصم از ياران امام عسكرى(علیه السلام) بود، روزى به نزد حضرت آمد و عرض كرد: من كارى از دستم بر نمى آيد جز اينكه از دشمنان شما بيزارى جويم و در خلوت آنها را لعن كنم. حضرت فرمود: پدرم از جدم از رسول خدا نقل نمود كه فرمود: هر كه از يارى ما اهل بيت ناتوان بُوَد و در خلوت دشمنان ما را لعن كند، خداوند صداى او را به گوش فرشتگان رساند، آنها نيز با او هم صدا گردند و كسانى را كه او لعن كرده لعن كنند و ملائكه جهت وى طلب مغفرت نمايند و او را بستايند و گويند: خداوندا درود خود را به روان اين بنده ات كه در راه نصرت اولياى تو آنچه را كه در توان داشته بذل نموده بفرست كه اگر وى بيش از آن می توانست دريغ نمي داشت. در آن حال از جانب پروردگار ندا رسد كه اى ملائكه، دعاى شما را مستجاب نمودم و درود خود را به روان او و روان پاكان فرستادم و او را از نيكان برگزيده خويش ساختم.

لعن و تكفير مسلمان

از امام باقر (علیه السلام) روايت شده كه چون لعنت از زبان كسى درباره ديگرى برون آيد آن لعن در ميان لعنت كننده و لعنت شده تردد و نوسان كند، اگر مجوزى در لعنت شده ديد، بر او وارد آيد و گرنه به خود لعنت كننده باز گردد.

نيز از آن حضرت رسيده كه هرگز نشده كه مردى عليه ديگرى به كفر او شهادت دهد و او را كافر بخواند، جز اينكه آن تکفیر به يكى از آن دو برسد كه اگر طرف مقابل كافر بود او را و گرنه خود تكفير كننده را رسد. و فرمود: از زخم زبان زدن به مسلمان حذر كنيد.

منابع

• أسدالغابة فی معرفة الصحابة، ابن الأثیر الجزری، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
• مسند، أحمد بن حنبل، تحقیق شعيب الأرنؤوط و عادل مرشد، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
• فرهنگ معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی.
• مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانى، بیروت، دار الشامية، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
• شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، علی‌اصغر رضوانی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
• موسوعة أطراف الحديث النبوي الشريف، زمحمد السعید غلول، بیروت، دارالكتب العلمية.
• شیخ صدوق، الأمالي، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
• شیخ صدوق، معاني الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۴۰۳ق.
• محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، بيروت، دار إحياء التراث العربي‏، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن