تاج العروس (کتاب)
کتاب «تاج العروس من جواهر القاموس» فرهنگ مفصل واژگان عربی، تألیف سید محمدمرتضی زبیدی (م، ۱۲۰۵ ق) است. این کتاب بر اساس «قاموس المحیط» فیروزآبادی و در شرح و نقد آن نوشته شده است.
 | |
| نویسنده | سید محمدمرتضی زبیدی |
| موضوع | واژه‌نامه‌ها/ زبان عربی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲۰ |
|
| |
محتوای کتاب
«تاجُ الْعَروس»، فرهنگ عربی به عربی در ۲۰ جلد و در توضیح «القاموس» فیروزآبادی می باشد. تاج‌العروس در واقع چون دیگر کتاب های لغت آن زمان، نه تنها لغت‌نامه بلکه در نوع خود موسوعه‌ای از علوم مختلف چون علم‌اللغه، بلدان، اعلام، تاریخ، انساب، حیوانات، گیاهان، پزشکی و دیگر علوم آن روزگار است.
زبیدى در مقدمه‌ى پرتکلف و مسجع خود، با برشمردن ده هدف، به علل تألیف کتابش اشاره کرده است که از آن جمله مى‌توان به نواقص کار فیروزآبادى و گستردگى زبان عربى اشاره کرد.
کتاب تاج‌العروس، ۲۸ باب، و هر باب ۲۸ فصل به شماره حروف الفبا دارد. البته در برخی از باب ها، شماره فصول به ۲۸ نمی‌رسد مانند باب حاء، سین، شین و ظاء. زبیدی با استفاده از حدود ۵۰۰ عنوان به مدت ۱۴ سال به نگارش کتاب پرداخت. زبیدی در تنظیم واژه‌ها همچون فیروزآبادی، روش پایانی ـ الفبایی را که همان «روش قافیه‌ای» یا «روش باب و فصل» بود، برگزید.
در این روش با توجه به حرف پایانی کلمه آن را بر اساس ترتیب الفبایی در باب مخصوص آن حرف جای می‌دهند. سپس با رعایت حرف اول و دوم و سوم و چهارم واژه آن را در فصلی که درون این باب قرار دارد، می‌نهند. به عبارت دیگر، الگوی اصلی برای یافتن ریشه سه حرفی «فعل» به این ترتیب است: اول، ل؛ دوم، ف؛ سوم، ع.
نویسنده کتاب گاه به تاریخ پایان‌گیری حرفی که در دست تألیف داشته، اشاره کرده است و در پایان کتاب نیز تصریح می‌کند مثلا این کار در رجب ۱۱۸۸ قمری به انتها رسیده است.
مؤلف علاوه بر زبان مادرى‌اش، به زبانهاى فارسی و ترکى نیز آگاهى داشت. به همین سبب، در بسیارى از جایها به ریشه‌یابى لغات معرب پرداخته است. از جمله منابع وى در این زمینه مى‌توان به المعرب جوالیقى، شفاءالغلیل خفاجى، برهان قاطع و دیوان سنایى اشاره کرد. همچنین اعتقاد بر این است که سه‌چهارم تاج العروس برگرفته از «لسان‌العرب» است.
وى علاوه بر توضیح مصطلحات پزشکى، ذکر اسامى خاص، استفاده از نشانه‌هاى اختصارى، ضبط دقیق واژگان و تفاوت گذاشتن میان حرف عله‌ى واوى و یایى خود نیز حدود ۲۰ هزار واژه به کتاب‌هاى لغوى پیشینیان چون «المحیط فی اللغة» صاحب ابن‌عباد، «العباب» صغانى، «المحکم» ابن‌سیده، «البحر المحیط» و «النهر الماد» ابوحیان اندلسی و «الصحاح» جوهرى افزوده است.
منابع
- سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، (۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۱).
- دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل "تاج العروس" از رضوان مساح، (۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۱).
| دائره المعارف ها | * دانشنامه جهان اسلام * دائرة المعارف بزرگ اسلامی * دائرة المعارف قرآن کریم * دانشنامه فرهنگ فاطمی * دانشنامه امام حسین علیه السلام * دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام * دانشنامه قرآن و حدیث * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی * دایرة المعارف فارسی |
| فرهنگ های تخصصی | *فرهنگ قرآن * فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام * فرهنگ عاشورا * قاموس قرآن * نثر طوبی * سفینه البحار |
| واژه نامه ها | * المنجد * تاج العروس * جمهرة اللغة * قاموس المحیط * لسان العرب * مجمع البحرین * مفردات قرآن راغب * معجم مقاییس اللغة |
| سرگذشت نامه ها | *ريحانة الادب * روضات الجنات * طبقات اعلام الشیعه * اعیان الشیعه * مجالس المؤمنین * گلشن ابرار * ستارگان حرم * اثر آفرینان |
| کتابشناسی ها | * الذریعه الی تصانیف الشیعه * کشف الظنون * الفهرست ابن ندیم * فهرست کتاب های چاپی فارسی |
| منابع مرجع الکترونیکی | * ویکی شیعه * دانشنامه اسلامی |
