فضائل و مناقب حضرت فاطمه علیهاالسلام
فضایل و مقامات عالیه فراوانی برای حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام، نقل شده است. او دختر رسول خدا صلیاللهعلیهوآله، همسر امیرالمؤمنین علیهالسلام و مادر امام حسن علیهالسلام و امام حسین علیهالسلام است. در مقام حضرت فاطمه همین بس که خداوند ولادت او را بر پیامبرش مبارک قلمداد کرده، او را خیر کثیر نامید و سوره کوثر را در شأن آن حضرت نازل کرد.
محتویات
نامها، القاب و کنیهها
شیخ صدوق و شیخ کلینی از امام صادق (ع) نقل نموده اند که به یونس بن ظبیان فرمود فاطمه(ع) نزد خداوند عزوجل نه اسم دارد؛ فاطمه، صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه، زهرا. سپس فرمود آیا می دانی معنای فاطمه چیست؟ یونس می گوید گفتم مولای من به من خبر دهید. امام صادق (ع) فرمودند: او از هر شری جدا شده است و اگر امیرالمومنین با او ازدواج نمی نمود تا قیامت برای او در روی زمین از آدم و بعد از او کفو و همتایی نمی بود. و نیز بیان کرد که از حضرت صادق (ع) سوال نمودم که چرا فاطمه (ع) زهرا نامیده می شود؟ امام صادق(ع) فرمودند: به این دلیل که هر زمان در محراب عبادت می ایستاد، نور او برای اهل آسمان می درخشید چنان که نور ستارگان برای اهل زمین می درخشد.
علامه مجلسی در کتاب شریف بحارالانوار از مناقب ابن شهر آشوب نقل نموده که گویند کنیه های فاطمه (ع) ام الحسن و ام الحسین و ام الائمه و ام أبیها می باشد. برخی دیگر از اسامی و القاب آن حضرت عبارتند از: ۱) انسیه: زنی که خصلت های خوب انسانی در او متجلی است ۲) بتول: زنی پاک و دور از هر گونه آلودگی ۳) تقیه: پاک و بی گناه ۴) حبیبه: دوست و رفیق، دوست داشتنی ۵) حوراء: فرشته، زنی که خصلت های خوب فرشتگان را داراست ۶) کوثر: خیر فراوان، زنی که دارای خیر فراوان و برکات بی شمار است ۷) ریحانه: گل خوشبو و لطیف و مهربان.
سیمای حضرت فاطمه در قرآن
حدود ۳۰ آیه در شأن حضرت زهرا (ع) تأویل شده است که به مواردی از آن اشاره می شود:
- آیه مودت (یا «آیه قُربى»): «... قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَىٰ ۗ وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ»؛ (سوره شوری، آیه ۲۳) (ای پیامبر) بگو: من از شما هیچ پاداشی بر رسالت خویش نمی خواهم جز دوست داشتن نزدیکانم و هرکس کار شایسته ای انجام دهد بر نیکی اش می افزاییم. منظور از قُربی: علی (ع)، فاطمه (ع) حسن (ع)، حسین (ع) است.
- آیه مباهله: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ»؛ (سوره آل عمران، آیه ۶۱) (ای پیامبر) هر که پس از این دانشی که به سوی تو فرود آمد، بازهم در مورد «عیسی» با تو چون و چرا نمود، بگو: بیاید تا ما پسران و بانوان و خودمان را فراخوانیم و شما نیز پسران وز نان و خودتان را فراخوانید و آنگاه نفرین کنیم و لعنت خدا را برد دروغگویان قرار دهیم. طبق تاریخ معتبر، پیامبر از میان تمام مردان مسلمان حضرت علی (ع) و از میان تمام زنان مسلمان دخترش فاطمه (ع) و از میان تمام کودکان مسلمان حسن (ع) و حسین (ع) را به همراه خود برد.
- آیات ۷ و ۸ و ۹ سوره انسان: «يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا»؛ به عهد و نذر خود وفا می کنند و از روزی که شر و سختی اش را همه اهل محشر را فراگیرد می ترسند و هم بر دوستی او (خدا) به فقیر و طفل یتیم و اسیر طعام می دهند و گویند ما فقط برای رضای خدا به شما طعام می دهیم و از شما هیچ پاداش و سپاسی هم نمی طلبیم. در شأن نزول این آیات آمده است: دو فرزند گرانمایه فاطمه (ع)، حسن (ع) و حسین (ع) بیمار شدند. پیامبر به دیدار آن دو آمدند و به حضرت علی (ع) فرمودند برای بهبودی اینان نذری نمایید. حضرت علی (ع) به همراه همسرش فاطمه (ع) و به پیروی از آنان فضه نذر کردند که در صورت شفاء و بهبودی آنان ۳ روز روزه بگیرند. در فاصله کمی بهبودی حاصل شد و اینان به نذر خود عمل نمودند و این آیه در شأن ایشان نازل شد.
- سوره کوثر: «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ * فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ * إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ»؛ (سوره کوثر، آیات ۳-۱) همانا ما به تو خیر فراوان [که برکت در نسل است و از فاطمه ریشه می گیرد] عطا کردیم. پس [به شکرانه آن] برای پروردگارت نماز بخوان و شتر قربانی کن. یقیناً دشمن [که به] تو [زخم زبان می زند] خود بدون تبار و نسل [و بریده از همه خیرات و برکات] است. از آنجا كه فرزندان پسر پيامبر در كودكى از دنيا رفتند، دشمنان مىگفتند: او ديگر عقبه و نسلى ندارد و ابتر است. زيرا در فرهنگ جاهليّت دختر لايق آن نبود كه نام پدر را زنده نگاه دارد. مراد از كوثر، نسل كثير پيامبر است كه بدون شك از طريق حضرت زهرا عليها السلام مىباشد.
فضایل حضرت فاطمه
در کتاب خصال شیخ صدوق از حضرت رضا(ع) نقل شده که رسول خدا (ص) فرمودند حسن و حسین بعد از من و بعد از پدرشان امیرالمومنین بهترین مردان روی زمین و مادر آنها فاطمه (ع) بهترین زنان عالم است. رسول خدا (ص) نیز فرمودند: دخترم فاطمه (ص) اول کسی است که داخل بهشت می شود. و فرمود: او پاره تن من است و او قلب من است که میان دو پهلوی من قرار دارد؛ پس کسی که او را اذیت کرده مرا آزرده و کسی که مرا بیازارد خداوند را آزرده است.
فاطمه (ع) حوراء انسیه ای است که رسول خدا (ص) هر زمان مشتاق بوی بهشت می شد او را می بویید و می فرمود: «هر گاه فاطمه را می بوسم، بوی درخت طوبی را از وی استشمام می کنم». فاطمه (ع) عبد مطیع و بنده صالح پرورگار است که رسول الله (ص) درباره وی فرمودند «خداوند قلب و جوارح دخترم را از ایمان و یقین پر کرده است». فاطمه (ع) بانوی برگزیده و عفیفه ای است که خود می فرمودند: «بهترین چیز برای زن این است که نه او مردی را ببیند و نه مردی او را». و نیز می فرمودند: «هنگامی زن قرب به پروردگار خواهد کرد که در خانه اش پنهان شود».
علم فاطمه (ع):
اهل بیت (ع) مظهر تجلی صفات حق و خزان علم الهی می باشند و حضرت فاطمه (ع) عالمه ای است که علم خود را در مکتب و کلاسی نیاموخت جز آن که پرورش یافته دامان پیامبر اکرم (ص) و حامل وحی بود. مبانی اصیل و سخنان ژرفی که از حضرت فاطمه (ع) به جا مانده - مثل خطبه ها، دعاها و برخی روایات- خود حاکی از علم الهی ایشان است. دلیل دیگر، نقش تربیتی و سیره عملی حضرت در رابطه با تربیت فرزندان، همسرداری، هدایت و الگو بودن برای امت به ویژه زنان مسلمان، حاکی که از درجه والای دانش و علم آن حضرت می باشد. حضرت فاطمه (ع) بر بسیاری از علوم قرآن و مسائل و مطالب ادیان و شرایع پیشین آگاهی و احاطه داشت و خواندن و نوشتن نیز می دانست و نیز آن حضرت به سوالات مذهبی و احکام زنان پاسخ می داد.
«مصحف فاطمه» نیز دلیل دیگری بر ظرفیت بالای آن حضرت در پذیرش علوم و معارف الهی است که چون ظرف و مظروف باید مطابقت داشته باشند، بر ما معلوم می شود که حضرت فاطمه (ع) تا چه اندازه قدرت درک و جذب حقایق عالم خلقت را داشته اند. فاطمه (ع) به علی (ع) گفت: نزدیک بیا، تا به تو از حوادث گذشته و حال و آینده تا روز قیامت، آن هنگام که برپا می شود خبر دهم. بهترین شاهد و نمونه بر علم بی کران زهرا(ع)، همان خطبه ها و سخنرانی های اوست به ویژه خطبه آن حضرت در مسجد مدینه در مقابل مهاجر و انصار در احتجاج با ابوبکر که معروف به «خطبه فدکیه» است.
ایمان فاطمه (ع):
حضرت فاطمه (ع) در اوج قلهی ایمان است و بهترین گواه بر وجود سراسر ایمان او، یکی تأمل در زندگی و رفتار آن حضرت است و دیگری شهادت رسول خدا (ص) که فرمود: ای سلمان! دخترم فاطمه آن چنان ایمان در اعماق دل و تمامی وجودش نفوذ کرده که برای عبادت خدا، خود را از همه چیز فارغ می سازد.
عبادت فاطمه (ع):
حضرت فاطمه (ع) در عبادت هم کم نظیر بود. او تا بدانجا رسید که بهترین زنان جهان و سرور زنان بهشت شد. امام حسن مجبتی (ع) می فرمایند: دیدم مادرم شب جمعه در محراب به عبادت ایستاد و مدام رکوع و سجده می کرد تا صبح دمید. حسن بصری گوید در دنیا عابدتر از فاطمه نیست. او آن قدر برای نماز سرپا می ایستاد که پاهایش ورم می کرد. او به هنگام عبادت آن چنان در عظمت حق غرق می گشت و از خود بی خود می شد که از فکر عزیزان و فرزندان خویش نیز با تمامی علاقه ای که به آنان داشت جدا می شد؛ از این رو پروردگار نیز ملایکه ای را می فرستاد تا گهواره ی فرزندان او را حرکت دهند.
زهد فاطمه (ع):
برای زهد فاطمه (ع) همین بس که به راحتی از دنیا می گذرد و برای رسیدن به قرب خدا از سر تمامی هستی خود بر می خیزد و برای رسیدن به خوبی ها از خوشی ها می گذرد. در زیارتنامه آن حضرت نیز آمده است: او نه تنها زاهد بود، بلکه بالاتر از آن با زهد همدم و مأنوس بود. او راستی بریده و منقطع از دنیا و فانی در ذات خدا بود. فاطمه (ع) به همگان می فهماند که ساده زیستی نه ویژه زمان فقر و ناداری بلکه فضیلتی است که در تمام طول زندگانی، چه در زمان دارایی و چه هنگام ناداری، زمینه ساز آرامش فکری، موفقیت در بندگی و تقرب به خداست.
عصمت فاطمه (ع):
عصمت به معنای مصونیت و محفوظ بودناز خطاء اشتباه و گناه است. برای اثبات عصمت حضرت فاطمه (ع) می توان از آیات و احادیث متعددی مدد گرفت. از آیات به آیه تطهیر، مباهله و… و از احادیث به روایاتی که غضب او را غضب خدا و رسول می داند. حضرت زهرا قطعاً عصمتی را که انبیاء و اولیاء از آن برخوردار بوده اند داشته است زیرا که در احادیث از جهت مقام و منزلت و نورانیت و ولایت همردیف با ایشان بلکه بالاتر بوده و او را کفو علی (ع) می نامند. و در آیه تطهیر اهل بیت پیامبر را فاطمه، علی و حسن و حسین می شمارند که فرمود جز این نیست که خداوند خواسته است ناپاکی را از شما خاندان نبوت بزاید و شما را به طور کامل پاک و منزه گرداند.
حجاب و عفت فاطمه (ع):
اسوه تمامی زنان عالم در حجاب و حیاء، حضرت فاطمه (ع) است. اوست کسی که زمانی که پدر بزرگوارش همراه با مرد نابینایی اجازه ورود به خانه آن حضرت را خواستند، فرمود اجازه دهید خودم را بپوشانم. پیامبر فرمود: دخترم این مرد نابیناست و حضرت فاطمه (ع) فرمود: پدرجان من که او را می بینم. و این اوج حیاء آن حضرت را می رساند که حتی خود را از یک مردم نابینا نیز می پوشاندند. آن حضرت حتی در آخرین لحظات حیات خود به فکر حجاب و مخفی بودن حجم بدنشان بعد از فوت بودند و زمانی که خادم ایشان نحوه ساخت تابوت را برای آن حضرت گفت، لبخند رضایتی بر لبان آن حضرت نشست. در سخن دیگری فرمودند: بهترین چیز برای یک زن این است که نه مردی او را دیده باشد و نه او مردی را ببیند.
صداقت فاطمه (ع):
زندگی فاطمه (ع) بهترین گواه بر صداقت و راستگویی اوست. از همین روست که نامش را «صدّیقه» نامیدند؛ یعنی بسیار راستگو و کسی که هرگز دروغ نگفته است. البته صدّیق معنای وسیع تر از این دارد و به کسی که نیت و قول و عملش با هم تطابق دارند گفته می شود و به راستی که فاطمه (ع) همین گونه بود و کاملترین مصداق آن. رسول خدا (ص) نیز با عنوان صادق و صدّیقه از دختر خود نام می برد.
خشیت فاطمه (ع):
خوف، ترس از عقاب و کوتاهی اعمال است و خشیت، ترس از عظمت و هیبت و در حضرت فاطمه (ع) این هر دو جمع بود. فاطمه (ع) درخشیت خدا تا بدانجا رسید که هرگاه به نمازی ایستاد، از عظمت و هیب خدای سبحان نفس هایش به شماره می افتاد.
ادب فاطمه (ع):
برخورد فاطمه (ع) به گونه ای بود که همه کس در همان نگاه اول مجذوب ادب او می شد. حسن برخورد و دقت در معاشرت او از همان ابتدا آن چنان محسوس بود که همه به آن اذعان داشتند. ام سلمه همسر رسول خدا (ص) می گوید: پس از ازدواج با رسول خدا (ص) من عهده دار امور دخترش فاطمه شدم، اما به خدا قسم او با ادب تر و آگاه تر از من به همه ی مسایل بود. آن گاه که رسول الله (ص) با فاطمه (ع) در مورد ازدواجش با حضرت علی (ع) به مشورت نشست، او گفت: «پدر جان! رأی، رأی شماست و شما بر من سزاوار ترید».
کرامات حضرت فاطمه
معجزات و کرامات فاطمه(ع) از هنگامی که در شکم مادر بود آغاز می شود. از همان هنگامی که زنان مکه مادرش را که با یتیمی بی چیز ازدواج کرده بود تنها گذارده بودند. او در همان تنهایی و غربت مادر، مونس او بود و او را تسلی می داد. بارها اصحاب پیامبر دیدند که آسیاب سنگی خانه فاطمه (ع) می گردد بدون آن که کسی را بر سر آن بیابند. از تعجب نزد پیامبر (ص) رفته و داستان را بازگو می کردند اما هر بار پیامبر (ص) تبسمی کرده و می فرمود: آیا نمی دانید که خدا ملائکه ای دارد که به محمد (ص) و آل او تا روز قیامت کمک می کنند.
ابوعبیده از امام صادق(ع) روایت می کند: بعد از فوت رسول خدا (ص) فاطمه (ع) بسیار اندوهگین و بی تاب بود. از این رو جبرئیل هر روز تا هنگام شهادتش به نزد او می آمد و او را تسلیت می داد و از جایگاه رسول (ص) و آن چه بر ذریه ی او خواهد گذشت و اخبار آینده او را با خبر می کرد. امام علی (ع) هم آن ها را در صحیفه ای که به «مصحف فاطمه» (ع) معروف است می نوشت. مصحف فاطمه (ع) در واقع، یکی از تجلیات علم بی نهایت الهی بر روح عظیم فاطمه مرضیه (ع) می باشد که بنابر روایات، اخبار گذشته و آینده تا خاتمه قیامت در آن مصحف شریف موجود است، مصحف شریفی که یکی از منابع اصلی علم امامان می باشد و پس از فاطمه (ع) دست به دست، از امامی به امام دیگر سپرده شده است تا این که در دست امام مهدی (عج) قرار یافته است. این مقام فضیلتی بی نظیر برای صدیقه طاهره می باشد، چرا که سابقه نداشته است که جبرئیل جز با طبقه اول انبیای عظام چنین رفت و آمدهای مکرری داشته باشد.
مواعظ حضرت فاطمه
چند موعظه از مواعظ روح بخش حضرت فاطمه (ع):
- کسی که عبادت های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بزرگ برترین مصلحت او را به سوی او فرو خواهد فرستاد. حضرت می فرمایند که علاوه بر اخلاص در عبادت باید زمینه های دیگر نیز وجود داشته باشد؛ در بعضی مواقع عبادت خالصانه است، ولی بعضی از گناهان دعا را حبس می کنند مانند حسد و عجب و کبر مانع از رفعت حتی دعایی که سالم است می شود. پس علاوه بر اخلاص باید زمینه های دیگر را نیز آماده کرد.
- بهترین شما کسانی هستند که در برخورد با مردم نرم تر و مهربان ترند و دیگران را اکرام کرده و بزرگ می دارند. آدم ها به خاطر راحت و برتری طلبی، دیگران را زیربار می کشند و آن ها که زرنگ تر هستند بار خود را با منت بر شانه های دیگران می گذارند. وقتی آدمی بیشتر فهمید، زرنگی را در این می بیند که خالی و با ظرفیت خنثی حرکت نکند، این جاست که منت می پذیرد، البته این منت با اکرام و عزت و مهربانی است.
- فاطمه از رسول خدا (ص) روایت می کند: شش چیز از مروت است، سه تای آن در حضور و سه دیگر در سفر؛ آن سه که در حضور است تلاوت قرآن، آباد کردن مساجد و معاشرت کردن با برادران دینی برای خدا. اما آن سه که در سفر است، بخشیدن توشه، حسن خلق و مزاح در غیر معصیت خداوند.
- روزه دار به روزه داری خود عمل نکرده است، اگر زبان و گوش و چشم و جوارح خود را نگاه نداشته باشد.
منابع
- علامه محمدباقر مجلسی، بحار الانوار.
- ابراهیم امینی، (۱۳۷۳) بانوی نمونه اسلام فاطمه زهرا علیهاالسلام، انتشارات شفق.
- محمدتقی مصباح یزدی، (۱۳۸۸) جامی از زلال کوثر، انتشارات موسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی.
- سید مسعود پورسید آقایی، (۱۳۸۱) چشمه در بستر، تحلیلی از زمان شناسی حضرت زهرا علیهاالسلام، انتشارات حضور.
- علی سعادت پرور، (۱۳۸۸) جلوه نور، پرتوی از فضائل معنوی فاطمه زهرا علیهاالسلام، انتشارات رویداد.
- زهرا گواهی، (۱۳۷۳)، مقام علمی و کرامات حضرت زهرا (علیهاالسلام)، انتشارات طلیعه.
- محبوبه ساطع، (۱۳۸۱) نور آسمانی: تاریخ و تحلیل زندگانی حضرت زهرا (س)، انتشارات فرهنگ مردم.
- سید محمد حسینی بهارانچی، (۱۳۸۱)، اسوة النساء؛ بانوی نمونه عالم، انتشارات دفتر تبلغیات اسلامی حوزه علمیه قم.
- هاشم رسولی، (۱۳۷۸) نمایی از زندگانی حضرت زهرا (س) و زینب کبری (س)، انتشارات سفیر صبح.
- سید مهدی موسوی کاشمری، (۱۳۸۹) مقاله حضرت زهرا (س) الگوی ابرار، سایت شهر مجازی قرآن کریم وابسته به دانشگاه مجازی المصطفی.
- محمدمهدی تاج لنگرودی، (۱۳۷۸) اخلاق حضرت فاطمه (س)، انتشارت واعظ.
