تحمید (حمدله): تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{مدخل دائرة المعارف|دانشنامه جهان اسلام}} {{الگو:نیازمند ویرایش فنی}} تحمید ، ...' ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{خوب}} |
| − | + | '''«تحمید»'''، به معنای گفتن «الحَمدُلِلَّه» یا «الحَمدُلِلَّهِ رَبِّ العالَمین» است و مصدرِ منحوتِ آن «حَمدَله» می باشد، نظیر «[[بسمله|بَسمَله]]» و «[[حوقله]]». گفتن «الحمدللّه» در برخی از آیات [[قرآن کریم]] توصیه شده است. «تحمید» از [[ذکر (اصطلاح اخلاق و عرفان)|اذکار]] رایج مسلمانان است، زیرا بنا بر [[حدیث|احادیث]]، گفتنِ الحمدللّه، بجا آوردن [[شکر]] نعمتهای بزرگ و کوچک [[الله|خداوند]] است.<ref> کلینی، ج۲، ص۱۰۲ </ref> | |
| − | تحمید | + | == اهمیت تحمید == |
| + | گفتن «الحمدللّه» در چند آیه از [[قرآن کریم]] توصیه شده است، از جمله: [[آیه 28 سوره مؤمنون|آیه ۲۸ سوره مؤمنون]]؛ [[آیه 63 سوره عنکبوت|آیه ۶۳ سوره عنکبوت]]؛ [[آیه 25 سوره لقمان|آیه ۲۵ سوره لقمان]]. | ||
| − | + | گذشته از این، «الحمدللّه» در پنج سوره: [[سوره حمد|حمد]]، [[سوره انعام|انعام]]، [[سوره کهف|کهف]]، [[سوره سبأ|سبأ]] و [[سوره فاطر|فاطر]]، عبارت آغازین سوره پس از [[بسمله]] است؛ از این رو این [[سوره|سوره ها]] را «سُوَر حمد» نامیده اند.<ref> رامیار، ص۵۹۷. </ref> | |
| − | + | همچنین بر طبق روایتی از [[امام صادق]] علیه السلام، [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه وآله هر روز ۳۶۰ مرتبه این تحمید را تکرار می کرد: «الحمدللّه رب العالمین کثیراً علی کل حال».<ref> همان، ج۲، ص۴۸۸ </ref> | |
| − | + | احادیث متعدد و مشابهی از پیامبر اکرم و [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم السلام نقل شده است با این مضمون که هیچ چیز نزد خدا دوست داشتنی تر از گفتن «الحمدللّه» نیست و بدان جهت خداوند خود را با این کلمه ستوده است.<ref> ابوالفتوح رازی، ج۱، ص۶۴؛ کلینی، همانجا </ref> | |
| − | + | به گفته [[فخر رازى|فخررازی]] اولین کلمه ای که [[حضرت آدم علیه السلام|حضرت آدم]] علیه السلام بر زبان جاری کرد تحمید بود<ref> ج۱، ص۲۲۵ </ref> و برخی گفته اند که آدم علیه السلام اولین کسی بود که الحمدللّه گفت.<ref> ابن رسته، ص۲۰۰؛ فؤاد صالح السیّد، ص۲۷۳ </ref> بنابر [[آیه 10 سوره یونس|آیه ۱۰ سوره یونس]]، واپسین درخواست اهل [[بهشت]] نیز تحمید است. غزالی<ref> ج۱، ص۳۹۶ـ۳۹۷ </ref> روایتی از پیامبر آورده است که بر ارزش و آثار تحمید تأکید بسیار دارد. | |
| − | + | بنابر روایتی از پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله، هر امر مهمی که با تحمید آغاز نشود، نافرجام و نامیمون است.<ref> نووی، ص۱۰۳؛ ابوداود، ج۵، ص۱۷۲</ref> بر این اساس کتابها و نامه ها و [[خطبه]] ها و خطابه ها را با تحمید آغاز می کرده اند.<ref> رجوع کنید به ستوده و نجف زاده بارفروش، ج۱ </ref> | |
| − | + | خطبه معروف [[زیاد بن ابیه|زیاد]] را در [[بصره]] به سبب نداشتن تحمید، «خطبة بَتراء» (به معنای خطبه ناقص) خوانده اند.<ref> جاحظ، ج۲، ص۴۷؛ قس د.اسلام ، چاپ دوم، ذیل «حَمدَله» </ref> گاهی تحمید در ابتدای کتابها و رساله های فارسی به صورت ترجمه آمده است.<ref> رجوع کنید به ابن سینا، ص۱؛ نجم رازی، ص۱ </ref> به عقیده محمد بن عبدالخالق میهنی،<ref> ص۲۳ </ref> رسم نوشتن تحمید در انتهای نامه بجای ابتدای آن را عبدالحمید کاتب (متوفی ۱۳۲) در روزگار [[بنی امیه|امویان]] بنا نهاد. | |
| + | ==حکم تحمید== | ||
| + | «تحمید» در [[فقه]] نیز مطرح است. تحمید به عنوان جزئی از [[تسبیحات اربعه]] در [[رکعت]] سوم و چهارم [[نماز]] بنابر قول به وجوب آن و در دو خطبه [[نماز جمعه]]<ref> ابواسحاق شیرازی، ج۱، ص۱۱۸؛ مسلم بن حجاج، ج۱، ص۵۹۳؛ حرّ عاملی، ج۷، ص۳۴۲ </ref> و نیز در [[نماز خوف]] در صورت عدم امکان [[رکوع]] و [[سجده|سجود]] حتّی با اشاره که نوبت به گفتن تسبیحات اربعه به جای هر رکعت می‌رسد، [[واجب]] است. | ||
| − | + | تحمید در موارد زیر [[استحباب|مستحب]] است: بعد از فراغ از [[وضو]]؛<ref>جواهرالکلام ۲/۳۳۹.</ref> هنگام نگاه کردن در آینه؛<ref>وسائل الشیعة ۷/۱۷۳.</ref> بعد از عطسه برای عطسه کننده و نیز شنونده عطسه؛<ref>العروة الوثقى ۱/۷۱۷.</ref> برای مأموم بعد از فراغ [[امام جماعت|امام جماعت]] از حمد؛<ref>.۸۰۴</ref> برای نماز گزار بعد از گفتن «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ»؛<ref> ۶۷۲؛ جواهرالکلام ۱۰/۱۱۴.</ref> در آغاز [[تشهد|تشهّد]]<ref>العروة الوثقى ۱/۶۹۱.</ref> و نیز دو یا سه بار گفتن آن بعد از فراغ از تشهّد اول؛<ref> جواهرالکلام ۱۱/۲۷۷.</ref> صد بار برای امام جماعت در [[نماز باران|نماز استسقاء]]، پس از قرار گرفتن بر منبر بعد از [[تکبیر]] و [[تسبیح]] و [[تهلیل]]؛<ref> ۱۲/۱۴۶ </ref> هنگام ورود به [[مسجد]]؛<ref> ۱۴/۸۱ </ref> وقوف در [[عرفات]] و [[مشعر الحرام|مشعر]]؛ و در اثنای غذا خوردن و پایان آن.<ref> ۳۶/ ۴۵۲ـ۴۵۳ </ref> | |
| − | + | بسیار [[حمد]] کردن [[الله|خداوند]] هنگام روآوردن و آشکار شدن نعمتهای الهی، بر انسان مستحب است<ref>وسائل الشیعة ۷/۱۷۴.</ref> و نیز از مستحبّات مؤکّد بعد از نماز، [[تسبیحات حضرت زهرا (س)|تسبیح حضرت زهرا]] (علیها السلام) است که از ارکان آن ۳۳ بار تحمید است که بنابر مشهور بعد از ۳۴ بار تکبیر گفته می‌شود.<ref>نجفی، ج۱۰، ص۳۹۶ـ۴۰۱؛ برقی، ج۱، ص۱۰۶؛ برای آگاهی از دیگر موارد مستحب رجوع کنید به: مجلسی، ج۷۱، ص۲۲۲. </ref> | |
| + | گفتن الحمدللّه را در برخی موارد، از جمله در مکانهای ناپاک، ناپسند دانسته اند و در مدح [[معصیت]] نیز آن را [[حرام]] شمرده اند.<ref> الموسوعة الفقهیّة، ج۱۰، ص۲۶۶، ۲۷۶</ref> گفته شده سرّیِ سقَطی صوفی، به سبب آنکه پس از شنیدن خبر سوختن بازار [[بغداد]] و در امان ماندن دکان خویش الحمدللّه گفت، سالها [[استغفار]] می کرد؛ بر این اساس برخی تحمید را در جایی که به جمعی مصیبت رسد و فرد از آن مصیبت در امان مانده باشد، ناپسند دانسته اند.<ref>عطار، ص۳۳۷؛ فخررازی، ج۱، ص۲۲۴ـ۲۲۵ </ref> | ||
| + | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | + | ==منابع== | |
| − | == منابع == | + | *[[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، جلد ۶، ذیل مدخل "''تحمید"'' از محسن معینی (با تلخیص). |
| − | + | *[[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام]]، ج۲، صفحه ۳۸۳، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى. | |
| − | *دانشنامه جهان | + | *[http://wiki.isca.ac.ir/wiki/index.php/%D8%AA%D8%AD%D9%85%DB%8C%D8%AF_(_%D9%81%D9%82%D9%87_) دانشنامه علوم اسلامی]، بازیابی: ۲ بهمن ماه ۱۳۹۲. |
| − | *جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى | + | == مطالب مرتبط == |
| + | * [[شکر|حمد (شکر)]] | ||
[[رده:نماز]] | [[رده:نماز]] | ||
[[رده:آداب و سنن]] | [[رده:آداب و سنن]] | ||
| + | [[رده:مقاله های مرتبط به دانشنامه]] | ||
| + | {{سنجش کیفی | ||
| + | |سنجش=شده | ||
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= ضعیف | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= متوسط | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده= دارد | ||
| + | }} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۴۴
«تحمید»، به معنای گفتن «الحَمدُلِلَّه» یا «الحَمدُلِلَّهِ رَبِّ العالَمین» است و مصدرِ منحوتِ آن «حَمدَله» می باشد، نظیر «بَسمَله» و «حوقله». گفتن «الحمدللّه» در برخی از آیات قرآن کریم توصیه شده است. «تحمید» از اذکار رایج مسلمانان است، زیرا بنا بر احادیث، گفتنِ الحمدللّه، بجا آوردن شکر نعمتهای بزرگ و کوچک خداوند است.[۱]
اهمیت تحمید
گفتن «الحمدللّه» در چند آیه از قرآن کریم توصیه شده است، از جمله: آیه ۲۸ سوره مؤمنون؛ آیه ۶۳ سوره عنکبوت؛ آیه ۲۵ سوره لقمان.
گذشته از این، «الحمدللّه» در پنج سوره: حمد، انعام، کهف، سبأ و فاطر، عبارت آغازین سوره پس از بسمله است؛ از این رو این سوره ها را «سُوَر حمد» نامیده اند.[۲]
همچنین بر طبق روایتی از امام صادق علیه السلام، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله هر روز ۳۶۰ مرتبه این تحمید را تکرار می کرد: «الحمدللّه رب العالمین کثیراً علی کل حال».[۳]
احادیث متعدد و مشابهی از پیامبر اکرم و امامان علیهم السلام نقل شده است با این مضمون که هیچ چیز نزد خدا دوست داشتنی تر از گفتن «الحمدللّه» نیست و بدان جهت خداوند خود را با این کلمه ستوده است.[۴]
به گفته فخررازی اولین کلمه ای که حضرت آدم علیه السلام بر زبان جاری کرد تحمید بود[۵] و برخی گفته اند که آدم علیه السلام اولین کسی بود که الحمدللّه گفت.[۶] بنابر آیه ۱۰ سوره یونس، واپسین درخواست اهل بهشت نیز تحمید است. غزالی[۷] روایتی از پیامبر آورده است که بر ارزش و آثار تحمید تأکید بسیار دارد.
بنابر روایتی از پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله، هر امر مهمی که با تحمید آغاز نشود، نافرجام و نامیمون است.[۸] بر این اساس کتابها و نامه ها و خطبه ها و خطابه ها را با تحمید آغاز می کرده اند.[۹]
خطبه معروف زیاد را در بصره به سبب نداشتن تحمید، «خطبة بَتراء» (به معنای خطبه ناقص) خوانده اند.[۱۰] گاهی تحمید در ابتدای کتابها و رساله های فارسی به صورت ترجمه آمده است.[۱۱] به عقیده محمد بن عبدالخالق میهنی،[۱۲] رسم نوشتن تحمید در انتهای نامه بجای ابتدای آن را عبدالحمید کاتب (متوفی ۱۳۲) در روزگار امویان بنا نهاد.
حکم تحمید
«تحمید» در فقه نیز مطرح است. تحمید به عنوان جزئی از تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم نماز بنابر قول به وجوب آن و در دو خطبه نماز جمعه[۱۳] و نیز در نماز خوف در صورت عدم امکان رکوع و سجود حتّی با اشاره که نوبت به گفتن تسبیحات اربعه به جای هر رکعت می‌رسد، واجب است.
تحمید در موارد زیر مستحب است: بعد از فراغ از وضو؛[۱۴] هنگام نگاه کردن در آینه؛[۱۵] بعد از عطسه برای عطسه کننده و نیز شنونده عطسه؛[۱۶] برای مأموم بعد از فراغ امام جماعت از حمد؛[۱۷] برای نماز گزار بعد از گفتن «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ»؛[۱۸] در آغاز تشهّد[۱۹] و نیز دو یا سه بار گفتن آن بعد از فراغ از تشهّد اول؛[۲۰] صد بار برای امام جماعت در نماز استسقاء، پس از قرار گرفتن بر منبر بعد از تکبیر و تسبیح و تهلیل؛[۲۱] هنگام ورود به مسجد؛[۲۲] وقوف در عرفات و مشعر؛ و در اثنای غذا خوردن و پایان آن.[۲۳]
بسیار حمد کردن خداوند هنگام روآوردن و آشکار شدن نعمتهای الهی، بر انسان مستحب است[۲۴] و نیز از مستحبّات مؤکّد بعد از نماز، تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام) است که از ارکان آن ۳۳ بار تحمید است که بنابر مشهور بعد از ۳۴ بار تکبیر گفته می‌شود.[۲۵]
گفتن الحمدللّه را در برخی موارد، از جمله در مکانهای ناپاک، ناپسند دانسته اند و در مدح معصیت نیز آن را حرام شمرده اند.[۲۶] گفته شده سرّیِ سقَطی صوفی، به سبب آنکه پس از شنیدن خبر سوختن بازار بغداد و در امان ماندن دکان خویش الحمدللّه گفت، سالها استغفار می کرد؛ بر این اساس برخی تحمید را در جایی که به جمعی مصیبت رسد و فرد از آن مصیبت در امان مانده باشد، ناپسند دانسته اند.[۲۷]
پانویس
- ↑ کلینی، ج۲، ص۱۰۲
- ↑ رامیار، ص۵۹۷.
- ↑ همان، ج۲، ص۴۸۸
- ↑ ابوالفتوح رازی، ج۱، ص۶۴؛ کلینی، همانجا
- ↑ ج۱، ص۲۲۵
- ↑ ابن رسته، ص۲۰۰؛ فؤاد صالح السیّد، ص۲۷۳
- ↑ ج۱، ص۳۹۶ـ۳۹۷
- ↑ نووی، ص۱۰۳؛ ابوداود، ج۵، ص۱۷۲
- ↑ رجوع کنید به ستوده و نجف زاده بارفروش، ج۱
- ↑ جاحظ، ج۲، ص۴۷؛ قس د.اسلام ، چاپ دوم، ذیل «حَمدَله»
- ↑ رجوع کنید به ابن سینا، ص۱؛ نجم رازی، ص۱
- ↑ ص۲۳
- ↑ ابواسحاق شیرازی، ج۱، ص۱۱۸؛ مسلم بن حجاج، ج۱، ص۵۹۳؛ حرّ عاملی، ج۷، ص۳۴۲
- ↑ جواهرالکلام ۲/۳۳۹.
- ↑ وسائل الشیعة ۷/۱۷۳.
- ↑ العروة الوثقى ۱/۷۱۷.
- ↑ .۸۰۴
- ↑ ۶۷۲؛ جواهرالکلام ۱۰/۱۱۴.
- ↑ العروة الوثقى ۱/۶۹۱.
- ↑ جواهرالکلام ۱۱/۲۷۷.
- ↑ ۱۲/۱۴۶
- ↑ ۱۴/۸۱
- ↑ ۳۶/ ۴۵۲ـ۴۵۳
- ↑ وسائل الشیعة ۷/۱۷۴.
- ↑ نجفی، ج۱۰، ص۳۹۶ـ۴۰۱؛ برقی، ج۱، ص۱۰۶؛ برای آگاهی از دیگر موارد مستحب رجوع کنید به: مجلسی، ج۷۱، ص۲۲۲.
- ↑ الموسوعة الفقهیّة، ج۱۰، ص۲۶۶، ۲۷۶
- ↑ عطار، ص۳۳۷؛ فخررازی، ج۱، ص۲۲۴ـ۲۲۵
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، جلد ۶، ذیل مدخل "تحمید" از محسن معینی (با تلخیص).
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۲، صفحه ۳۸۳، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى.
- دانشنامه علوم اسلامی، بازیابی: ۲ بهمن ماه ۱۳۹۲.
مطالب مرتبط
