ميرزا حبيب الله عسكرى اشتهاردى

«آیت‌الله میرزا حبیب‌الله عسکرى اشتهاردى» (۱۳۷۳-۱۳۱۰ ق)، فقیه اصولی و از علمای برجسته شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان سید ابوالحسن اصفهانى و شیخ الشریعه اصفهانى بود. این عالم ربّانی خود از مدرسان بزرگ درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه سامرا بود و به «مدرس عسکرى» معروف شد.

نام کامل	میرزا حبیب‌الله عسکرى اشتهاردى
زادروز	۱۳۱۰ قمری
زادگاه	اشتهارد
وفات	۱۳۷۳ قمری
مدفن	قم، قبرستان شیخان
اساتید	سید ابوالحسن اصفهانى، شیخ الشریعه اصفهانى، شیخ اسماعیل محلاتى،...
شاگردان	سید مرتضى عسکرى، سید شهاب الدین مرعشى نجفى، سید على شاهرودى، شیخ محمدعلى اصطهباناتى،...

تحصیلات و استادان

حبیب الله عسکرى اشتهاردى در سال ۱۳۱۰ ه.ق (۱۲۶۹ ش) چشم به جهان گشود. میرزا حبیب الله پس از دوره مکتب، دروس ابتدایى حوزوى را فراگرفت. او در طول حدود سه سال دوره مقدمات را نزد ملا محمدحسین معروف به آخوند بزرگ، آموخت. علاقه آقا حبیب الله به ادامه تحصیلات حوزوى و تشویق پدر به ادامه تحصیل او، باعث شد که ایشان در جوانى، همراه یکى از هم مباحثه هایش به سوى نجف اشرف رهسپار شود.

میرزا حبیب الله در حوزه مقدس نجف با علاقه فراوان نزد اساتید بزرگ به تحصیل دروس سطح و خارج مشغول شد. ورود وى به نجف اشرف در حدود سال ۱۳۲۵ قمرى بود و در آن وقت مراجع بزرگى همچون: آیت الله ملا محمدکاظم خراسانى، صاحب «کفایة الاصول» (م، ۱۳۲۹ ه.ق) و آیت الله سید محمدکاظم یزدى، صاحب «عروة الوثقى» (م، ۱۳۳۷ ه.ق)، از زعما و اساتید برجسته حوزه علمیه نجف اشرف بودند. میرزا حبیب الله تا سال ۱۳۴۰ ه.ق (حدود پانزده سال) در آن جا به تحصیل دروس سطح و خارج حوزوى ادامه داد.

شیخ آقا بزرگ تهرانى مى نویسد: «آقاى آمیرزا حبیب الله مدرس عسکرى اشتهاردى، در سال ۱۳۴۰ ه.ق، از نجف به سامرا هجرت کرد و در نجف اشرف نزد اساتیدى چون: علامه شیخ اسماعیل محلاتى و بعضى از شاگردان آیت الله شیخ هادى تهرانى تحصیل کرد».

میرزا حبیب الله، از درس خارج فقه و اصول دو استاد بزرگ حوزه علمیه نجف اشرف: آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى، مرجع بزرگ تقلید (م، ۱۳۶۵ ه.ق) و آیت الله شیخ الشریعه اصفهانى (م، ۱۳۳۹ ه.ق) بهره فراوانى برد. آیت الله سید عباس کاشانى یکى از شاگردان آقا میرزا حبیب الله مى فرمود: «آیت الله میرزا حبیب الله اشتهاردى از محضر درس خارج آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى استفاده کرد. بخش مهمى از تقریرات درس ایشان را نوشت و از شاگردان برجسته و متشکل درس آیت الله اصفهانى بود. آیت الله اصفهانى عنایت خاصى به آقا میرزا حبیب الله اشتهاردى داشت. هر وقت به سامرا مى آمد، او را مورد توجه مخصوص خود قرار مى داد، به طورى که براى همه آشکار بود که آقا میرزا حبیب الله از شاگردان برجسته و بسیار نزدیک آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى است».

فرزند میرزا حبیب الله اشتهاردى، میرزا على عسکرى مى گفت: «چهار نفر از علما و مراجع نجف اشرف، به آقا میرزا حبیب الله اجازه اجتهاد دادند و یکى از آنها، آن اجازه اجتهادى است که آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى به میرزا حبیب الله در سن جوانى داده است». وى در آغاز اجازه اجتهاد، آیت الله اشتهاردى را به عنوان «عَلَمُ الأعلام، عُمدة العلماء الِعظام، مصْباحُ الظّلام» یاد مى کند و گواهى مى دهد که ایشان در نجف اشرف و سامرا در کمال جدیت مشغول افادات علمى است.

تدریس و شاگردان

با رحلت سید محمدحسن شیرازى در سال ۱۳۱۲ ه.ق، بیم آن مى رفت که حوزه علمیه سامرا از رونق بیفتد. آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی براى حفظ رونق حوزه، از مدرسان عالى مقام حوزه علمیه نجف اشرف، دعوت کرد به سامرا هجرت کنند. جمعى از اساتید به این دعوت لبیک گفتند و هجرت کردند و پس از رحلت آیت الله شیخ محمدتقى شیرازى (در سال ۱۳۳۸ ه.ق)، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى که مرجع تقلید شیعیان شد، تأکید داشت که حوزه علمیه سامرا همچنان رونق یابد؛ از این رو از اساتید برجسته، از جمله آیت الله میرزا حبیب الله اشتهاردى دعوت کرد تا به عنوان مدرس سطوح عالى و درس خارج به سامرا هجرت کنند. میرزا حبیب الله نیز به عنوان احساس وظیفه به سامرا کوچ کرد. بنا به گفته آقا بزرگ تهرانى این هجرت در سال ۱۳۴۰ ه.ق رخ داد.

این هجرت نشان مى دهد که آقا میرزا حبیب الله در آن عصر هم مدرس سرشناس بود و هم براى رونق دادن به حوزه علمیه سامرا و میراث ارزشمند میرزاى بزرگ، احساس وظیفه مى کرد. آیت الله میرزا حبیب الله اندکى پس از ورود به سامرا به عنوان یکى از مدرسان عالى مقام حوزه سامرا، شهرت یافت. او درس سطح عالى و خارج فقه و اصول را تدریس مى کرد و بالغ بر سى سال در این حوزه به درس و بحث اشتغال داشت.

در سامرا مدرسان متعددى از جمله آیت الله میرزا محمد تهرانى (پدر زن میرزا حبیب الله) و علامه آقا بزرگ تهرانى، صاحب «الذریعه» و... حضور داشتند، ولى درس فقه و اصول آیت الله میرزا حبیب الله اشتهاردى نسبت به آن ها ترجیح داشت. میرزا از هر دو استاد، اعلم بود و آنها بیشتر در علم رجال و درایه و حدیث، متبحر بودند.

یکى از شاگردان برجسته ایشان می گوید: «روزى در نجف اشرف در محضر آیت الله سید عبدالهادی شیرازی بودم. از استاد آقا میرزا حبیب الله اشتهاردى یاد کرد و مقام علمى او را ستود و فرمود: «افسوس که او در نجف اشرف نیست که فضلاى زیادى از محضر درسش بهره مند شوند؛ در سامرا است که طبعاً امکانات وسیع براى بهره مندى شاگردان از محضر درسش فراهم نمى باشد».

میرزا حبیب الله اشتهاردى در مدرسه علمیه میرزاى شیرازى دوست داشت شاگردان در جلسه درس سکوت نکنند، بلکه به بحث و سؤال روى آورند و مى فرمود: «مجلس اموات نیست، مجلس درس و بحث است.»

تدریس در زندگى علمى آیت الله میرزا حبیب الله عسکرى اشتهاردى از شاخصه هاى معروف و ممتاز او بود. او چه در حوزه علمیه نجف اشرف و چه در حوزه علمیه سامرا همواره به تربیت شاگرد و تدریس مى پرداخت، از این رو به «مدرس عسکرى» معروف شد. تعداد شاگردانش در سامرا به حدود سى نفر مى رسید که برجستگان ایشان عبارتند از:

• آیت الله سید اسماعیل حسینى مرعشى.

• علامه سید مرتضى عسکرى: او فقه استدلالى را در محضر درس آیت الله میرزا حبیب الله اشتهاردى خواند.

• عالم ربانى، شیخ محمد مشهدى (بربرى): دوره کامل فقه را نزد میرزا حبیب الله اشتهاردی خواند.

• آیت الله سید عبدالرضا شهرستانى: صاحب «شرح کفایة الاصول».

• آیت الله سید على شاهرودى: پدر آیت الله سید محمود شاهرودى و تقریرنویس درس خارج آیت الله سید ابوالقاسم خویی.

• آیت الله شیخ محمدعلى اصطهباناتى.

• آیت الله سید شهاب الدین مرعشى نجفى.

ویژگى‌هاى اخلاقى و معنوى

عبادت و بندگى:

آقا میرزا حبیب الله اشتهاردى در بندگى خالصانه، خودساخته و ممتاز بود. دخترش نقل مى کند: «تا آن جا که به یاد دارم، پدرم همیشه یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح از بستر برمى‌خاست، نماز شبش ترک نمى شد و آواى دل نواز و گریه اش در نیمه هاى شب در حال عبادت به گوش مى رسید. با تلاوت قرآن و دعا و مناجات، بسیار مأنوس بود.» نماز اول وقت و نماز جماعت را هیچ گاه ترک نمى کرد.

شیفته ولایت و اهل بیت:

او شیفته و شیداى ولایت بود و رابطه اى عارفانه با خاندان اهل بیت علیهم السلام داشت. در نجف اشرف و سامرا همواره با حرم مطهر امیرمؤمنان امام على علیه السلام و امامین عسکریین علیهماالسلام انس و الفت مخصوصى داشت. وقتى که به سامرا آمد، نظر به این که اکثر ساکنان آنجا از اهل تسنن بودند، در اذان جمله «اشهد انّ علیاً ولى الله» گفته نمى شد، تلاش ایشان و همفکران و شاگردانش باعث شد که در گلدسته هاى حرم، در اذان آواى نشاط‌انگیز «اشهد انّ علیاً ولى الله» بلند شود.

تواضع و ساده‌زیستى:

یکى دیگر از ویژگى هاى آیت الله میرزا حبیب الله اشتهاردى زهد و قناعت بود. ساده زیست و از زرق و برق دنیا دورى مى کرد. وقتى که در قم از دنیا رفت، هنوز خانه اش استیجارى بود. در خانه آن قدر تواضع داشت که به قول خودش: «او به همسرش هرگز دستور نمى داد و هرگز موجب تحقیر همسرش نشد. بسیارى از اوقات خود غذا درست مى کرد و در کارهاى خانه به همسرش کمک مى کرد و خوش اخلاق بود». همچنین شهرت علمى ایشان در آن عصر در اشتهارد، آن چنان فراگیر شده بود که جمعى از اهالى محترم اشتهارد به طور مکرر، از ایشان خواستند که رساله خود را چاپ کند تا از او تقلید کنند، ایشان در پاسخ مى فرمود: «رساله زیاد است، خیلى ها رساله نوشته اند». یکى از فرزندانش در این باره مى گوید: «ایشان زاهد و وارسته بود و حاضر نشد نامش مشهور و معروف شود».

صبور و شکرگزار:

او انسانى صبور و مقاوم بود، در برابر رنج ها و حوادث تلخ، صبر و استقامت در سطح عالى داشت، مشکلات را در پرتو صبر و حوصله و مقاومت با سرپنجه تدبیر حل مى کرد. او در کنار صبر، به مقام عالى رضا به رضاى خدا و شکر رسیده بود؛ او درد و بیمارى را که از سوى خدا آمده، نعمت مى دانست و در برابر این نعمت شکر مى کرد.

عزت نفس و مناعت طبع:

از حالات ممتاز ایشان این که از خصلت عزت نفس و مناعت طبع در سطح عالى برخوردار بود. همان گونه که از تحقیر مؤمن، متنفر بود، در مورد خود نیز هرگز حاضر نمى شد زیر بار ذلت برود و عزت اسلامى خود را خدشه‌دار سازد. هرگاه مى دید شخصى یا اشخاصى قصد تحقیر او را دارند و یا در مجلسى چنین جوّى وجود دارد، خود را از آن شخص یا اشخاص یا آن مجلس دور مى کرد و با مناعت طبع خاصى، عزت خود را حفظ مى نمود و از رفتن به بعضى از مجالس خوددارى مى کرد و مى فرمود: «مى ترسم تحقیر شوم». به گفته یکى از بستگانش: همین مناعت طبع باعث شد از سامرا به قم هجرت کند و تصمیم بگیرد در حوزه علمیه قم بماند.

بر کرسى خطابه و وعظ و ارشاد:

میرزا حبیب الله گرچه از مجتهدین و مدرسین والامقام بود، ولى از آن جا که فرموده اند: «زکاة العلم نشره؛ زکات علم، نشر آن است»، در سال هاى آخر چند سال به دعوت اهالى محترم اشتهارد، در ماه رمضان به اشتهارد مى آمد و در مسجد خیابان به اقامه نماز جماعت و به وعظ و ارشاد مى پرداخت. جمعیت بسیارى پاى منبر او اجتماع مى کردند و او در بیان مطالب، نطق گویا و شیوا داشت؛ به گونه اى روان سخن مى گفت که همگان مى فهمیدند. همین ارشادهاى او تحولى عمیق در اهل علم و عوام ایجاد کرد.

وفات

مرحوم آیت الله میرزا حبیب الله اشتهاردى در اواخر عمر به قم هجرت نمود و پس از حدود شش ماه از سکونت در قم، بیمار و بسترى شد و سرانجام در شب ۲۴ ربيع الثانى سال ۱۳۷۳ ه.ق (اول آذر سال ۱۳۲۲ ش)، دعوت حق را لبیک گفت و به لقاءالله پیوست. پیکر مطهر او را با تشییع عظیمى با حضور علمای بزرگی مانند آیت الله بروجردی، امام خمینى و آیت الله گلپایگانى مشایعت کردند. آیت الله بروجردى خود بر جنازه او نماز خواند و در سوگ او مجلس ترحیم برپا ساخت. مرقد مطهر ایشان در قبرستان شیخان قم، کنار دیوار شمالى روبروى مقبره زکریا بن آدم قرار گرفته است.

منابع

• "میرزا حبیب‌الله عسکرى اشتهاردى"، محمد محمدى اشتهاردى، ستارگان حرم، جلد ۷.