محمد بن علی کراجکی
«ابوالفتح محمد بن علی کراجکی» (م، ۴۴۹ ق)، فقیه، محدث و متکلم بزرگ شیعه در قرن پنجم هجری و از شاگردان شیخ مفید است. کراجکی در علوم مختلف اسلامی مانند فقه، اصول، ریاضی، حدیث، کلام، نحو، اخلاق، تاریخ و...، صاحب نظر و تألیف بود. «کنز الفوائد» از معروفترین آثار اوست.
| نام کامل | محمد بن علی کراجکی |
| زادروز | ۳۷۴ قمری |
| زادگاه | کراجک، عراق |
| وفات | ۴۴۹ قمری |
| مدفن | صور، لبنان |
|
| |
| اساتید |
شیخ مفید، سید مرتضى، حمزة بن عبدالعزیز سلار، شیخ طوسى، ابن شاذان قمى،... |
| شاگردان |
عبدالرحمن بن احمد خزاعى، ریحان بن عبدالله حبشى، ظفر بن داعى علوى، حسین بن هبةالله طرابلسى،... |
| آثار |
کنز الفوائد، معدن الجواهر، الاصول الی مذهب آل الرسول، الاعلام بحقیقة ایمان امیرالمؤمنین، التعجب من اغلاط العامة فی مسألة الامامه،... |
محتویات
زندگی‌نامه
تاریخ ولادت ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان بن علی کراجکی به طور دقیق روشن نیست و در کتاب های تراجم نیز مطلبی در این باره دیده نمی شود؛ اما به طور احتمالی ـ با توجه به این که وی در سال (۳۹۹ ه.ق)، از ابوالحسن علی بن احمد لغوی، معروف به «رکاز» روایت کرده و معمولاً این کار در سنین ۲۵ سالگی امکان پذیر است، می توان حدس زد که سال ولادت او (۳۷۴ ه.ق) بوده و حدود ۷۵ سال عمر نموده است.
در مورد علت نامگذاری او به «کراجکی» و نحوه تلفظ این اسم در بین تاریخ نگاران چند ایده وجود دارد: برخی مانند: صاحب ریاض العلماء و محدث قمی در کتاب «الکُنی و الالقاب»، کَراجُک را ـ به فتح کاف و ضم جیم ـ روستایی واقع در دروازه واسط، در مرکز شرقی عراق، سر راه بغداد ـ بصره دانسته اند. ابن حجر عسقلانی، کراجک را برگرفته از کلمه «کَراجَک» ـ به فتح کاف و جیم ـ می داند؛ که به معنای یک نوع کار بدنی است.
ابوالفتح کراجکى سرانجام پس از عمرى خدمت به علوم اهل بیت علیهم السلام، در شهر صور و در کشور لبنان، در ماه ربیع الثانى سال ۴۴۹ هجرى دیده از این دنیا فرو بست.
تحصیل و اساتید
کراجکی عشق روزافزونی به تحصیل دانش داشت و در دوران زندگی اش، پیوسته برای آموختن تازه ها به سرزمین های مختلف اسلامی و غیراسلامی سفر نمود. در این سفرها علاوه بر تحصیل، آثار گرانسنگی را نیز برای برخی اشخاص مانند: امیران، صاحب منصبان و عالمان به رشته تحریر درآورده است. اسامی برخی سرزمین هایی که کراجکی بدان جا سفر کرده بدین شرح است: دمشق، طرابلس، بغداد (۳۹۹ ه.ق)، قاهره (۴۰۷ و ۴۲۶ ه.ق)، صیدا ـ لبنان (۴۱۱ ه.ق)، مکه (۴۱۳ ه.ق)، مصر (۴۳۶ ه.ق)، حلب (۴۳۶ ه.ق)، طبریه ـ فلسطین (۴۳۶ ه.ق) و... .
ابوالفتح کراجکى در محضر علماى بزرگى به شاگردى پرداخت و از آنان بهره برد. از جمله این بزرگان مى توان به این افراد اشاره نمود:
وی همچنین از بزرگان حدیث در شهرهای مختلف بهره برد و به نقل حدیث مبادرت ورزید. اسامی تعدادی از مشایخ وی در این دانش عبارتند از:
- احمد بن حمزه الشریف ابومنصور حسینی عریضی
- احمد بن محمد بن احمد هالینی هروی (۴۱۰ ه.ق)
- اسد بن ابراهیم بن کلیب قاضی ابوالحسن سلمی خراسانی (۴۱۰ ه.ق)
- ابوالعباس بن نوح بن محمد حنبلی (۴۱۱ ه.ق)
- علی بن محمد ابوالحسن بساط بغدادی (۴۱۰ ه.ق)
- ابوالحسن بن موسی بن جعفر حسینی، قاهره (۴۰۷ ه.ق)
- محمد بن علی بن محمد صخر قاضی ابوالحسن ازدی، مصر (۴۲۶ ه.ق)
- علی بن احمد، ابوالحسن لغوی، معروف به ابن رکاز، میافارقین (۳۹۹ ه.ق)
- شیخ ابوالعباس احمد بن اسماعیل بن عثمان، حلب (۴۳۶ ه.ق)
شاگردان
شخصیتهاى فراوانى نیز در محضر درس کراجکى به کسب علم و دانش پرداخته اند مانند:
- عبدالرحمن بن احمد خزاعى، معروف به مفید نیشابورى
- ابو محمد ریحان بن عبدالله حبشى
- سید ابوالفضل ظفر بن داعى بن مهدى علوى
- عبدالعزیز بن ابى کامل قاضى عزالدین طرابلسى
- حسین بن هبةالله طرابلسى.
آثار و تألیفات
کراجکی آثار گوناگونی در رشته های مختلف علوم اسلامی به یادگار گذاشته است. از تألیفات متعدد و متنوع این عالم فرزانه در زمینه های: فقه، اصول، ریاضیات، نجوم، ادبیات، حدیث، فلسفه، کلام، نحو، اخلاق، تاریخ، رجال و تفسیر، به روشنی می توان دریافت، که وی به معارف و دانش های موجود در عصرش، توجه خاصی داشته است. برخی از آثار او در «مستدرک الوسائل» و «روضات الجنات» ذکر گردیده اند، از جمله:
- کنز الفوائد
- معدن الجواهر و ریاضة الخواطر
- التعجب من اغلاط العامة فی مسألة الامامه
- البرهان علی صحة طول عمر الامام صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه
- الابانه عن المماثله فی الاستدلال لاثبات النبوة والامامة
- الاخبار فی الآحاد
- الاختیار من الاخبار
- ادّکار (اذکار) الاخوان بوجوب حقوق الایمان
- الاستطراف فیما ورد فی الفقه من الانصاف
- الاستنصار فی النص علی الائمة الاطهار علیهم السلام
- الاصول الی مذهب آل الرسول علیهم السلام
- الاعلام بحقیقة ایمان امیرالمومنین علیه السلام (و ولده الکرام)
- الاغلاط فیما یرویه الجمهور
- الاقناع عند تعذّر الاجماع
- انتفاع المؤمنین بما فی ایدی السلاطین
- الانتقام ممن عذر به امیرالمؤمنین علیه السلام
- الایضاح بین طریقی الزیدیه و الامامیه یا «الایضاح بین السنة والامامیه»
- ایضاح السبیل الی علم اوقات اللیل
- الایضاح عن احکام النکاح
- الباهر فی الاخبار
- برّ الوالدین
- البستان فی الفقه، یا المشجر
- البیان عن اعتقاد اهل الایمان
- التأدیب
- التحفة فی الخواتیم
- التذکر باصول الفقه یا مختصر التذکره
- تسلیة الرؤساء
- الناصریه فی اللیل والجمعه
- التعریف بوجوب حق الوالدین
- تفضیل الانبیاء علی الملائکه
- التلقین لأولاد المؤمنین
- رساله التنبیه علی اغلاط ابی الحسین البصری
- التنبیه علی حقیقة البلاغه
- التهذیب متصل بالتلقین یا تهذیب المسترشدین
- الجدول فی طبقات الارث، یا مختصر طبقات الورّاث
- الجدول المدهش
- الجلیس
- جواب رسالة الاخوان (الاخوین)
- جواب الرسالة الحازمیه.
کراجکی از منظر عالمان
- شیخ منتجب الدین رازی: شیخ عالم ثقه ابوالفتح محمد بن علی کراجکی، فقیه اصحاب، که نزد سید مرتضی و شیخ طوسی روایت قرائت نموده است و صاحب تصانیف نیز هست که از جمله آنها می توان به کتاب «التعجب» و کتاب «النوادر» اشاره کرد و اخبار ما از او، به واسطه پدرم، از پدرش نقل شده است.[۱]
- شهید اول: شهید اول در بسیاری از کتابهایش از کراجکی به «علامه» تعبیر می کند؛ با این که از علامه حلی به «فاضل» تعبیر می نماید.[۲]
- شیخ حر عاملی: عالم، فاضل، متکلم، فقیه، محدث، ثقه جلیل القدر. حر عاملی در ادامه، پس از ذکر تعدادی از کتاب های کراجکی، آن چه را که ابن بابویه و ابن شهر آشوب در مورد کراجکی گفته اند آورده و سپس می گوید: کتاب الفهرست متعلق به کراجکی است، سید بن طاووس هم همین مطلب را در آخر کتاب «الدرع الواقیه» تأیید کرده است.[۳]
- علامه مجلسی: اما کراجکی، او از عالمان و متکلمان بزرگ است و جمیع ارباب اجازات به او مستند می شوند. کتاب «کنز الفوائد او از کتاب های مشهوری است که همه کسانی که بعد از او آمده اند از آن بهره برده اند و بقیه کتاب هایش نیز در نهایت متانت هستند.[۴] فقیهان طرابلس که شیخ اجل سعید، ابوالفتح کراجکی، مقیم رمله البیضاء نیز از آنان است ـ از عالمان و فقیهان بزرگ ما هستند؛ بلکه از رؤسای آنهاست.[۵]
پانویس
منابع
- گلشن ابرار، جلد ۵، زندگی‌نامه "محمد بن علی الكراجكی" از نزار منصوری.
- نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
