رجال کشی (کتاب)
 | |
| نویسنده | ابوعمرو کشی |
| موضوع | محدثان شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تلخیص | شیخ طوسی |
|
| |
کتاب «اختیار معرفة الرجال» یا «رجال کشی»، اثر ابو عَمرو کَشی (متوفای قرن چهارم هجری)، از قدیمی ترین منابع شیعه در علم رجال است. اصل این کتاب به نام «معرفة الناقلین عن الأئمة الصادقین علیهم‌السلام» بوده و شیخ طوسى آن را تلخیص و تهذیب نموده و در سال ۴۵۶ هجرى براى شاگردانش املاء کرده و آن را «اختیار معرفة الرجال» نامیده است. کتاب حاضر داراى ۱۱۵۱ روایت می باشد.
روش و اسلوب کتاب
بر خلاف فهرست شیخ و رجال نجاشى که نام مؤلفین شیعه را با نام کتابهایشان آورده‌اند و هدفشان اثبات کثرت نویسندگان و کتب شیعیان است و جنبه رجالى کتاب جنبه‌اى فرعى است نه غرض اصلى نویسنده؛ مؤلف «رجال کشى» تنها روایات ائمه علیهم‌السلام را پیرامون راویان حدیث جمع نموده و غرض اصلى جنبه رجالى کتاب است.
همچنین این کتاب با رجال شیخ طوسى نیز روشى متفاوت دارد، چرا که شیخ در رجال در صدد جمع آورى اسماء اصحاب پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله و ائمه علیهم‌السلام است و در بسیارى موارد تنها نام راویان را ذکر کرده و توضیح اضافه‌اى ندارد؛ اما در اینجا هدف اصلى جرح و تعدیل روات است نه جمع آورى اسامى آنها و به همین جهت این کتاب در جنبه رجالى ترجیح داده مى‌شود.
ابوعمرو کشی در کتاب خویش به ذکر روایات پیرامون شخصیت راویان و اصحاب ائمه علیهم‌السلام اکتفا کرده و هیچگونه اظهار نظرى نکرده است. در مواردى هم که دو یا چند روایت با هم متعارض هستند بجز مواردى اندک هیچ سخنى در جمع و ترجیح روایات ندارد.
مؤلف (یا شیخ طوسى هنگام تهذیب کتاب) تنها روات شیعه را ذکر کرده و روات اهل تسنن تنها در مواردى در متن کتاب آمده‌اند که براى شیعه روایتى داشته باشند.
نکته دیگر در مورد رجال کشى آن است که این کتاب مشتمل بر نام راویان ثقه و ضعیف است. پس وجود نام یک راوى در این کتاب دلیل موثق بودن یا شیعه بودن او نیست.
تهذیب کتاب
بنا بر آنچه نقل شده کتاب «معرفة الناقلین» بسیار غلط داشته که یا از جانب املاء کننده بوده یا ناسخ کتاب و یا به احتمال ضعیف از اصل کتاب؛ لذا شیخ طوسى تصمیم به تهذیب آن گرفت و با نام «اختیار الرجال» آن را باز نویسى کرد. در این ویرایش که در سال ۴۵۶ هجرى - چهار سال قبل از وفات شیخ - بوده چند احتمال هست:
۱- بعضى احتمال داده‌اند اصل کتاب شامل روات شیعه و سنى بوده که شیخ روات سنى را از آن حذف کرده است.
۲- روایاتى که مشکل سندى یا متنى داشته‌اند را حذف کرده که در نتیجه تراجم بعضى افراد از کتاب حذف شده و حجم کتاب کمتر شده است.
۳- اشکالات و اغلاط کتاب را در نسبت افراد و طبقه آنها و غلطهاى متن کتاب را اصلاح نموده (این غلطها یا از ناسخ بوده یا در اصل کتاب موجود بوده است).
تنظیم کتاب
کتاب کشى و اختیار الرجال آن، هیچ یک ترتیب منظمى ندارند؛ نه بر اساس تاریخ، نه الفباء و نه طبقه. لذا عده‌اى از بزرگان اقدام به مرتب نمودن آن کرده اند از جمله:
۱- سید یوسف بن محمد بن زین العابدین عاملى آنرا مانند رجال شیخ بر طبق طبقات اصحاب معصومین در سال ۹۸۱ هجرى منظم نموده است.
۲- شیخ داود بن حسن بن یوسف نیز کتاب را بر اساس حروف الفباء در نام راوى و نام پدر و... تنظیم کرده است.
۳- مولى عنایة الله قهپایى در سال ۱۰۱۱ هجرى کتاب را بر اساس اولین حرف نام افراد منظم کرده اما در متن کتاب هیچ کم و زیادى به چشم نمى‌خورد.
۴- قهپایى در سال ۱۰۱۶ هجرى نیز این کتاب را با رجال شیخ و فهرست شیخ و فهرست نجاشى و ضعفاء غضائرى پس از مرتب نمودن مطالب، با نام «مجمع الرجال» در یک مجلد بزرگ منتشر نموده است.
نسخه‌هاى کتاب
چنان که ذکر شد از کتاب معرفة الناقلین هیچ نسخه‌اى به دست ما نرسیده و حتى در اسناد و نقل‌هاى مربوط به قرنهاى ششم و هفتم هم هیچ اثرى از آن یافت نمى‌شود. بنابراین نسخه‌هاى کتاب منحصر در نسخه‌هاى «اختیار الرجال» شیخ طوسى است که مهمترین آنها عبارتند از:
۱- نسخه‌اى مربوط به سال ۵۷۷ هجرى که شامل حدیث ۳ تا ۸۵۷ است و به خط منصور بن على بن منصور خازن مى‌باشد. در چند جاى این نسخه علامت مقابله در حاشیه کتاب به چشم مى‌خورد.
۲- نسخه‌اى در کتابخانه دانشگاه تهران، شامل ابتداى جزء چهارم تا پایان کتاب که در سال ۶۰۲ هجرى نوشته شده و به خط ابو احمد بن ابى المعالى است و با نسخه‌اى به خط شیخ طوسى مقابله شده است.
۳- نسخه‌اى در کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى در قم که با کتاب معالم العلماء در یک مجلد است.
منابع
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار درایة النور، بخش کتاب شناسی.
- مفاخر اسلام، علی دوانی، جلد سوم صفحه ۶۸ الی ۷۶.
- چهار کتاب اصلی علم رجال.
متن کتاب
