من لایحضره الفقیه (کتاب): تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | کتاب | + | {{مشخصات کتاب |
| − | + | |عنوان= | |
| − | + | |تصویر= [[پرونده:من لایحضره الفقیه.jpg|240px|وسط]] | |
| − | = | + | |نویسنده= شیخ صدوق |
| − | + | |موضوع= فقه شیعه/احادیث احکام | |
| − | + | |زبان= عربی | |
| − | = | + | |تعداد جلد= ۴ |
| − | + | |عنوان افزوده1= | |
| − | + | |افزوده1= | |
| − | + | |عنوان افزوده2= | |
| − | + | |افزوده2= | |
| − | |||
| − | |||
| − | [ | + | |لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/39456/ من لا يحضره الفقيه] |
| − | + | }} | |
| + | کتاب '''«مَن لایحضُرُه الفقیه»''' تألیف [[شیخ صدوق]] (م، ۳۸۱ ق)، یکی از «[[کتب اربعه]]» [[حدیث]] [[شیعه]] است. مؤلف در این کتاب، مجموعه روایات [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهمالسلام درباره مسائل [[فقه|فقهى]] و [[احكام|احکام شرعى]] را که از دیدگاه خود [[حدیث صحیح|صحیح]] و معتبر بوده جمعآورى نموده است. کتاب «الفقیه» از زمان نگارش مورد توجه و استقبال علماى شیعه قرار گرفته و پیوسته در مجموعههاى روایى بر آن استناد نموده و از آن روایت نقل کردهاند. | ||
| − | شیخ | + | ==مؤلف کتاب== |
| + | محمد فرزند [[علی بن حسین بن بابویه قمی]] (۳۰۵-۳۸۱ ق) معروف به [[شیخ صدوق]] و ابن بابویه، متولد شهر [[قم]]، از بزرگترین [[محدث|محدّثین]] [[شیعه]] در قرن چهارم هجری به شمار میآید. از اساتید وی می توان به [[محمد بن حسن بن ولید]]، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع) و ابوالحسن محمد بن قاسم اشاره کرد. | ||
| − | + | کتاب «من لایحضره الفقیه» -از [[کتب اربعه]] شیعه- مشهورترین اثر اوست. برخی دیگر از آثار وی عبارتند از: [[کمال الدین و تمام النعمه|کمالالدین و تمام النعمة]]، [[التوحید (کتاب)|التوحید]]، [[الخصال (کتاب)|الخصال]]، [[معانى الأخبار (کتاب)|معانی الأخبار]]، [[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عیون أخبار الرضا]](ع)، [[الأمالی شیخ صدوق (کتاب)|أمالی شیخ صدوق]]، [[المقنع (کتاب)|المقنع فی الفقه]]. | |
| − | + | ==معرفی کتاب== | |
| − | و | + | [[شیخ صدوق]]، در مورد انگیزه خود از تألیف کتاب «من لایحضره الفقیه»، مى گوید: «در مسافرتى که به سرزمین بلخ داشتم، با یکى از اولیاء خدا آشنا شدم. رفاقت با او احساس آرامش و نشاط خاصى را براى من فراهم مى نمود. چرا که وى، فردى متعهد، دارای سکینه و وقار و دیندار، عفیف، متقى و خاشع بود. او روزى به من گفت: [[محمد بن زکریای رازی|محمد بن زکریاى رازى]] براى کسانى که در موقع احتیاج به طبیب، طبیب در دسترس ندارند، کتابى در علم [[طب]] نگاشته و آن را «من لایحضره الطبیب» نام نهاده است و آن کتاب در موضوع خود، با وجود حجم کم، جامع و پرفایده است و همگان در حد نیاز خود از آن بهره مند مى گردند. و از من خواست که من هم کتابى در موضوع [[فقه]] و شرایع و [[احکام]] به گونه اى جامع و کامل بنویسم و نامش را «من لایحضره الفقیه» (کسى که به [[فقیه]] دسترسى ندارد) بنامم». |
| − | + | همچنین خود مؤلف در مقدمه می گوید: «این کتاب کتابی است که در [[فقه]] و [[حلال]] و [[حرام]] و قوانین و مقررات شرع نوشته شده، به قسمی که همه آن چه را که در موضوعات مختلف فقه (از طهارت تا دیات) تاکنون نوشتهام دربرداشته باشد و آن را کتاب «من لایحضره الفقیه» نام نهادم، تا به وقت نیاز بدان مراجعه کرده و مورد اعتماد و اطمینان باشد. و این کتاب را با حذف [[سند حدیث|اسانید]] تألیف کردم که مبادا به سبب نقل آن حجم کتاب زیاد شود. در این کتاب منظورم این بوده که آن دسته از روایاتی را که بدان [[فتوا]] می دهم و به صحت و صدورش از [[معصوم|معصومین]] وثوق دارم و بدان حکم می کنم بیاورم». | |
| − | + | [[شیخ صدوق]] در این کتاب، روایاتى را که از دیدگاه خود [[حدیث صحیح|صحیح]] و معتبر بوده جمع آورى نموده است. او در این مورد مى گوید: «من در این کتاب فقط روایاتى را نقل مى کنم که آن ها را صحیح و معتبر مى دانم و به آن [[فتوا]] مى دهم و عقیده دارم که میان من و خداوند [[حجت]] است». | |
| − | + | این کتاب، عظیمترین و ارزشمندترین اثر شیخ صدوق از میان بیش از ۲۴۵ کتاب او مى باشد و یکى از مهمترین منابع روایى [[شیعه]] و از [[کتب اربعه]] محسوب مى شود. «من لایحضره الفقیه»، در عین حال که براى خواص، مجموعه اى فقهى است، نکته هاى [[اخلاق|اخلاقى]]، تربیتى، عقیدتى، تاریخى فراوانى دارد که آشنایى با آن ها، براى عموم مردم؛ به ویژه مبلغان دینى مفید و راهگشاست. | |
| − | [[ | + | [[علامه بحرالعلوم]] بعد از تجلیل فراوان از مقام بلند شیخ صدوق مى گوید: «برخى از اصحاب بزرگوار ما احادیث کتاب «من لایحضره الفقیه» را بر سایر [[کتب اربعه]] مقدم مى دارند و این به علت این است که: مؤلف آن حافظه قوى و کم نظیرى در زمینه حفظ [[احادیث]] داشته است؛ و اینکه بعد از کتاب [[الکافی (کتاب)|کافى]] و با تأملات بیشترى تدوین شده است؛ و دیگر اینکه شیخ صدوق صحت روایات آن را تضمین کرده است. به همین دلائل، [[حدیث مرسل|مراسیل]] آن را همانند [[حدیث مسند|مسانید]] پذیرفته اند.» |
| − | + | ==محتوای کتاب== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | و | + | کتاب «من لایحضره الفقیه» که امروزه در ۴ جلد عرضه شده است، مجموعه اى از روایات [[اهل بیت]] علیهم السلام درباره مسائل [[فقه|فقهى]] و [[احکام|احکام شرعى]] و مسائل مورد نیاز عموم را در خود جمع کرده است. در این مجموعه ۹۰۴۴ [[حدیث]]، گرد آمده است. |
| − | + | مسئله آبها و [[طهارت]] و نجاست آن، [[نماز]]، [[روزه]]، [[زکات]] و سایر مسائل مالى، احکام [[قضاوت]]، انواع مشاغل، مکاسب و معاملات، احکام [[ازدواج]] و [[طلاق]]، احکام [[ارث]] و اموات، [[حج]] و آداب سفرهاى واجب و غیرواجب، بحث [[گناه|گناهان]] کبیره و صغیره، [[حدود|حدود]] و مجازات هاى شرعى، [[وصیت]] و... از جمله موضوعات مطرح شده در این کتاب مى باشد. | |
| − | + | '''مشیخة الفقیه:''' | |
| − | + | [[شیخ صدوق]] در آخر این کتاب، بخشى را به نام «مشیخة الفقیه» آورده و در آن اسناد خود را بیان کرده است -که خود از منابع غنى و پر بار [[علم رجال]] به شمار مىآید-؛ به این صورت که در متن کتاب فقط نام راوى اولى را که روایت را از [[معصوم]] علیه السلام نقل مى کند، آورده -تا استفاده از آن براى مراجعه کنندگان آسانتر گردد- و در بخش «مشیخه» [[سند حدیث|سند]] خود را به آن راوى نقل مى کند تا روایات از حالت [[حدیث مرسل|ارسال]] خارج شده و [[حدیث مسند|مُسند]] شوند. این بخش از کتاب بسیار مورد توجه علماى [[شیعه]] قرار گرفته است و شرح هاى فراوانى نیز بر این قسمت از کتاب نگاشتهاند، مانند: | |
| − | + | #ترتیب مشیخه من لایحضره الفقیه، نوشته [[حسن بن زین الدین شهید ثانی]] (صاحب [[معالم الدین|معالم]]) (م، ۱۰۱۱ ق) | |
| + | #ترتیب و شرح مشیخه من لایحضره الفقیه، نوشته میرزا محمدحسین معروف به آقا قاضى تبریزى (م، ۱۲۹۴ ق) | ||
| + | #شرح مشیخه من لایحضره الفقیه، نوشته [[محمدتقی مجلسی|محمدتقى مجلسى]] (م، ۱۰۷۰ ق) | ||
| + | #شرح مشیخة الفقیه، نوشته علامه سید حسن بن سید عبدالهادى موسوى آل خراسان نجفى (متولد ۱۳۲۶ ق) | ||
| + | #خیر الرجال، نوشته شیخ بهاءالدین محمد بن شیخ ملا على شریف لاهیجى (از علماى قرن ۱۱ ق). | ||
| − | + | ==منابع کتاب== | |
| − | + | [[شیخ صدوق]] در مقدمه کتاب مى فرماید: من روایات این کتاب را از [[اصول اربعمائه|اصول]] معتبر و مشهور روایى [[شیعه|شیعه]] گرفته ام مانند: | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | #کتاب [[حريز بن عبدالله سجستانى|حریز بن عبدالله سجستانی]] | |
| + | #کتاب عبیدالله بن علی حلبی | ||
| + | #کتاب [[علی بن مهزیار اهوازی]] | ||
| + | #کتاب [[حسین بن سعید اهوازی]] | ||
| + | #[[النوادر (اشعری) (کتاب)|کتاب النوادر]] اثر [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]] | ||
| + | #[[نوادر الحکمه (کتاب)|نوادر الحکمه]] اثر [[محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی]] | ||
| + | #کتاب الرحمه اثر [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] | ||
| + | #جامع [[محمد بن حسن بن ولید]] | ||
| + | #نوادر [[محمد بن ابی عمیر]] | ||
| + | #[[المحاسن (کتاب)|المحاسن]] اثر [[احمد بن محمد بن خالد برقی]] | ||
| + | #رساله پدرم ([[علی بن حسین بن بابویه قمی]]) رضی الله عنه. | ||
| − | + | ==شرحهاى کتاب== | |
| − | # | + | بر کتاب «من لایحضره الفقیه» شرح هاى فراوانى نیز نگاشته شده که در شرح روایات کتاب و بررسى آنهاست، مانند: |
| − | # شرح من | + | |
| − | # شرح من | + | #[[روضة المتقین]]، نوشته [[محمدتقی مجلسی]]. این کتاب به زبان عربی است و مولف آن را در سال ۱۰۶۳ هجرى به پایان رسانده است. |
| − | # | + | #[[لوامع صاحبقرانی (کتاب)|لوامع صاحبقرانی]]، نوشته محمدتقی مجلسی، که شرح فارسی من لایحضره الفقیه است. |
| − | # شرح من | + | #شرح من لایحضره الفقیه، نوشته [[شیخ بهایى]] (درگذشت ۱۰۳۰ هجرى). [[شیخ حر عاملى]] از این شرح نقل مى کند. |
| + | #معاهد التنبیه، نوشته شیخ ابوجعفر محمد بن حسن، نوه [[شهید ثانی|شهید ثانى]] (درگذشت ۱۰۳۰ هجرى). | ||
| + | #شرح من لایحضره الفقیه، نوشته [[ملا صالح مازندرانی]] (درگذشت ۱۰۸۱ هجرى). | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق. |
| − | + | *"آشنایی با منابع دست اول شیعه (من لایحضره الفقیه)"، عبدالکریم پاکنیا، مبلغان، آذر ۱۳۸۷، شماره ۱۱۰. | |
| − | * | + | *"کتابشناسی کتاب من لایحضره الفقیه"، [[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{فقه}} | {{فقه}} | ||
| سطر ۹۷: | سطر ۹۴: | ||
[[رده:منابع حدیثی]] | [[رده:منابع حدیثی]] | ||
[[رده:منابع فقهی]] | [[رده:منابع فقهی]] | ||
| − | [[رده:منابع فقه روایی]] | + | [[رده:منابع فقه روایی]][[رده:کتابهای فقهی]] |
[[رده:کتب اربعه حدیث شیعه]] | [[رده:کتب اربعه حدیث شیعه]] | ||
| + | [[رده:آثار شیخ صدوق]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ آوریل ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۴۵
 | |
| نویسنده | شیخ صدوق |
| موضوع | فقه شیعه/احادیث احکام |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
|
| |
کتاب «مَن لایحضُرُه الفقیه» تألیف شیخ صدوق (م، ۳۸۱ ق)، یکی از «کتب اربعه» حدیث شیعه است. مؤلف در این کتاب، مجموعه روایات اهل بیت علیهمالسلام درباره مسائل فقهى و احکام شرعى را که از دیدگاه خود صحیح و معتبر بوده جمعآورى نموده است. کتاب «الفقیه» از زمان نگارش مورد توجه و استقبال علماى شیعه قرار گرفته و پیوسته در مجموعههاى روایى بر آن استناد نموده و از آن روایت نقل کردهاند.
مؤلف کتاب
محمد فرزند علی بن حسین بن بابویه قمی (۳۰۵-۳۸۱ ق) معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، متولد شهر قم، از بزرگترین محدّثین شیعه در قرن چهارم هجری به شمار میآید. از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع) و ابوالحسن محمد بن قاسم اشاره کرد.
کتاب «من لایحضره الفقیه» -از کتب اربعه شیعه- مشهورترین اثر اوست. برخی دیگر از آثار وی عبارتند از: کمالالدین و تمام النعمة، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا(ع)، أمالی شیخ صدوق، المقنع فی الفقه.
معرفی کتاب
شیخ صدوق، در مورد انگیزه خود از تألیف کتاب «من لایحضره الفقیه»، مى گوید: «در مسافرتى که به سرزمین بلخ داشتم، با یکى از اولیاء خدا آشنا شدم. رفاقت با او احساس آرامش و نشاط خاصى را براى من فراهم مى نمود. چرا که وى، فردى متعهد، دارای سکینه و وقار و دیندار، عفیف، متقى و خاشع بود. او روزى به من گفت: محمد بن زکریاى رازى براى کسانى که در موقع احتیاج به طبیب، طبیب در دسترس ندارند، کتابى در علم طب نگاشته و آن را «من لایحضره الطبیب» نام نهاده است و آن کتاب در موضوع خود، با وجود حجم کم، جامع و پرفایده است و همگان در حد نیاز خود از آن بهره مند مى گردند. و از من خواست که من هم کتابى در موضوع فقه و شرایع و احکام به گونه اى جامع و کامل بنویسم و نامش را «من لایحضره الفقیه» (کسى که به فقیه دسترسى ندارد) بنامم».
همچنین خود مؤلف در مقدمه می گوید: «این کتاب کتابی است که در فقه و حلال و حرام و قوانین و مقررات شرع نوشته شده، به قسمی که همه آن چه را که در موضوعات مختلف فقه (از طهارت تا دیات) تاکنون نوشتهام دربرداشته باشد و آن را کتاب «من لایحضره الفقیه» نام نهادم، تا به وقت نیاز بدان مراجعه کرده و مورد اعتماد و اطمینان باشد. و این کتاب را با حذف اسانید تألیف کردم که مبادا به سبب نقل آن حجم کتاب زیاد شود. در این کتاب منظورم این بوده که آن دسته از روایاتی را که بدان فتوا می دهم و به صحت و صدورش از معصومین وثوق دارم و بدان حکم می کنم بیاورم».
شیخ صدوق در این کتاب، روایاتى را که از دیدگاه خود صحیح و معتبر بوده جمع آورى نموده است. او در این مورد مى گوید: «من در این کتاب فقط روایاتى را نقل مى کنم که آن ها را صحیح و معتبر مى دانم و به آن فتوا مى دهم و عقیده دارم که میان من و خداوند حجت است».
این کتاب، عظیمترین و ارزشمندترین اثر شیخ صدوق از میان بیش از ۲۴۵ کتاب او مى باشد و یکى از مهمترین منابع روایى شیعه و از کتب اربعه محسوب مى شود. «من لایحضره الفقیه»، در عین حال که براى خواص، مجموعه اى فقهى است، نکته هاى اخلاقى، تربیتى، عقیدتى، تاریخى فراوانى دارد که آشنایى با آن ها، براى عموم مردم؛ به ویژه مبلغان دینى مفید و راهگشاست.
علامه بحرالعلوم بعد از تجلیل فراوان از مقام بلند شیخ صدوق مى گوید: «برخى از اصحاب بزرگوار ما احادیث کتاب «من لایحضره الفقیه» را بر سایر کتب اربعه مقدم مى دارند و این به علت این است که: مؤلف آن حافظه قوى و کم نظیرى در زمینه حفظ احادیث داشته است؛ و اینکه بعد از کتاب کافى و با تأملات بیشترى تدوین شده است؛ و دیگر اینکه شیخ صدوق صحت روایات آن را تضمین کرده است. به همین دلائل، مراسیل آن را همانند مسانید پذیرفته اند.»
محتوای کتاب
کتاب «من لایحضره الفقیه» که امروزه در ۴ جلد عرضه شده است، مجموعه اى از روایات اهل بیت علیهم السلام درباره مسائل فقهى و احکام شرعى و مسائل مورد نیاز عموم را در خود جمع کرده است. در این مجموعه ۹۰۴۴ حدیث، گرد آمده است.
مسئله آبها و طهارت و نجاست آن، نماز، روزه، زکات و سایر مسائل مالى، احکام قضاوت، انواع مشاغل، مکاسب و معاملات، احکام ازدواج و طلاق، احکام ارث و اموات، حج و آداب سفرهاى واجب و غیرواجب، بحث گناهان کبیره و صغیره، حدود و مجازات هاى شرعى، وصیت و... از جمله موضوعات مطرح شده در این کتاب مى باشد.
مشیخة الفقیه:
شیخ صدوق در آخر این کتاب، بخشى را به نام «مشیخة الفقیه» آورده و در آن اسناد خود را بیان کرده است -که خود از منابع غنى و پر بار علم رجال به شمار مىآید-؛ به این صورت که در متن کتاب فقط نام راوى اولى را که روایت را از معصوم علیه السلام نقل مى کند، آورده -تا استفاده از آن براى مراجعه کنندگان آسانتر گردد- و در بخش «مشیخه» سند خود را به آن راوى نقل مى کند تا روایات از حالت ارسال خارج شده و مُسند شوند. این بخش از کتاب بسیار مورد توجه علماى شیعه قرار گرفته است و شرح هاى فراوانى نیز بر این قسمت از کتاب نگاشتهاند، مانند:
- ترتیب مشیخه من لایحضره الفقیه، نوشته حسن بن زین الدین شهید ثانی (صاحب معالم) (م، ۱۰۱۱ ق)
- ترتیب و شرح مشیخه من لایحضره الفقیه، نوشته میرزا محمدحسین معروف به آقا قاضى تبریزى (م، ۱۲۹۴ ق)
- شرح مشیخه من لایحضره الفقیه، نوشته محمدتقى مجلسى (م، ۱۰۷۰ ق)
- شرح مشیخة الفقیه، نوشته علامه سید حسن بن سید عبدالهادى موسوى آل خراسان نجفى (متولد ۱۳۲۶ ق)
- خیر الرجال، نوشته شیخ بهاءالدین محمد بن شیخ ملا على شریف لاهیجى (از علماى قرن ۱۱ ق).
منابع کتاب
شیخ صدوق در مقدمه کتاب مى فرماید: من روایات این کتاب را از اصول معتبر و مشهور روایى شیعه گرفته ام مانند:
- کتاب حریز بن عبدالله سجستانی
- کتاب عبیدالله بن علی حلبی
- کتاب علی بن مهزیار اهوازی
- کتاب حسین بن سعید اهوازی
- کتاب النوادر اثر احمد بن محمد بن عیسی اشعری
- نوادر الحکمه اثر محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی
- کتاب الرحمه اثر سعد بن عبدالله اشعری قمی
- جامع محمد بن حسن بن ولید
- نوادر محمد بن ابی عمیر
- المحاسن اثر احمد بن محمد بن خالد برقی
- رساله پدرم (علی بن حسین بن بابویه قمی) رضی الله عنه.
شرحهاى کتاب
بر کتاب «من لایحضره الفقیه» شرح هاى فراوانى نیز نگاشته شده که در شرح روایات کتاب و بررسى آنهاست، مانند:
- روضة المتقین، نوشته محمدتقی مجلسی. این کتاب به زبان عربی است و مولف آن را در سال ۱۰۶۳ هجرى به پایان رسانده است.
- لوامع صاحبقرانی، نوشته محمدتقی مجلسی، که شرح فارسی من لایحضره الفقیه است.
- شرح من لایحضره الفقیه، نوشته شیخ بهایى (درگذشت ۱۰۳۰ هجرى). شیخ حر عاملى از این شرح نقل مى کند.
- معاهد التنبیه، نوشته شیخ ابوجعفر محمد بن حسن، نوه شهید ثانى (درگذشت ۱۰۳۰ هجرى).
- شرح من لایحضره الفقیه، نوشته ملا صالح مازندرانی (درگذشت ۱۰۸۱ هجرى).
منابع
- من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق.
- "آشنایی با منابع دست اول شیعه (من لایحضره الفقیه)"، عبدالکریم پاکنیا، مبلغان، آذر ۱۳۸۷، شماره ۱۱۰.
- "کتابشناسی کتاب من لایحضره الفقیه"، نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
| فقه | ||
| کلیات: | تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی | |
| منابع: | عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ... | |
| ↓ رده ها ↓ | ||
| فقه: | فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه | |
| اصول فقه: | اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه | |
| احکام: | احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام | |
