احسن ‌الحدیث

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«أحسنُ الحدیث» از اوصاف یا نام‌هاى قرآن کریم است. شیوایى و فصاحت، نظم و اسلوب بیانى ویژه، صدق محض بودن، دربرگیرى اخبار غیبى، علوم فراوان و جامعیت را، از جمله دلایل «احسن‌الحدیث» بودن قرآن برشمرده‌اند.

واژه‌شناسی

این ترکیب، از ۲ واژه «احسن» به ‌معناى نیکوترین و «حدیث» بدست آمده است. لغت‌شناسان معمولا هر امر نوظهورى اعمّ از شىء، سخن و خبر را حدیث گفته‌اند که رایج‌ترین معناى آن در قرآن، سخن و کلام است و از معانى غیررایج آن مى‌توان به خبر و عبرت اشاره کرد.

احسن الحدیث در قرآن

از مجموع ‌۲۳ بار کاربرد مفرد «حدیث»، معناى ۹ آیه (سوره اعراف/۷، ۱۸۵؛ سوره کهف/۱۸، ۶؛ سوره زمر/۳۹،۲۳؛ سوره جاثیه/۴۵، ۶؛ سوره طور/۵۲، ۳۴؛ سوره نجم/۵۳، ۵۹؛ سوره واقعه/۵۶، ۸۱؛ سوره قلم/۶۸، ۴۴؛ سوره مرسلات/۷۷، ۵۰) را مى‌توان با قرآن پیوند داد که به ‌طور تقریبى در همه آن‌ها نوعى تهدید و سرزنش کافران به ‌دلیل بى‌توجهى به آیات الهى به چشم مى‌خورد.

برخى معتقدند واژه حدیث در آیه‌ ۵۹ سوره نجم، به مضمون آیات پیش از خود اشاره دارد. برخى نیز حدیث را فقط در آیاتى چون ۸۱ سوره واقعه و ۶ سوره کهف که با پیشوندهاى احسن و اسم اشاره «هذا» همراه هستند، به ‌معناى قرآن دانسته‌اند که شاید به جاى مفهوم کلى آیه، صرفاً معناى واژه مورد نظر آن‌ها باشد.

آشکارترین مورد وصف قرآن به حدیث، آیه‌ ۲۳ سوره زمر/۳۹ است که بر مبناى آن، قرآن نه ‌تنها حدیث، بلکه نیکوترین حدیث و سخن (احسن الحدیث) به ‌شمار مى‌آید و آیاتش (در لطف، زیبایى، عمق و محتوا) همانند یکدیگر است. آیاتى مکرر و منسجم دارد که از شنیدن آن‌ها، بر ‌اندام کسانى‌ که از پروردگارشان مى‌ترسند، لرزه ‌مى‌افتد: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِی تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِکرِ اللَّهِ ذَلِک هُدَى اللَّهِ یهْدِی بِهِ مَنْ یشَاء وَمَن یضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ».

گفته‌اند: درخواست صحابه پیامبر صلى الله علیه و آله براى بیان داستان پیشینیان، یا شنیدن سخنى از او جهت رفع خستگى و ملال، سبب نزول آیه (أحسن الحدیث) شده است که هر دو شأن نزول، افزون بر نمایاندن جایگاه نشاط‌آفرین قرآن، ضرورت مراجعه مسلمانان را در نخستین گام به قرآن یادآور مى‌شود.

در ‌حالى ‌که بسیارى از مفسران، احسن‌الحدیث را به ‌معناى نیکوترین کلام مى‌دانند، برخى با انطباق مفهوم تکرار که در مثانى و متشابه نهفته است، با داستان‌هاى مکرر قرآن و شاید به تأثیر از آیاتى مانند «وَهَلْ أَتَاک حَدِیثُ مُوسَى» (سوره طه/۲۰، ۹) و نیز شأن نزول آیه، احسن‌الحدیث را به احسن‌القصص تفسیر کرده‌اند.

دلایل نامگذاری قرآن به احسن‌الحدیث

گسترده‌ترین بحث درباره آیه مذکور، وجه وصف یا نام‌گذارى قرآن به احسن الحدیث است. در این جهت، اغلب به جنبه‌هاى لفظى و معنایى قرآن پرداخته‌اند. از جامع‌ترین دیدگاه‌ها، نظر فخر رازى است که هر دو بُعد یاد ‌شده را در نظر داشته‌ است.

برخی مفسران، نوآورى‌های قرآن، تازگى نزول آن در مقایسه با کتاب‌هاى آسمانى پیشین و نیز کلام و خبر جدید بودن آن را دلیل وصف یا نامگذارى قرآن به «حدیث» مى‌دانند.

همچنین، شیوایى و فصاحت، نظم و اسلوب بیانى ویژه را از ویژگى‌هاى برترى لفظى قرآن و احسن‌الحدیث بودن آن برشمرده‌اند.

برخی نیز از چهره معنوى قرآن پرده برگرفته و برخى از ویژگى‌هاى برترى معنایى آن مانند موارد ذیل را نمایانده‌اند: مصونیت از تناقض و حق و صدق محض بودن، دربرگیرى اخبار غیبى، علوم فراوان و شگفتى‌هاى آفرینش، انبوهى احکام در مقایسه با کتاب‌هاى پیشین، هدایت توده‌ها و بیدار ساختن افکار واندیشه‌ها، و جامعیت آن به ‌دلیل در برداشتن اصول، فروع و اخلاق.

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، تقى صادقی، جلد ۲، صفحه ۲۹۸-۳۰۰.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن