فضائل اهل بيت رسول (ص) و مناقب اولاد بتول (س) (کتاب)
 | |
| نویسنده | عمادالدین طبری |
| موضوع | احادیث فضایل اهل بیت |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| مترجم | عبدالملک بن اسحاق |
| محقق | رسول جعفریان |
|
| |
کتاب «فضايل اهلبيت رسول(ص) و مناقب اولاد بتول(ع)»، تألیف عمادالدین طبری عالم شیعى قرن هفتم هجرى است. اصل این کتاب به زبان عربى بوده و عبدالملک بن اسحاق بن فتحان واعظ قمى در قرن نهم هجری آن را به فارسى برگردانده است. کتاب حاضر مشتمل بر روایاتی در فضیلت اهل بیت علیهمالسلام و همچنین نقد روایات فضایل ساختگی برای دیگران است.
مؤلف
عمادالدین حسن بن على طبرى از محدّثان، فقیهان و متکلمان بزرگ شیعه در سده هفتم هجری است. او بر اساس تاریخ برخی نوشته هایش، تا سال ۶۹۸ ق. زنده بوده است.
عمادالدین در سال ۶۷۱ ق. به دعوت بهاءالدین محمد (حکمران اصفهان در عهد مغول)، از قم راهی اصفهان شد و عالمان و طالبان آن شهر و شهرهای دیگر مانند شیراز، یزد و آذربایجان را از دانش خود بهره مند کرد.
میرزا عبدالله افندی گوید: متأخرانی نظیر شهید اول و شهید ثانی، فتاوی فقهی این شیخ جلیل را نقل کرده اند و از او با نام عمادالدین طبری یا عماد طبرسی یاد کرده اند.
از طبری آثار مهمی به زبان فارسی و عربی در دفاع از حریم اهل بیت(ع) به یادگار مانده است، از جمله: مناقب الطاهرین، کامل البهایی، اربعین بهایی، معارف الحقایق، المنهج فی فقه العبادات والادعیة والآداب الدینیة، تحفة الابرار فی اصول الدین، العمدة فی اصول الدین وفروعه.
معرفی کتاب
كتاب حاضر اثر مستقلى از عماد طبرى است و بر اساس آنچه از درون آن به دست مىآيد، در ادامه آثار اصلى خود، «كامل بهائی» و «مناقب الطاهرین» و با همان هدف -يعنى ترويج تشيع-، بهخصوص در شهر اصفهان و به نام بهاءالدين محمد جوينى نوشته شده است.
معالأسف هيچ نامى براى اين كتاب در مقدمه و متن آن نيامده است؛ و آنچه مصحح -استاد رسول جعفریان- به عنوان نام کتاب انتخاب کرده (فضايل اهلبيت رسول(ص) و مناقب اولاد بتول)، برگرفته از مقدمه مترجم این اثر است: «اخبار و احادیث و حکایات در فضائل اهل بیت رسول و مناقب اولاد بتول». به گفته جعفریان، اثر حاضر را مىتوان ترجمه «کفایت در امامت» دانست که مترجم در مقدمه خود آن را اینگونه وصف مىکند: «این کتاب مشتمل است بر اخبار و احادیث و حکایات در فضیلت اهل بیت رسول و مناقب اولاد بتول (حضرت فاطمه(ع)) و آنکه ایشان بر حقند و دیگران که منکر ایشانند بر باطل». به نظر وى زمان تألیف این اثر، میانه سالهاى ۶۷۵ تا ۶۷۸ هجری تخمین زده مىشود.
يكى از ويژگىهاى آثار عماد طبرى استفاده از منابعى است كه بسيارى از آنها امروزه در دسترس نيست. بنابراین ارزش كتابشناختى آثار وى مسئلهاى است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. مرور بر اين قبيل منابع و شناسايى موارد نقلشده از آنها در آثار طبرى مىتواند معرفت كتابشناسی ما را نسبت به موضوعات مختلف تقويت كند. گرچه طبرى در بسيارى از موارد، منابع خود را نشناسانده و گاه به اسم نویسنده اكتفا كرده است.
مؤلف تلاش خود در نگارش اين اثر را اينگونه توضيح مىدهد: «علماى متبحره كه مطالعه اين كتاب كنند، دانند كه چه سعى بليغ و جدّ وافر و تفحص و تجسس و تتبّع اخبار كردهام و چند فكر صايب و دلايل غرايب كه استخراج كردم و به جمع چنين كتاب، ظنّم، بلكه يقينم چنان است كه هيچ مصنّفى در اين باب بر اين وجه، بدين غايت بر من سَبَق نبرد».
محتوای کتاب
كتاب با مقدمه مفصلى از مصحح درباره شرح حال نویسنده، آثار او و كتاب حاضر آغاز شده است. پس از آن دو مقدمه از مترجم و مؤلف آمده است. متن اثر نيز در دو فصل (فصل اول در ۲۰ حديث و فصل دوم در ۲۳ حدیث) تنظيم شده است. مؤلف با حمایت محمد جوینى حاکم اصفهان به بیان معارف و احادیث شیعه پرداخته و گاه مطالبى عامیانه و بدون سند را ارائه مىکند.
در فصل اول كتاب، احاديثى گردآورى شده كه شيعه را «فرقه ناجيه» معرفى كرده است. در حديث اول چنين مىخوانيم كه پیامبر(ص) فرمود: «اگر همه خلايق جمع شدندى بر دوستى على بن ابىطالب، خداى تعالى آتش دوزخ نيافريدى» و چنين ادامه مىدهد كه «از اين حديث معلوم مىشود كه محبّ على(ع) از اهل جنت است و دوزخ ابدى مأواى اعادى و منكران خلافت اوست».
همچنين در حديث دهم مىخوانيم: «پيغمبر فرمود كه: مَثَل اهل بيت من همچون مثل كشتى نوح است. هركه در آنجا نشيند نجات يابد و هركه بازايستد و از آن دور شود، وى را دراندازند بر آتش دوزخ» و قضاعى در «شهاب الأخبار» آورده است كه: هركه از آن كشتى بازايستد و دور شود غرق مىشود لاشك؛ كه به زمان طوفان نوح، خلاصى جز اهل سفينه نبود؛ همچنين در دوره محمد(ص) خلاصى از عقاب جز شيعه را نباشد.
در بيستمين حديث نيز منزلت على(ع) اينگونه بيان شده است: «در كتاب اربعين نيشابورى آمده است روايت از عبدالله بن عمر كه او گفت: من سؤال كردم از پيغمبر(ص) از شأن على بن ابىطالب؛ پيغمبر(ص) در غضب رفت و خشم گرفت و گفت: چيست حال قومى چند كه نام كسى مىبرند كه منزلت و مرتب او همچون منزلت و مرتب من است؟ آگاه باشيد كه هركه على را دوست دارد، مرا دوست داشته باشد و هركه مرا دوست دارد خدا از وى راضى باشد و هركه خدا از وى راضى باشد مكافات و پاداشت وى بهشت كند.
نویسنده در فصل دوم كتاب، به نقد و بررسى ۲۳ خبر و بیان اشکالات این اخبار پرداخته که درباره فضیلت صحابه و خلفا نقل شده است. مؤلف ضمن نقد این اخبار، به بیان روایات صحیح و مناقب اهل بیت و شخص امیرمؤمنان مىپردازد. در مواردى هم با ذکر تنبیهاتى به مناسبت، از ظلمهاى رفته بر اهل بیت و شیعیان سخن مىگوید. مترجم در هر دو قسمت، متن عربى احادیث را هم ذکر کرده و سپس ترجمه مىکند.
در پنجمين خبر این فصل چنين روايت شده كه رسول خدا(ص) فرمود: «حق من نگاه داريد در اصحاب من كه ايشان گزيدگان امت منند». نویسنده، معتقد است كه اين حديث معارض است با حديث قضاعى كه روايت مىكند كه رسول(ص) فرمود: «حق من نگاه داريد در عترت من كه ايشان گزيدگان قبيل منند» و صحت اين حديث مجمععليه شد از طرفين و حديث خصم به انفراد او است بدان و اگر اين حديث مطلق باشد، حفظ معاويه لازم بود؛ به سبب آنكه وى به مذهب خصم، صاحب رسول است و كاتب وحى؛ لكن روزى از روزهاى صفين، بيست و پنج تن بدريان را شهيد گردانيد و عمار ياسر از ايشان بود.
در روايت بيستودوم نيز چنين نقل شده كه رسول خدا(ص) فرمود: «اگر عذاب نازل شدى، هيچكس نجات نيافتى الا عمر بن خطاب». نویسنده اين روايت را چنين نقد مىكند: «بنابراین اگر عذاب نازل شدى، به حكم مفهوم، ابوبكر و عثمان و خالد و عايشه و حفصه و معاويه و عمرو عاص و طلحه و زبير هلاك شدندى، بلكه رسول نيز و حاشا مِن ذلك و نيز حق تعالى (در قرآن) بشارت داد: «و تا تو در ميان آنان هستى، خدا بر آن نيست كه ايشان را عذاب كند و تا آنان طلب آمرزش مىكنند، خدا عذابكننده ايشان نخواهد بود».
مصحح براى تصحيح متن، رواياتى را به «بحارالانوار» و برخى آثار ديگر ارجاع داده است. وى در آمادهسازى اين متن سعى كرده است كه در سراسر كتاب، پاورقى نداشته باشد؛ به همين دليل هر آنچه از ارجاع و شرح لغات و غيره نيازى به توضيح و يادآورى داشته است، همه را در كروشه و در داخل خود متن آورده است.
منابع کتاب
بیشترین منابع مؤلف، آثار محدثان سنى مذهب اصفهان است مانند: مناقب ابن مردویه اصفهانی، منتهى المآرب شافعى اصفهانى، المجتبى نوشته صالحانى اصفهانى، حلیة الاولیاء ابونعیم اصفهانى، شهاب الاخبار قضاعى و شرح آن، تفسیر شیرازى، کتاب بخارى و مسلم، الفتوح ابن اعثم کوفی، مصابیح از بغوى، الاربعین خوارزمى، الاربعین نیشابورى، تفسیر ثعلبى، تفسیر سلمانى و راحةالمؤلف از مؤلفى ناشناخته.
منابع
- نرم افزار سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
