منابع و پی نوشتهای ضعیف
سیر منطقی به صورت کامل رعایت نشده
عنوان بندی متوسط
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

بحارالأنوار (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{متوسط}}
 
{{متوسط}}
بحار الانوار از مهمترین کتابهای جامع حدیث [[شیعه]] است. این کتاب توسط [[علامه مجلسی]] (1037 - 1110 هجرى) با همکاری گروهی از همکاران و شاگردان ایشان تدوین شده است.
+
این کتاب با نام کامل «بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام» از مهمترین کتابهای جامع حدیث [[شیعه]] است که توسط [[علامه مجلسی]] (م، ۱۱۱۰ ق) با همکاری گروهی از همکاران و شاگردان ایشان تدوین شده است. «بحارالأنوار» در حقیقت دائرة المعارف بزرگ [[حدیث]]، شامل کلیه مباحث اسلامى از [[تفسیر قرآن]] و [[تاریخ|تاریخ]] گرفته تا [[فقه]] و [[کلام]] و... می باشد.
{{مشخصات کتاب
+
 
 +
{{مشخصات کتاب
  
 
|عنوان=
 
|عنوان=
سطر ۱۳: سطر ۱۴:
 
|زبان=عربی
 
|زبان=عربی
  
|تعداد جلد=110
+
|تعداد جلد=۱۱۰
  
|عنوان افزوده1=
+
|عنوان افزوده۱=
  
|افزوده1=
+
|افزوده۱=
  
|عنوان افزوده2=
+
|عنوان افزوده۲=
  
|افزوده2=
+
|افزوده۲=
  
 
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/59017/بحار-الأنوار-الجامعة-لدرر-أخبار-الأئمة-الأطهار  بحارالأنوار]
 
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/59017/بحار-الأنوار-الجامعة-لدرر-أخبار-الأئمة-الأطهار  بحارالأنوار]
  
}}  
+
}}
==نام کامل کتاب==
 
 
 
نام كامل كتاب «بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار عليهم السلام» است.
 
  
==مولف==
+
==مؤلف==
محمدباقر بن محمدتقى بن مقصودعلى مجلسى (1037/1038- 1110/1111 ق)، مشهور به علامه مجلسى و مجلسى ثانى، فقیه، محدث، متکلم و شاعر متخلص به مشتاق، شیخ‎الاسلام اصفهان و از دانشمندان بزرگ اواخر حکومت صفوی است. پدر او مولی محمدتقی (مجلسی بزرگ) یکی از مفاخر و بزرگان و اعلام شیعه بود. کتاب بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار( ع) او، گسترده‌ترین کتاب حدیثی شیعه است که در طول چهل سال تدوین شده است. از دیگر آثار ایشان، حلية المتقين و زاد المعاد را می توان نام برد. از جمله اساتید ایشان، محمدتقی مجلسی ، ملا صالح مازندرانی،  فیض کاشانی ، سید علی خان مدنی ، ملا خلیل قزوینی ذکر شده است.
+
محمدباقر بن محمدتقى بن مقصودعلى مجلسى (۱۰۳۷- ۱۱۱۰ ق)، مشهور به [[علامه مجلسى]] و مجلسى ثانى، [[فقیه]]، [[محدث]]، متکلم و شاعر [[تخلص|متخلص]] به مشتاق، [[شیخ‎ الاسلام]] [[اصفهان]] و از دانشمندان بزرگ اواخر حکومت [[صفویه|صفوی]] است. پدر او مولی [[محمدتقی مجلسی|محمدتقی]] (مجلسی بزرگ) یکی از مفاخر و بزرگان و اعلام [[شیعه]] بود. کتاب [[بحارالأنوار (کتاب)|بحار الأنوار]] او، گسترده‌ترین کتاب حدیثی شیعه است که در طول چهل سال تدوین شده است. از دیگر آثار ایشان، [[حیاة القلوب (کتاب)|حیاة القلوب]] و [[حلیة المتقین (کتاب)|حلیة المتقین]] را می توان نام برد. از جمله اساتید ایشان، [[ملا صالح مازندرانی]]، [[فیض کاشانی]]، و [[ملا خلیل قزوینی]] ذکر شده است.
  
==موضوع==
+
==تاریخ تألیف==
  
[[دائرة المعارف]] بزرگ [[حديث]]، شامل كليه مباحث اسلامى از [[تفسير قرآن]] و تاريخ گرفته تا [[فقه]] و [[كلام]] و...
+
ابتداى نوشتن «بحار» در سال ۱۰۷۰ هجرى بود و تا سال ۱۱۰۳ هجرى ادامه یافت. البته مجلدات بحار به ترتیب تألیف نگشت. بلکه کاملا متفرق آماده شدند مثلا در سال ۱۰۷۷ هجرى جلد دوم بحار تمام شد و پس از آن جلد پنجم و سپس یازدهم آماده گشت. جلد دهم در سال ۱۰۷۹ هجرى به اتمام رسید و پس از آن جلد نهم کامل شده و جلد سوم نیز در سال ۱۰۸۰ به اتمام رسید. آخرین مجلد بحار نیز جلد چهاردهم آن بود که در سال ۱۱۰۳ هجرى کامل گشت. (این ارقام مجلدات بر اساس ترتیب ۲۵ جلدى علامه است.)
  
 
==ارزش و اعتبار==
 
==ارزش و اعتبار==
  
اين كتاب از عمده  ترين و گسترده ترين جوامع حديثى [[شيعه]] است. كه روايات كتب حديث را با تبويب و نظم نسبتا كاملى جمع نموده است. علامه مجلسى در تفسير و شرح روايات از منابع مختلف لغت، فقه، [[تفسير]]، كلام، تاريخ، [[اخلاق]] و... استفاده كرده است.
+
«بحارالأنوار» از عمده  ترین و گسترده ترین جوامع حدیثى [[شیعه]] است که [[روایت|روایات]] کتب حدیث را با تبویب و نظم نسبتا کاملى جمع نموده است. [[علامه مجلسى]] در تفسیر و شرح روایات از منابع مختلف لغت، فقه، [[تفسیر]]، [[علم کلام|کلام]]، تاریخ، [[اخلاق]] و... استفاده کرده است.
 
 
علامه براى جمع آورى مطالب اين كتاب به جهت امكانات فراوانى كه در اختيار داشته، بهترين و معتبرترين نسخه  هاى موجود از هر كتاب را بدست آورده است.
 
  
مجلسى در نقل مطالب بسيار دقيق عمل كرده و  [[تقطیع]] در اين كتاب جايگاهى ندارد. همچنين امانت در نقل و شيوه نقل مطالب دقيقا رعايت شده است. در مجموع بحارالأنوار كتابخانه اى جامع از كتب و تأليفات معتبر شيعى است كه مطالب آن با نظم منطقى در كنار هم چيده شده است.
+
علامه براى جمع آورى مطالب این کتاب به جهت امکانات فراوانى که در اختیار داشته، بهترین و معتبرترین نسخه هاى موجود از هر کتاب را بدست آورده است. در این کتاب مکررات نیز حذف شده و تنها آدرس موارد مشابه ذکر گردیده است.
  
در اين كتاب مكررات نيز حذف شده و تنها آدرس موارد مشابه ذكر گرديده است.
+
مجلسى در نقل مطالب بسیار دقیق عمل کرده و  [[تقطیع حدیث|تقطیع]] در این کتاب جایگاهى ندارد. همچنین امانت در نقل و شیوه نقل مطالب دقیقا رعایت شده است. در مجموع بحارالأنوار کتابخانه  اى جامع از کتب و تألیفات معتبر شیعى است که مطالب آن با نظم منطقى در کنار هم چیده شده است.
  
==انگيزه نگارش==
+
==انگیزه نگارش==
  
مرحوم مجلسى پس از آموختن كتب روايى مشهور به دنبال كتب و مراجع دور افتاده رفت. اين اصول به خاطر بى  اعتنايى به آن ها و توجه زياد بزرگان به كتب مشهور از قبيل [[كتب اربعه]] و... مهجور مانده بودند و سال ها كسى سراغ آن ها را نمى  گرفت.
+
[[علامه مجلسى|مرحوم مجلسى]] پس از آموختن کتب روایى مشهور به دنبال کتب و مراجع دور افتاده رفت. این اصول به خاطر بى  اعتنایى به آن ها و توجه زیاد بزرگان به کتب مشهور از قبیل [[کتب اربعه]] و... مهجور مانده بودند و سال ها کسى سراغ آن ها را نمى  گرفت. علامه که اوضاع را چنین دید عده اى را براى یافتن این کتب به شهرها و کشورهاى مختلف اسلامى گسیل داشت و با همت و پشتکار او مقدار زیادى از این کتب پیدا شد.
  
علامه كه اوضاع را چنين ديد عده اى را براى يافتن اين كتب به شهرها و كشورهاى مختلف اسلامى گسيل داشت و با همت و پشتكار او مقدار زيادى از اين كتب پيدا شد.
+
علامه مجلسى پس از مطالعه این منابع مهم و پى بردن به ارزش آنها نهایت سعى خویش را براى نسخه بردارى و تکثیر این کتب نمود. به همین جهت است که هم اکنون نسخه  هاى خطى فراوانى از کتب مختلف اسلامى از قرن ۱۱ و ۱۲ هجرى در دست است. علامه شاگردان خود را نیز تشویق مى  کرد به طورى که مثلا از [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزائرى]] که از شاگردان مبرز علامه مجلسى است ده ها کتاب موجود است که به خط خویش آنها را استنساخ نموده است.
  
علامه مجلسى پس از مطالعه اين منابع مهم و پى بردن به ارزش آنها نهايت سعى خويش را براى نسخه بردارى و تكثير اين كتب نمود. به همين جهت است كه هم اكنون نسخه هاى خطى فراوانى از كتب مختلف اسلامى از قرن 11 و 12 هجرى در دست است.
+
علامه مشکل مهمى در این کتب یافت و آن تنوع فراوان عناوین کتاب ها و تنوع موضوعات بود به طورى که گاهى یافتن مطلب و موضوع دلخواه در آنها کارى بسیار مشکل و خسته کننده مى  شد. از سویى بیم آن مى رفت که پس از چند سال یا چند دهه دوباره گرد غربت بر این کتب بنشیند و زحمات علامه و معاصرانش عقیم بماند و احتمالا تمام نسخه هاى این کتب نابود گردد. به خاطر این مسائل بود که [[علامه مجلسى]] کمر همت بست تا «بحارالأنوار» را تألیف نماید و این میراث و گنجینه عظیم را براى همیشه جاودان سازد.
  
علامه شاگردان خود را نيز تشويق مى  كرد به طورى كه مثلا از سيد نعمت الله جزائرى كه از شاگردان مبرز علامه مجلسى است ده ها كتاب موجود است كه به خط خويش آنها را استنساخ نموده است.
+
از طرفى علامه همه چیز را در روایات و [[سنت|سنت نبوى]] و علوى مى  دید، لذا با آن که در علوم مختلف قدم برداشت و راه هاى گوناگون علمى را سپرى نمود دوباره به سراغ [[اهل بیت]] علیهم السلام و سخنان آنان آمد. او خود در مقدمه بحار چنین مى  گوید: «من در آغاز جوانى بر دانش آموزى در انواع علوم حریص بودم و مدتى از عمر خویش را در استفاده از این دانش ها سپرى کردم، ولى پس از اندیشه در ثمرات این علوم و تأمل در علم سودمند براى [[آخرت]] دریافتم که زلال علم تنها از سرچشمه [[وحى]] و [[روایت|روایات]] اهل بیت علیهم السلام بدست مى  آید...».  
  
علامه مشكل مهمى در اين كتب يافت و آن تنوع فراوان عناوين كتاب ها و تنوع موضوعات بود به طورى كه گاهى يافتن مطلب و موضوع دلخواه در آنها كارى بسيار مشكل و خسته كننده مى  شد.
+
بدین سان علامه که علوم عقلى و نقلى گوناگون عصر خویش را خوانده و در هریک از آن ها استادى توانمند بود وجهه نظر خویش را معطوف به کلمات گهربار [[معصوم|معصومین]] علیهم السلام نمود و تمام تلاش خود را در حفظ و تعلیم و تعلم آن ها صرف کرد. علامه با این اقدام بى نظیر دهها هزار روایت ارزشمند را از خطر نابودى نجات داد.
 
 
از سويى بيم آن مى رفت كه پس از چند سال يا چند دهه دوباره گرد غربت بر اين كتب بنشيند و زحمات علامه و معاصرانش عقيم بماند و احتمالا تمام نسخه هاى اين كتب نابود گردد.
 
 
 
به خاطر اين مسائل بود كه [[علامه مجلسى]] كمر همت بست تا «بحارالأنوار» را تأليف نمايد و اين ميراث و گنجينه عظيم را براى هميشه جاودان سازد.
 
 
 
از طرفى علامه همه چيز را در روايات و [[سنت نبوى]] و علوى مى  ديد، لذا با آن كه در علوم مختلف قدم برداشت و راه هاى گوناگون علمى را سپرى نمود دوباره به سراغ [[اهل بيت]] عليهم السلام و سخنان آنان آمد.
 
 
 
او خود در مقدمه بحار چنين مى  گويد: «من در آغاز جوانى بر دانش آموزى در انواع علوم حريص بودم و مدتى از عمر خويش را در استفاده از اين دانش ها سپرى كردم، ولى پس از انديشه در ثمرات اين علوم و تأمل در علم سودمند براى [[آخرت]] دريافتم كه زلال علم تنها از سرچشمه [[وحى]] و روايات اهل بيت عليهم السلام بدست مى  آيد...».
 
 
 
بدين سان علامه كه علوم عقلى و نقلى گوناگون عصر خويش را خوانده و در هريك از آن ها استادى توانمند بود وجهه نظر خويش را معطوف به كلمات گهربار معصومين عليهم السلام نمود و تمام تلاش خود را در حفظ و تعليم و تعلم آن ها صرف كرد.
 
 
 
علامه با اين اقدام بى نظير دهها هزار روايت ارزشمند را از خطر نابودى نجات داد.
 
  
 
==همکاران علامه مجلسی==
 
==همکاران علامه مجلسی==
  
علامه مجلسی برای‌ اجرای‌ چنین‌ كار عظیمى‌ از همكاران‌ و شاگردان‌ بسیاری‌ كمك‌ گرفته‌ كه‌ در برخى‌ منابع‌ شمار آنها را بالغ‌ بر هزار نفر دانسته‌اند و كسانى‌ چون‌ [[میرزا عبدالله‌ افندی‌]]، [[میرمحمد صالح‌ حسینى‌]]، [[ملا ذوالفقار]]، [[ملا محمد رضا]]، [[عبدالله‌ بن‌ نورالدین‌ بحرینى‌]]، [[نعمت‌ الله‌جزایری‌]] و آ[[منه‌خاتون‌]] خواهرش‌ را جزو همكاران‌ وی‌ شمرده‌اند<ref> دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بحارالانوار" از مهدي‌ مطيع‌ </ref>  
+
علامه مجلسی برای‌ اجرای‌ چنین‌ کار عظیمى‌ از همکاران‌ و شاگردان‌ بسیاری‌ کمک‌ گرفته‌ که‌ در برخى‌ منابع‌ شمار آنها را بالغ‌ بر هزار نفر دانسته‌اند و کسانى‌ چون‌ [[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله‌ افندی‌]]، [[میر محمدصالح خاتون آبادی|میرمحمد صالح‌ حسینى‌]]، ملا ذوالفقار، ملا محمد رضا، عبدالله‌ بن‌ نورالدین‌ بحرینى‌، [[سید نعمت الله جزائری|نعمت‌ الله‌ جزایری‌]] و [[آمنه بیگم مجلسی|آمنه‌ خاتون‌]] خواهرش‌ را جزو همکاران‌ وی‌ شمرده‌اند.<ref> دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بحارالانوار" از مهدی‌ مطیع‌ </ref>  
==شيوه بيان مطالب==
+
==شیوه بیان مطالب==
 
 
كتاب بحارالأنوار به كتاب هاى متعدد تقسيم شده كه هر موضوع كلى يك كتاب است. هر كتاب نيز داراى ابواب كلى است و زير مجموعه هر باب كلى باب هاى جزئى قرار دارد. برخى ابواب جزئى نيز داراى فصل هايى است كه زير مجموعه آنها هستند. شيوه چينش مطالب در بحار بسيار متأثر از كتاب كافى است، البته تفاوت هايى هم در اين بين ديده مى شود.
 
 
 
از جمله علامه برخى ابواب و كتب را براى اولين بار مطرح كرده مانند «[[كتاب السماء والعالم]]» و تاريخ انبياء و [[ائمه اطهار]] عليهم السلام.
 
 
 
در هر موضوع نيز ابتدا آيات قرآن مرتبط با آن موضوع آمده است. در صورت لزوم، توضيح و تفسيرى هم براى آيات بيان شده كه بيشتر استفاده علامه از تفسير «[[مجمع البيان]]» [[طبرسى]] و «[[مفاتيح الغيب]]» [[فخر رازى]] است.
 
 
 
پس از آن روايات هر باب به تفصيل آمده است. روايات با ذكر سند كامل و مأخذ نقل ذكر شده است.
 
  
روايات تكرارى از يك يا چند منبع آدرس داده شده و اختلافات در سندها يا متن روايات مشابه در كتب گوناگون تذكر داده شده است.
+
کتاب بحارالأنوار به کتاب هاى متعدد تقسیم شده که هر موضوع کلى یک کتاب است. هر کتاب نیز داراى ابواب کلى است و زیر مجموعه هر باب کلى باب هاى جزئى قرار دارد. برخى ابواب جزئى نیز داراى فصل هایى است که زیر مجموعه آنها هستند. شیوه چینش مطالب در بحار بسیار متأثر از کتاب [[الکافی (کتاب)|کافى]] است، البته تفاوت هایى هم در این بین دیده مى شود. از جمله، علامه برخى ابواب و کتب را براى اولین بار مطرح کرده مانند «کتاب السماء والعالم» و تاریخ [[پیامبران|انبیاء]] و [[ائمه اطهار]] علیهم السلام.
  
در بسيارى موارد علامه مجلسى با عنوانى مانند «بيان» توضيحات و شرح هايى بر روايات زده كه بسيار از حيث مطالب و موضوعات متنوع است، به طورى كه جمع  آورى اين شرح  ها و بيان  ها خود چند جلد كتاب ارزشمند مى  شود.
+
در هر موضوع نیز ابتدا آیات [[قرآن]] مرتبط با آن موضوع آمده است. در صورت لزوم، توضیح و [[تفسیر قرآن|تفسیرى]] هم براى [[آیه|آیات]] بیان شده که بیشتر استفاده علامه از تفسیر «[[مجمع البیان]]» [[طبرسى]] و «[[مفاتیح الغیب]]» [[فخر رازى]] است.
  
==تاريخ تأليف==
+
پس از آن روایات هر باب به تفصیل آمده است. روایات با ذکر [[سند حدیث|سند]] کامل و مأخذ نقل ذکر شده است. روایات تکرارى از یک یا چند منبع آدرس داده شده و اختلافات در سندها یا متن روایات مشابه در کتب گوناگون تذکر داده شده است.
  
ابتداى نوشتن بحار در سال 1070 هجرى بود و تا سال 1103 هجرى ادامه يافت.
+
در بسیارى موارد علامه مجلسى با عنوانى مانند «بیان» توضیحات و شرح هایى بر روایات زده که بسیار از حیث مطالب و موضوعات متنوع است، به طورى که جمع  آورى این شرح  ها و بیان  ها خود چند جلد کتاب ارزشمند مى  شود.
  
البته مجلدات بحار به ترتيب تأليف نگشت. بلكه كاملا متفرق آماده شدند مثلا در سال 1077 هجرى جلد دوم بحار تمام شد و پس از آن جلد پنجم و سپس يازدهم آماده گشت. جلد دهم در سال 1079 هجرى به اتمام رسيد و پس از آن جلد نهم كامل شده و جلد سوم نيز در سال 1080 به اتمام رسيد.
+
آنچنان که از سخنان علامه روشن مى شود، ایشان در ضمن تألیف بحار تصمیم به نوشتن شرحى بدیع و جامع بر بحار داشته است. همچنین قسمت «بیان» علامه در ۱۳ مجلد از بحار بسیار کم است و روشن است که علامه فرصت نوشتن آن ها را پیدا نکرده است.
  
آخرين مجلد بحار نيز جلد چهاردهم آن بود كه در سال 1103 هجرى كامل گشت. (اين ارقام مجلدات بر اساس ترتيب 25 جلدى علامه است.)
+
مجلسى روایاتى نیز در دست داشته که در بحار نیاورده و بنا داشته آن ها را همراه با روایات جدیدى که بدست مى آورد در کتابى مستقل به عنوان «مستدرک البحار» جمع نماید که متأسفانه اجل به او مهلت نداد.
  
 
==تعداد و محتوای مجلدات بحار الانوار==
 
==تعداد و محتوای مجلدات بحار الانوار==
  
بحارالأنوار توسط مؤلف در 25 جلد تنظيم شد. البته به جهت طولانى شدن جلد 15 اين جلد به 2 مجلد تقسيم شد و رقم مجلدات بحار به 26 رسيد. [[دارالكتب الاسلاميه]] همين 26 جلد را در 110 جلد چاپ نموده كه جلد 54 - 56 آن فهرست ها و آدرس هاى كتاب مى  باشد.
+
بحارالأنوار توسط مؤلف در ۲۵ جلد تنظیم شد. البته به جهت طولانى شدن جلد ۱۵ این جلد به ۲ مجلد تقسیم شد و رقم مجلدات بحار به ۲۶ رسید. دارالکتب الاسلامیه همین ۲۶ جلد را در ۱۱۰ جلد چاپ نموده که جلد ۵۴ - ۵۶ آن فهرست ها و آدرس هاى کتاب مى  باشد.
 
 
متأسفانه علامه مجلسى فرصت پاكنويس قسمت دوم جلد 15 تا پايان كتاب را نيافته است. (به جز جلد 18 و 22)
 
 
 
اين مجلدات توسط ميرزا عبدالله افندى، صاحب [[رياض العلماء]] كه از شاگردان علامه بوده پاكنويس شده است. به همين خاطر شيوه نگارش اين مجلدات با بقيه كتاب بسيار متفاوت است و برخى عناوين باب ها خالى است و روايتى در آن ها ديده نمى  شود. توضيحات و بيان  هاى علامه نيز در اين قسمت از كتاب كاهش چشمگيرى دارد.
 
 
 
=== فهرست بحار الانوار ===
 
 
 
موضوعات مطرح شده در بحار الانوار به ترتیب مجلدات آن به شرح زیر می‌باشد:
 
 
جلد اول: این جلد مشتمل بر 40 باب شامل کتاب عقل و جهل، فضیلت علم و علما و طبقات آنها، حجیت اخبار و قواعدی که از آنها استخراج می‌شود، نکوهش قیاس با مقدمه مفصل درباره مصادر کتاب و توفیق مصادر ومطالب سودمند می‌باشد.
 
 
جلد دوم: مشتمل بر 31 باب شامل کتاب توحید و صفات خداوند و اسماء حسنای ذات الهی، توحید مفصل، رساله اهلیلجه.
 
 
 
جلد سوم:مشتمل بر 59 باب شامل کتاب عدل، مشیت، اراده، قضا، قدر، هدایت، ضلالت، امتحان، طینت، میثاق، توبه علل احکام، مقدمات مرگ و موخرات آن.
 
 
 
جلد چهارم: کتاب احتجاجات ومناظرات در 83 باب و تمام کتاب اما علی بن جعفر علیه‌السلام می‌باشد.
 
 
جلد پنجم: احوال پیامبران و سرگذشت آنها در 82 باب است.
 
 
 
جلد ششم: این جلد مشتمل بر 72 باب، شامل احوال پیغمبر اکرم و جمعی از پدران آن حضرت، شرح حقیقت معجزه و چگونگی اعجاز قرآن، شرح حال ابوذر،سلمان، عمار، مقداد و برخی دیگر ازبزرگان.
 
 
 
جلد هفتم: در مشترکات احوالات ائمه علیه‌السلام و شرایط امامت و چگونگی ولایت آنها و شئون غریبه و برتری آنها نسبت به پیغمبران سابق و ثواب دوستی آنها و فضیلت ذریه آن ذات مقدسه وپاره‌ای از مناظرات علماء در 150 باب.
 
 
 
جلد هشتم: فتنه‌هایی که بعد از پیغمبر روی داد، سیرت خلفا و آنچه در روزگار آنها اتفاق افتاد، جنگ جمل، جنگ صفین، جنگ نهروان، غارتگری معاویه از اطراف عراق ، احوال بعضی از اصحاب امیرالمومنین، شرح قسمتی از اشعار منسوب به آن حضرت و شرح برخی از نامه‌های آن وجود مقدس در 62 باب.
 
 
 
جلد نهم: احوال امیرالمومنین از ولادت تا شهادت، سرگذشت ابوطالب پدر آن حضرت و ایمان او و گروهی از اصحاب امیرالمومنین و روایات وارده در امامت امامان دوازده گانه در 128 باب.
 
 
 
جلد دهم: احوال حضرت فاطمه علیها السلام و امام حسن علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام، خروج مختار وخونخواهی از قتله کربلا در 50 باب.
 
 
جلد یازدهم: احوال ائمه چهارگانه بعد از امام حسین یعنی امام زین العابدین علیه‌السلام، امام محمد باقر علیه‌السلام، امام جعفر صادق علیه‌السلام، امام موسی کاظم علیه‌السلام و جماعتی از اصحاب و فرزندان آنها در 46 باب.  
 
  
جلد دوازدهم: شرح حال چهار امام قبل از امام منتظر یعنی امام رضا علیه‌السلام، امام محمد تقی علیه‌السلام، امام علی النقی علیه‌السلام، امام حسن عسگری علیه‌السلام. شرح حال بعضی از اصحاب آنها در 39 باب.
+
متأسفانه علامه مجلسى فرصت پاکنویس قسمت دوم جلد ۱۵ تا پایان کتاب را نیافته است. (به جز جلد ۱۸ و ۲۲) این مجلدات توسط [[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندى]]، صاحب [[ریاض العلماء]] که از شاگردان علامه بوده پاکنویس شده است. به همین خاطر شیوه نگارش این مجلدات با بقیه کتاب بسیار متفاوت است و برخى عناوین باب ها خالى است و روایتى در آن ها دیده نمى  شود. توضیحات و بیان  هاى علامه نیز در این قسمت از کتاب کاهش چشمگیرى دارد.
 
جلد سیزدهم: احوال حجت منتظر عجل الله تعالی فرجه در 36 باب.
 
 
جلد چهاردهم: آسمان و جهان (سماء و عالم) پیدایش آنها، اجزاء آنها مانند فلکیات، فرشتگان، جن، انسان،حیوان، عناصر، صید. طریق کشتار حیوانات، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و تمام کتاب طب النبی و کتاب طب الرضا در210 باب.  
 
  
جلد پانزدهم: ایمان و کفر در سه بخش: ایمان و شرط آن و صفات مومنین و فضل آنها و فضل شیعه و اوصاف آنها. دوم: اخلاق حسنه و آنچه موجب نجات آدم از مهالک دنیاست. سوم: کفر وشعب آن و اخلاق رزیله که جمعا در 108 باب آورده شده است.
+
===فهرست بحار الانوار===
  
جلد شانزدهم: در آداب و سنن، زینتها و تجملات، نظافت، سرمه کشیدن، استعمال عطریات، شب زنده داری، خواب، سفر، منهیات و گناهان کبیره در 131 باب.
+
موضوعات مطرح شده در بحار الانوار (طبع قدیم) به ترتیب مجلدات آن به شرح زیر می‌باشد:
  
جلد هفدهم: مواعظ وحکم در باب 73 باب.  
+
* جلد اول: این جلد مشتمل بر ۴۰ باب شامل کتاب [[عقل]] و جهل، فضیلت علم و علما و طبقات آنها، حجیت اخبار و قواعدی که از آنها استخراج می‌شود، نکوهش [[قیاس در فقه|قیاس]] با مقدمه مفصل درباره مصادر کتاب و توفیق مصادر و مطالب سودمند می‌باشد.
 
+
* جلد دوم: مشتمل بر ۳۱ باب شامل کتاب [[توحید]] و صفات [[خداوند]] و [[اسماء حسنی|اسماء حسنای]] ذات الهی، [[توحید مفضل (کتاب)|توحید مفضل]]، [[کتاب اهلیلجه|رساله اهلیلجه]].
جلد هجدهم: در دو بخش: طهارت که مشتمل بر شش باب است. و بخش دوم: صلاة در صد و شصت و یک باب بعلاوه رساله «ازاحة العلة» شازان بن جبرئیل قمی.  
+
* جلد سوم: مشتمل بر ۵۹ باب شامل کتاب [[عدل الهی|عدل]]، مشیت، [[اراده الهی|اراده]]، [[قضا و قدر|قضا، قدر]]، هدایت، ضلالت، امتحان، طینت، میثاق، [[توبه]]، علل احکام، مقدمات [[مرگ]] و موخرات آن.
 
+
* جلد چهارم: کتاب احتجاجات و مناظرات در ۸۳ باب.
جلد نوزدهم: نیز در دو بخش: فضایل قرآن و آداب آن وثواب و اعجاز آن. همچنین تمام تفسیر نعمانی در 130 باب. بخش دوم: درباره ذکر وانواع آن و آداب دعا و شروط آن، حرزها، دعا برای دردها، صحیفه ادریس و غیره در 131 باب.  
+
* جلد پنجم: احوال [[پیامبران|پیامبران]] و سرگذشت آنها در ۸۲ باب است.
 
+
* جلد ششم: این جلد مشتمل بر ۷۲ باب، شامل احوال [[پیامبر اسلام|پیغمبر اکرم]] و جمعی از پدران آن حضرت، شرح حقیقت [[معجزه]] و چگونگی [[اعجاز قرآن]]، شرح حال [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[عمار یاسر|عمار]]، [[مقداد بن اسود کندی|مقداد]] و برخی دیگر ازبزرگان.
جلد بیستم: زکات، خمس، صدقه، نماز، اعتکاف، اعمال سال در 122 باب.  
+
* جلد هفتم: در مشترکات احوالات [[ائمه اطهار|ائمه]] علیه‌السلام و شرایط [[امامت]] و چگونگی [[ولایت|ولایت]] آنها و شئون غریبه و برتری آنها نسبت به پیغمبران سابق و ثواب دوستی آنها و فضیلت ذریه آن ذات مقدسه وپاره‌ای از مناظرات علماء در ۱۵۰ باب.
 
+
* جلد هشتم: [[فتنه|فتنه‌هایی]] که بعد از پیغمبر روی داد، سیرت خلفا و آنچه در روزگار آنها اتفاق افتاد، [[جنگ جمل]]، [[جنگ صفین]]، [[جنگ نهروان]]، غارتگری [[معاویه]] از اطراف [[عراق]]، احوال بعضی از اصحاب [[امیرالمومنین]]، شرح قسمتی از اشعار منسوب به آن حضرت و شرح برخی از نامه‌های آن وجود مقدس در ۶۲ باب.
جلد بیست و یکم: حج، عمره، احوال شهر مدینه و غیره در 84 باب.  
+
* جلد نهم: احوال امیرالمومنین از ولادت تا شهادت، سرگذشت [[ابوطالب علیه السلام|ابوطالب]] پدر آن حضرت و [[ایمان]] او و گروهی از اصحاب امیرالمومنین و روایات وارده در امامت [[ائمه اطهار|امامان]] دوازده گانه در ۱۲۸ باب.
 
+
* جلد دهم: احوال [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه]] علیها السلام و [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] علیه‌السلام و [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه‌السلام، خروج [[مختار ثقفی|مختار]] و خونخواهی از قتله [[کربلا]] در ۵۰ باب.
جلد بیست و دوم: زیارتهایی که از ائمه معصومین نقل شده است در 64 باب.  
+
* جلد یازدهم: احوال ائمه چهارگانه بعد از امام حسین یعنی [[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین]] علیه‌السلام، [[امام باقر علیه السلام|امام محمد باقر]] علیه‌السلام، [[امام صادق علیه السلام|امام جعفر صادق]] علیه‌السلام، [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی کاظم]] علیه‌السلام و جماعتی از اصحاب و فرزندان آنها در ۴۶ باب.
 
+
* جلد دوازدهم: شرح حال چهار امام قبل از امام منتظر یعنی [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] علیه‌السلام، [[امام جواد علیه السلام|امام محمد تقی]] علیه‌السلام، [[امام هادی علیه السلام|امام علی النقی]] علیه‌السلام، [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسکری]] علیه‌السلام. شرح حال بعضی از اصحاب آنها در ۳۹ باب.
جلد بیست و سوم: عقود و ایقاعات در 130 باب.
+
* جلد سیزدهم: احوال [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|حجت منتظر]] عجل الله تعالی فرجه در ۳۶ باب.
+
* جلد چهاردهم: آسمان و جهان (سماء و عالم) پیدایش آنها، اجزاء آنها مانند فلکیات، [[فرشتگان]]، [[جن]]، [[انسان]]، حیوان، عناصر، صید، طریق کشتار حیوانات، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و تمام کتاب [[طب النبی]] و کتاب [[طب الامام الرضا علیه السلام (کتاب)|طب الرضا]] در۲۱۰ باب.
جلد بیست و چهارم: احکام شرعی تا کتاب دیات در 48 باب.  
+
* جلد پانزدهم: [[ایمان]] و [[کفر]] در سه بخش: ایمان و شرط آن و صفات مومنین و فضل آنها و فضل [[شیعه]] و اوصاف آنها. دوم: [[اخلاق]] حسنه و آنچه موجب نجات آدم از مهالک دنیاست. سوم: کفر و شعب آن و اخلاق رزیله که جمعا در ۱۰۸ باب آورده شده است.
 
+
* جلد شانزدهم: در [[آداب و سنن اسلامی|آداب و سنن]]، زینتها و تجملات، نظافت، سرمه کشیدن، استعمال عطریات، شب زنده داری، خواب، سفر، منهیات و [[گناه|گناهان]] کبیره در ۱۳۱ باب.
جلد بیست و پنجم: اجازات و تمام فهرست شیخ منتخب الدین رازی ، منتخب کتاب "سلافة العصر" سید علیخان شیرازی، اوایل کتاب اجازات سید بن طاووس، اجازه کبیره علامه حلی برای "بنی زهره" و اجازه شهید اول و دوم و غیره آن.  
+
* جلد هفدهم: مواعظ و حکم در ۷۳ باب.  
 +
* جلد هجدهم: در دو بخش: [[طهارت]] که مشتمل بر شش باب است. و بخش دوم: صلاة در صد و شصت و یک باب بعلاوه رساله «ازاحة العلة» شاذان بن جبرئیل قمی.  
 +
* جلد نوزدهم: نیز در دو بخش: فضایل [[قرآن]] و آداب آن و ثواب و [[اعجاز قرآن|اعجاز]] آن. همچنین تمام [[تفسیر نعمانی (کتاب)|تفسیر نعمانی]] در ۱۳۰ باب. بخش دوم: درباره ذکر و انواع آن و آداب [[دعا]] و شروط آن، [[حرز|حرزها]]، دعا برای دردها، صحیفه ادریس و غیره در ۱۳۱ باب.  
 +
* جلد بیستم: [[زکات]]، [[خمس]]، [[صدقه]]، [[نماز]]، [[اعتکاف]]، اعمال سال در ۱۲۲ باب.  
 +
* جلد بیست و یکم: [[حج]]، [[عمره]]، احوال شهر [[مدینه]] و غیره در ۸۴ باب.  
 +
* جلد بیست و دوم: [[زیارت|زیارتهایی]] که از [[ائمه اطهار|ائمه]] معصومین نقل شده است در ۶۴ باب.  
 +
* جلد بیست و سوم: عقود و ایقاعات در ۱۳۰ باب.
 +
* جلد بیست و چهارم: [[احکام|احکام شرعی]] تا کتاب [[دیات]] در ۴۸ باب.  
 +
* جلد بیست و پنجم: [[اجازه (علم الحدیث)|اجازات]] و تمام [[فهرست شیخ منتجب الدین (کتاب)|فهرست شیخ منتخب الدین رازی]] ، منتخب کتاب "سلافة العصر" سید علیخان شیرازی، اوایل کتاب اجازات [[سید بن طاووس]]، اجازه کبیره [[علامه حلی]] برای "بنی زهره" و اجازه [[شهید اول]] و [[شهید ثانی|شهید دوم]] و غیره آن.  
  
 
==منابع بحارالأنوار==
 
==منابع بحارالأنوار==
  
پيرامون منابع نقل علامه در بحار، توضيحاتى در مقدمه كتاب آمده است. ايشان در فصل اول از مقدمه نام 375 كتاب را به عنوان مصادر بحار آورده و به آثارى ديگر با كلماتى چون «و غيره» و «و ساير آثاره» اشاره نموده است.
+
پیرامون منابع نقل [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]] در بحار، توضیحاتى در مقدمه کتاب آمده است. ایشان در فصل اول از مقدمه نام ۳۷۵ کتاب را به عنوان مصادر بحار آورده و به آثارى دیگر با کلماتى چون «و غیره» و «و سایر آثاره» اشاره نموده است. این منابع از حیث تنوع موضوعات بسیار گسترده اند و شامل کتب [[حدیث]]، [[فقه]]، [[اصول]]، [[تفسیر]]، [[رجال]]، انساب، [[تاریخ]]، [[کلام]]، [[فلسفه]] و لغت مى  شوند.
 
 
اين منابع از حيث تنوع موضوعات بسيار گسترده اند و شامل كتب [[حديث]]، [[فقه]]، [[اصول]]، [[تفسير]]، [[رجال]]، [[انساب]]، [[تاريخ]]، [[كلام]]، [[فلسفه]] و لغت مى  شوند.
 
 
 
به خاطر اشتهار [[كتب اربعه]] علامه از آن ها مطالب فراوانى نقل نكرده است. (به جز كافى كه بيش از 3500 مورد به آن استناد شده، و الا مثلا از من لايحضره الفقيه كمتر از يكصد مورد نقل دارد.)
 
  
در بين منابع، به جز كتاب «[[شهاب الأخبار]]» بقيه كتب كاملا شيعى است. (علامه [[قاضى نعمان بن محمد]] صاحب [[دعائم الإسلام]] را هم [[شيعه]] مى  داند.)
+
به خاطر اشتهار [[کتب اربعه]] علامه از آن ها مطالب فراوانى نقل نکرده است. (به جز [[الکافی (کتاب)|کافى]] که بیش از ۳۵۰۰ مورد به آن استناد شده، و الا مثلا از [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]] کمتر از یکصد مورد نقل دارد.)
  
بيشترين ذكر علامه مجلسى از كتب اهل سنت به جهت تأييد يا توضيح روايات است يا براى رد روايات عامه.
+
در بین منابع، به جز کتاب «[[شهاب الأخبار]]» بقیه کتب کاملا [[شیعه|شیعى]] است. (علامه مجلسی قاضى نعمان بن محمد صاحب [[دعائم الاسلام (کتاب)|دعائم الإسلام]] را هم [[شیعه]] مى  داند.) بیشترین ذکر علامه مجلسى از کتب [[اهل سنت]] به جهت تأیید یا توضیح روایات است یا براى رد روایات [[عامه]].
  
ميزان استفاده علامه مجلسى از منابع مختلف يكسان نيست. ايشان براى حدود 80 منبع از مصادر بحار اسم رمز مشخص كرده كه اين كتب در حقيقت منابع اصلى بحار هستند. بعضى كتب مانند [[طب الرضا]] عليه السلام، [[توحيد مفضل]]، [[مسائل على بن جعفر]] عليه السلام، [[فهرست شيخ منتجب الدين]] و [[كتاب أهليلجه]] به طور كامل در متن بحار آمده اند.
+
میزان استفاده علامه مجلسى از منابع مختلف یکسان نیست. ایشان براى حدود ۸۰ منبع از مصادر بحار اسم رمز مشخص کرده که این کتب در حقیقت منابع اصلى بحار هستند. بعضى کتب مانند [[طب الامام الرضا علیه السلام (کتاب)|طب الرضا]] علیه السلام، [[توحید مفضل]]، [[مسائل علی بن جعفر|مسائل على بن جعفر]] علیه السلام، [[فهرست شیخ منتجب الدین]] و [[کتاب اهلیلجه|کتاب أهلیلجه]] به طور کامل در متن بحار آمده اند.
  
علامه به جز اين منابع از ديگر كتب بسيار كم استفاده كرده و در بيشتر موارد، آن كتب را در توضيح و شرح روايات استفاده نموده است.
+
علامه به جز این منابع از دیگر کتب بسیار کم استفاده کرده و در بیشتر موارد، آن کتب را در توضیح و شرح روایات استفاده نموده است.
  
علامه از برخى منابع ذكر شده در ابتداى كتاب اصلا استفاده نكرده مانند كتاب هاى «[[جمل العلم والعمل]]» و «[[المقنع]]» سيد مرتضى و «[[منتقى الجمان]]» و بسيارى از آثار [[ابن طاووس]] (شايد علامه قصد استفاده از آن ها را داشته اما به جهت مشكلات و موانع اتمام بحار و اتمام شرح بر مجلدات آن، موفق به اين كار نشده است.)
+
علامه از برخى منابع ذکر شده در ابتداى کتاب اصلا استفاده نکرده مانند کتاب هاى «[[جمل العلم و العمل|جمل العلم والعمل]]» و «[[المقنع]]» [[سید مرتضی|سید مرتضى]] و «[[منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح والحسان (کتاب)|منتقى الجمان]]» و بسیارى از آثار [[ابن طاووس]]؛ (شاید علامه قصد استفاده از آن ها را داشته اما به جهت مشکلات و موانع اتمام بحار و اتمام شرح بر مجلدات آن، موفق به این کار نشده است.)
  
==اعتبار منابع==
+
===اعتبار منابع===
  
علامه مجلسى با دقت و وسواس بسيار به اعتبار و عدم اعتبار منابع خويش مى  نگريست. او در فصل دوم از مقدمه بحار بحثى مفصل در اعتبار منابع و نسخه  هاى كتب آورده است. از جمله اين كه:
+
علامه مجلسى با دقت و وسواس بسیار به اعتبار و عدم اعتبار منابع خویش مى  نگریست. او در فصل دوم از مقدمه بحار بحثى مفصل در اعتبار منابع و نسخه  هاى کتب آورده است. از جمله این که:
  
بسيارى از اين كتب انتسابشان به مؤلفين بسيار مشهور است به طورى كه علامه نيازى به بحث پيرامون اعتبار آن ها نديده است. برخى كتب چون احتجاج و [[غررالحكم]] كه اسناد روايات را حذف كرده اند چون رواياتشان مطابق ديگر كتب بوده معتبر دانسته شده اند.
+
بسیارى از این کتب انتسابشان به مؤلفین بسیار مشهور است به طورى که علامه نیازى به بحث پیرامون اعتبار آن ها ندیده است. برخى کتب چون [[الاحتجاج (کتاب)|احتجاج]] و [[غررالحکم|غرر الحکم]] که اسناد روایات را حذف کرده اند چون روایاتشان مطابق دیگر کتب بوده معتبر دانسته شده اند.
  
از كتبى مانند [[عوالي اللآلي]] و [[تنبيه الخواطر]] كه روايات شيعه و سنى را مخلوط كرده اند بسيار كم استفاده شده. روايات برخى كتب همچون [[كتاب قاضى نورالله شوشترى]] چون در منابع مشهورتر عينا آمده از آن منابع نقل شده است.
+
از کتبى مانند [[عوالی اللآلی]] و [[تنبیه الخواطر (کتاب)|تنبیه الخواطر]] که روایات [[شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت|سنى]] را مخلوط کرده اند بسیار کم استفاده شده. روایات برخى کتب همچون کتاب [[قاضی نورالله شوشتری|قاضى نورالله شوشترى]] چون در منابع مشهورتر عینا آمده از آن منابع نقل شده است.
  
از كتاب هاى [[مصباح الشريعه]] و ديوان [[امام على]] عليه السلام بسيار كم نقل شده، چرا كه سند ندارند و شباهت آن ها به كلام معصوم عليه السلام كم است.
+
از کتاب هاى [[مصباح الشریعه]] و دیوان [[امام على]] علیه السلام بسیار کم نقل شده، چرا که [[سند حدیث|سند]] ندارند و شباهت آنها به کلام [[معصوم]] علیه السلام کم است.
  
علامه صحيح ترين و معتبرترين نسخه  ها را در حد امكان به دست آورده، بنابر اين شهادت به صحت و اعتبار مصادر مورد استفاده  اش در بحار داده است. البته اين به معنى قبول تمام روايات آن كتب نيست چنان كه علامه نيز گاهى در «بيان» هاى خويش به ضعف برخى روايات اشاره دارد.
+
علامه صحیح ترین و معتبرترین نسخه  ها را در حد امکان به دست آورده، بنابر این شهادت به صحت و اعتبار مصادر مورد استفاده  اش در بحار داده است. البته این به معنى قبول تمام روایات آن کتب نیست چنان که علامه نیز گاهى در «بیان» هاى خویش به ضعف برخى روایات اشاره دارد.
  
==شرح و مستدرك كتاب==
+
== آثار پیرامون بحارالأنوار ==
 +
پیرامون این اثر ارزشمند اقدامات فراوان دیگرى صورت گرفته که شامل ترجمه  هاى فراوان، تلخیص  هاى متنوع، معجم  هاى گوناگون و به شکل هاى مختلف و مستدرکاتى هستند. مهمترین و معروفترین اثرى که پیرامون بحارالأنوار تاکنون تألیف شده، کتاب ارزشمند [[سفینة البحار (کتاب)|سفینة البحار]] است که توسط محدث کبیر [[حاج شیخ عباس قمى]] (متوفاى ۱۳۵۹ هجرى) تدوین شده است.
  
آنچنان كه از سخنان علامه روشن مى شود. ايشان در ضمن تأليف بحار تصميم به نوشتن شرحى بديع و جامع بر بحار داشته است. همچنين قسمت «بيان» علامه در 13 مجلد از بحار بسيار كم است و روشن است كه علامه فرصت نوشتن آن ها را پيدا نكرده است.
+
همچنین ترجمه هاى زیادى از بحار موجود است -گرچه برخى از این ترجمه  ها از یک یا چند مجلد بحار به صورت پراکنده است- از جمله:
  
مجلسى رواياتى نيز در دست داشته كه در بحار نياورده و بنا داشته آن ها را همراه با روايات جديدى كه بدست مى آورد در كتابى مستقل به عنوان «[[مستدرك البحار]]» جمع نمايد كه متأسفانه اجل به او مهلت نداد.
+
#ترجمه اى توسط یکى از علماى هندوستان براى شاهزاده سلطان محمد بلند اختر
 +
#ترجمه اى با نام «عین الیقین» از حاج [[شیخ محمدتقی اصفهانی|شیخ محمدتقى آقا نجفى اصفهانى]]، متوفاى ۱۳۳۲ هجرى
 +
#«کشف الأسرار» از سید اسماعیل موسوى زنجانى
 +
#«[[بنادر البحار]]»، که ترجمه و تلخیص بحار است. از [[علی نقی فیض الاسلام|سید على نقى فیض الاسلام]] متوفاى ۱۴۰۶ هجرى. (مترجم [[نهج البلاغه]] و [[صحیفه سجادیه]])
 +
#ترجمه برخى قسمت هاى بحار مانند [[توحید مفضل (کتاب)|توحید مفضل]] توسط خود علامه مجلسی.
  
==ترجمه==
+
==چاپهای کتاب==
 
   
 
   
ترجمه هاى زيادى از بحار موجود است از جمله:
+
#کتاب بحارالأنوار اولین بار در ۲۵ جلد رحلى منتشر شد. این چاپ سنگى معروف به کمپانى است.
 
+
#چاپ دیگر این کتاب توسط دارالکتب الإسلامیه در ۱۱۰ جلد تهیه شده است. از این چاپ به دفعات مکرر افست شده و چاپ موجود در بازار همین نسخه است.
# ترجمه اى توسط يكى از علماى هندوستان براى شاهزاده سلطان محمد بلند اختر
 
# ترجمه اى با نام «[[عين اليقين]]» از حاج شيخ محمد تقى آقا نجفى اصفهانى، متوفاى 1332 هجرى
 
# «[[كشف الأسرار]]» از سيد اسماعيل موسوى زنجانى
 
# «[[بنادر البحار]]»، كه ترجمه و تلخيص بحار است. از سيد على نقى فيض الاسلام متوفاى 1406 هجرى. (مترجم [[نهج البلاغه]] و [[صحيفه سجاديه]])
 
# ترجمه برخى قسمت هاى بحار مانند توحيد مفضل توسط خود علامه
 
 
 
<I>تذكر:</I> برخى از اين ترجمه  ها از يك يا چند مجلد بحار به صورت پراكنده است.
 
  
==مهمترين اثر==
+
در یک چاپ از مؤسسه آل البیت علیهم السلام که افست همان چاپ اسلامیه است. فهرست  هاى بحار که جلد ۵۴ - ۵۶ بوده به آخر کتاب منتقل شده، بنابراین شماره مجلدات از ۵۴ به بعد با چاپ اسلامیه متفاوت شده است.
 
 
مهمترين و معروفترين اثرى كه پيرامون بحارالأنوار تاكنون تأليف شده، كتاب ارزشمند [[سفينة البحار]] است كه توسط محدث كبير [[حاج شيخ عباس قمى]] (متوفاى 1359 هجرى) تدوين شده است.
 
 
 
==ديگر فعاليت ها==
 
 
 
پيرامون اين اثر ارزشمند اقدامات فراوان ديگرى صورت گرفته كه شامل ترجمه  هاى فراوان، تلخيص  هاى متنوع، معجم  هاى گوناگون و به شكل هاى مختلف و مستدركاتى هستند كه به جهت اختصار از ذكر نام آن ها خوددارى مى  كنيم.
 
 
 
==چاپ==
 
 
# كتاب بحارالأنوار اولين بار در 25 جلد رحلى منتشر شد. اين چاپ سنگى معروف به كمپانى است.
 
# چاپ ديگر اين كتاب توسط دارالكتب الإسلاميه در 110 جلد تهيه شده است. از اين چاپ به دفعات مكرر افست شده و چاپ موجود در بازار همين نسخه است.
 
 
 
در يك چاپ از مؤسسه آل البيت عليهم السلام كه افست همان چاپ اسلاميه است. فهرست  هاى بحار كه جلد 54 - 56 بوده به آخر كتاب منتقل شده، بنابراين شماره مجلدات از 54 به بعد با چاپ اسلاميه متفاوت شده است.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 +
 +
==متن کتاب==
 +
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/59017/بحار-الأنوار-الجامعة-لدرر-أخبار-الأئمة-الأطهار '''بحار الأنوار''']
  
 
==منابع==
 
==منابع==
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار معجم موضوعی بحار الانوار [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "بحارالانوار"
 
 
*گلشن ابرار، زندگی نامه علامه مجلسی از حسن ابراهيم زاده(ج 1، ص 249)در دسترس در [http://www.andisheqom.com/Files/olamabio.php?level=4&scid=30990 اندیشه قم]، بازیابی:25 آبان 1392
 
 
*[[علامه مجلسى]]
 
 
*دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بحارالانوار" از مهدي‌ مطيع‌ در دسترس در [http://library.tebyan.net/newindex.aspx?pid=102834&ParentID=0&BookID=97570&MetaDataID=27846&Volume=11&PageIndex=256&PersonalID=0&NavigateMode=CommonLibrary&Content= سایت تبیان]، بازیابی:25 آبان 1392
 
  
*[http://www.majlesi.net/ پایگاه اطلاع رسانی علامه محمد باقر مجلسی]
+
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار معجم موضوعی بحار الانوار [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "بحارالانوار".
  
==مطالعه بیشتر==
+
*گلشن ابرار، زندگی نامه علامه مجلسی از حسن ابراهيم زاده(ج 1، ص 249)در دسترس در [http://www.andisheqom.com/Files/olamabio.php?level=4&scid=30990 اندیشه قم]، بازیابی:25 آبان 1392.
  
*[http://majlesi.ahlolbait.com/ سایت بنیاد علمی پژوهشی علامه مجلسی].
+
*دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بحارالانوار" از مهدي‌ مطيع‌ در دسترس در [http://library.tebyan.net/newindex.aspx?pid=102834&ParentID=0&BookID=97570&MetaDataID=27846&Volume=11&PageIndex=256&PersonalID=0&NavigateMode=CommonLibrary&Content= سایت تبیان]، بازیابی:25 آبان 1392.
  
==متن کتاب بحارالأنوار==
+
*[http://www.majlesi.net/ پایگاه اطلاع رسانی علامه محمد باقر مجلسی].
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/59017/بحار-الأنوار-الجامعة-لدرر-أخبار-الأئمة-الأطهار  بحارالأنوار]
 
  
 
{{حدیث}}
 
{{حدیث}}

نسخهٔ ‏۵ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۳۲

این کتاب با نام کامل «بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام» از مهمترین کتابهای جامع حدیث شیعه است که توسط علامه مجلسی (م، ۱۱۱۰ ق) با همکاری گروهی از همکاران و شاگردان ایشان تدوین شده است. «بحارالأنوار» در حقیقت دائرة المعارف بزرگ حدیث، شامل کلیه مباحث اسلامى از تفسیر قرآن و تاریخ گرفته تا فقه و کلام و... می باشد.

بحارالانوار.jpg
نویسنده محمدباقر مجلسی
موضوع احادیث شیعه
زبان عربی
تعداد جلد ۱۱۰
{{{عنوان افزوده1}}} {{{افزوده1}}}
{{{عنوان افزوده2}}} {{{افزوده2}}}

بحارالأنوار

مؤلف

محمدباقر بن محمدتقى بن مقصودعلى مجلسى (۱۰۳۷- ۱۱۱۰ ق)، مشهور به علامه مجلسى و مجلسى ثانى، فقیه، محدث، متکلم و شاعر متخلص به مشتاق، شیخ‎ الاسلام اصفهان و از دانشمندان بزرگ اواخر حکومت صفوی است. پدر او مولی محمدتقی (مجلسی بزرگ) یکی از مفاخر و بزرگان و اعلام شیعه بود. کتاب بحار الأنوار او، گسترده‌ترین کتاب حدیثی شیعه است که در طول چهل سال تدوین شده است. از دیگر آثار ایشان، حیاة القلوب و حلیة المتقین را می توان نام برد. از جمله اساتید ایشان، ملا صالح مازندرانی، فیض کاشانی، و ملا خلیل قزوینی ذکر شده است.

تاریخ تألیف

ابتداى نوشتن «بحار» در سال ۱۰۷۰ هجرى بود و تا سال ۱۱۰۳ هجرى ادامه یافت. البته مجلدات بحار به ترتیب تألیف نگشت. بلکه کاملا متفرق آماده شدند مثلا در سال ۱۰۷۷ هجرى جلد دوم بحار تمام شد و پس از آن جلد پنجم و سپس یازدهم آماده گشت. جلد دهم در سال ۱۰۷۹ هجرى به اتمام رسید و پس از آن جلد نهم کامل شده و جلد سوم نیز در سال ۱۰۸۰ به اتمام رسید. آخرین مجلد بحار نیز جلد چهاردهم آن بود که در سال ۱۱۰۳ هجرى کامل گشت. (این ارقام مجلدات بر اساس ترتیب ۲۵ جلدى علامه است.)

ارزش و اعتبار

«بحارالأنوار» از عمده ترین و گسترده ترین جوامع حدیثى شیعه است که روایات کتب حدیث را با تبویب و نظم نسبتا کاملى جمع نموده است. علامه مجلسى در تفسیر و شرح روایات از منابع مختلف لغت، فقه، تفسیر، کلام، تاریخ، اخلاق و... استفاده کرده است.

علامه براى جمع آورى مطالب این کتاب به جهت امکانات فراوانى که در اختیار داشته، بهترین و معتبرترین نسخه هاى موجود از هر کتاب را بدست آورده است. در این کتاب مکررات نیز حذف شده و تنها آدرس موارد مشابه ذکر گردیده است.

مجلسى در نقل مطالب بسیار دقیق عمل کرده و تقطیع در این کتاب جایگاهى ندارد. همچنین امانت در نقل و شیوه نقل مطالب دقیقا رعایت شده است. در مجموع بحارالأنوار کتابخانه اى جامع از کتب و تألیفات معتبر شیعى است که مطالب آن با نظم منطقى در کنار هم چیده شده است.

انگیزه نگارش

مرحوم مجلسى پس از آموختن کتب روایى مشهور به دنبال کتب و مراجع دور افتاده رفت. این اصول به خاطر بى اعتنایى به آن ها و توجه زیاد بزرگان به کتب مشهور از قبیل کتب اربعه و... مهجور مانده بودند و سال ها کسى سراغ آن ها را نمى گرفت. علامه که اوضاع را چنین دید عده اى را براى یافتن این کتب به شهرها و کشورهاى مختلف اسلامى گسیل داشت و با همت و پشتکار او مقدار زیادى از این کتب پیدا شد.

علامه مجلسى پس از مطالعه این منابع مهم و پى بردن به ارزش آنها نهایت سعى خویش را براى نسخه بردارى و تکثیر این کتب نمود. به همین جهت است که هم اکنون نسخه هاى خطى فراوانى از کتب مختلف اسلامى از قرن ۱۱ و ۱۲ هجرى در دست است. علامه شاگردان خود را نیز تشویق مى کرد به طورى که مثلا از سید نعمت الله جزائرى که از شاگردان مبرز علامه مجلسى است ده ها کتاب موجود است که به خط خویش آنها را استنساخ نموده است.

علامه مشکل مهمى در این کتب یافت و آن تنوع فراوان عناوین کتاب ها و تنوع موضوعات بود به طورى که گاهى یافتن مطلب و موضوع دلخواه در آنها کارى بسیار مشکل و خسته کننده مى شد. از سویى بیم آن مى رفت که پس از چند سال یا چند دهه دوباره گرد غربت بر این کتب بنشیند و زحمات علامه و معاصرانش عقیم بماند و احتمالا تمام نسخه هاى این کتب نابود گردد. به خاطر این مسائل بود که علامه مجلسى کمر همت بست تا «بحارالأنوار» را تألیف نماید و این میراث و گنجینه عظیم را براى همیشه جاودان سازد.

از طرفى علامه همه چیز را در روایات و سنت نبوى و علوى مى دید، لذا با آن که در علوم مختلف قدم برداشت و راه هاى گوناگون علمى را سپرى نمود دوباره به سراغ اهل بیت علیهم السلام و سخنان آنان آمد. او خود در مقدمه بحار چنین مى گوید: «من در آغاز جوانى بر دانش آموزى در انواع علوم حریص بودم و مدتى از عمر خویش را در استفاده از این دانش ها سپرى کردم، ولى پس از اندیشه در ثمرات این علوم و تأمل در علم سودمند براى آخرت دریافتم که زلال علم تنها از سرچشمه وحى و روایات اهل بیت علیهم السلام بدست مى آید...».

بدین سان علامه که علوم عقلى و نقلى گوناگون عصر خویش را خوانده و در هریک از آن ها استادى توانمند بود وجهه نظر خویش را معطوف به کلمات گهربار معصومین علیهم السلام نمود و تمام تلاش خود را در حفظ و تعلیم و تعلم آن ها صرف کرد. علامه با این اقدام بى نظیر دهها هزار روایت ارزشمند را از خطر نابودى نجات داد.

همکاران علامه مجلسی

علامه مجلسی برای‌ اجرای‌ چنین‌ کار عظیمى‌ از همکاران‌ و شاگردان‌ بسیاری‌ کمک‌ گرفته‌ که‌ در برخى‌ منابع‌ شمار آنها را بالغ‌ بر هزار نفر دانسته‌اند و کسانى‌ چون‌ میرزا عبدالله‌ افندی‌، میرمحمد صالح‌ حسینى‌، ملا ذوالفقار، ملا محمد رضا، عبدالله‌ بن‌ نورالدین‌ بحرینى‌، نعمت‌ الله‌ جزایری‌ و آمنه‌ خاتون‌ خواهرش‌ را جزو همکاران‌ وی‌ شمرده‌اند.[۱]

شیوه بیان مطالب

کتاب بحارالأنوار به کتاب هاى متعدد تقسیم شده که هر موضوع کلى یک کتاب است. هر کتاب نیز داراى ابواب کلى است و زیر مجموعه هر باب کلى باب هاى جزئى قرار دارد. برخى ابواب جزئى نیز داراى فصل هایى است که زیر مجموعه آنها هستند. شیوه چینش مطالب در بحار بسیار متأثر از کتاب کافى است، البته تفاوت هایى هم در این بین دیده مى شود. از جمله، علامه برخى ابواب و کتب را براى اولین بار مطرح کرده مانند «کتاب السماء والعالم» و تاریخ انبیاء و ائمه اطهار علیهم السلام.

در هر موضوع نیز ابتدا آیات قرآن مرتبط با آن موضوع آمده است. در صورت لزوم، توضیح و تفسیرى هم براى آیات بیان شده که بیشتر استفاده علامه از تفسیر «مجمع البیان» طبرسى و «مفاتیح الغیب» فخر رازى است.

پس از آن روایات هر باب به تفصیل آمده است. روایات با ذکر سند کامل و مأخذ نقل ذکر شده است. روایات تکرارى از یک یا چند منبع آدرس داده شده و اختلافات در سندها یا متن روایات مشابه در کتب گوناگون تذکر داده شده است.

در بسیارى موارد علامه مجلسى با عنوانى مانند «بیان» توضیحات و شرح هایى بر روایات زده که بسیار از حیث مطالب و موضوعات متنوع است، به طورى که جمع آورى این شرح ها و بیان ها خود چند جلد کتاب ارزشمند مى شود.

آنچنان که از سخنان علامه روشن مى شود، ایشان در ضمن تألیف بحار تصمیم به نوشتن شرحى بدیع و جامع بر بحار داشته است. همچنین قسمت «بیان» علامه در ۱۳ مجلد از بحار بسیار کم است و روشن است که علامه فرصت نوشتن آن ها را پیدا نکرده است.

مجلسى روایاتى نیز در دست داشته که در بحار نیاورده و بنا داشته آن ها را همراه با روایات جدیدى که بدست مى آورد در کتابى مستقل به عنوان «مستدرک البحار» جمع نماید که متأسفانه اجل به او مهلت نداد.

تعداد و محتوای مجلدات بحار الانوار

بحارالأنوار توسط مؤلف در ۲۵ جلد تنظیم شد. البته به جهت طولانى شدن جلد ۱۵ این جلد به ۲ مجلد تقسیم شد و رقم مجلدات بحار به ۲۶ رسید. دارالکتب الاسلامیه همین ۲۶ جلد را در ۱۱۰ جلد چاپ نموده که جلد ۵۴ - ۵۶ آن فهرست ها و آدرس هاى کتاب مى باشد.

متأسفانه علامه مجلسى فرصت پاکنویس قسمت دوم جلد ۱۵ تا پایان کتاب را نیافته است. (به جز جلد ۱۸ و ۲۲) این مجلدات توسط میرزا عبدالله افندى، صاحب ریاض العلماء که از شاگردان علامه بوده پاکنویس شده است. به همین خاطر شیوه نگارش این مجلدات با بقیه کتاب بسیار متفاوت است و برخى عناوین باب ها خالى است و روایتى در آن ها دیده نمى شود. توضیحات و بیان هاى علامه نیز در این قسمت از کتاب کاهش چشمگیرى دارد.

فهرست بحار الانوار

موضوعات مطرح شده در بحار الانوار (طبع قدیم) به ترتیب مجلدات آن به شرح زیر می‌باشد:

  • جلد اول: این جلد مشتمل بر ۴۰ باب شامل کتاب عقل و جهل، فضیلت علم و علما و طبقات آنها، حجیت اخبار و قواعدی که از آنها استخراج می‌شود، نکوهش قیاس با مقدمه مفصل درباره مصادر کتاب و توفیق مصادر و مطالب سودمند می‌باشد.
  • جلد دوم: مشتمل بر ۳۱ باب شامل کتاب توحید و صفات خداوند و اسماء حسنای ذات الهی، توحید مفضل، رساله اهلیلجه.
  • جلد سوم: مشتمل بر ۵۹ باب شامل کتاب عدل، مشیت، اراده، قضا، قدر، هدایت، ضلالت، امتحان، طینت، میثاق، توبه، علل احکام، مقدمات مرگ و موخرات آن.
  • جلد چهارم: کتاب احتجاجات و مناظرات در ۸۳ باب.
  • جلد پنجم: احوال پیامبران و سرگذشت آنها در ۸۲ باب است.
  • جلد ششم: این جلد مشتمل بر ۷۲ باب، شامل احوال پیغمبر اکرم و جمعی از پدران آن حضرت، شرح حقیقت معجزه و چگونگی اعجاز قرآن، شرح حال ابوذر، سلمان، عمار، مقداد و برخی دیگر ازبزرگان.
  • جلد هفتم: در مشترکات احوالات ائمه علیه‌السلام و شرایط امامت و چگونگی ولایت آنها و شئون غریبه و برتری آنها نسبت به پیغمبران سابق و ثواب دوستی آنها و فضیلت ذریه آن ذات مقدسه وپاره‌ای از مناظرات علماء در ۱۵۰ باب.
  • جلد هشتم: فتنه‌هایی که بعد از پیغمبر روی داد، سیرت خلفا و آنچه در روزگار آنها اتفاق افتاد، جنگ جمل، جنگ صفین، جنگ نهروان، غارتگری معاویه از اطراف عراق، احوال بعضی از اصحاب امیرالمومنین، شرح قسمتی از اشعار منسوب به آن حضرت و شرح برخی از نامه‌های آن وجود مقدس در ۶۲ باب.
  • جلد نهم: احوال امیرالمومنین از ولادت تا شهادت، سرگذشت ابوطالب پدر آن حضرت و ایمان او و گروهی از اصحاب امیرالمومنین و روایات وارده در امامت امامان دوازده گانه در ۱۲۸ باب.
  • جلد دهم: احوال حضرت فاطمه علیها السلام و امام حسن علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام، خروج مختار و خونخواهی از قتله کربلا در ۵۰ باب.
  • جلد یازدهم: احوال ائمه چهارگانه بعد از امام حسین یعنی امام زین العابدین علیه‌السلام، امام محمد باقر علیه‌السلام، امام جعفر صادق علیه‌السلام، امام موسی کاظم علیه‌السلام و جماعتی از اصحاب و فرزندان آنها در ۴۶ باب.
  • جلد دوازدهم: شرح حال چهار امام قبل از امام منتظر یعنی امام رضا علیه‌السلام، امام محمد تقی علیه‌السلام، امام علی النقی علیه‌السلام، امام حسن عسکری علیه‌السلام. شرح حال بعضی از اصحاب آنها در ۳۹ باب.
  • جلد سیزدهم: احوال حجت منتظر عجل الله تعالی فرجه در ۳۶ باب.
  • جلد چهاردهم: آسمان و جهان (سماء و عالم) پیدایش آنها، اجزاء آنها مانند فلکیات، فرشتگان، جن، انسان، حیوان، عناصر، صید، طریق کشتار حیوانات، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و تمام کتاب طب النبی و کتاب طب الرضا در۲۱۰ باب.
  • جلد پانزدهم: ایمان و کفر در سه بخش: ایمان و شرط آن و صفات مومنین و فضل آنها و فضل شیعه و اوصاف آنها. دوم: اخلاق حسنه و آنچه موجب نجات آدم از مهالک دنیاست. سوم: کفر و شعب آن و اخلاق رزیله که جمعا در ۱۰۸ باب آورده شده است.
  • جلد شانزدهم: در آداب و سنن، زینتها و تجملات، نظافت، سرمه کشیدن، استعمال عطریات، شب زنده داری، خواب، سفر، منهیات و گناهان کبیره در ۱۳۱ باب.
  • جلد هفدهم: مواعظ و حکم در ۷۳ باب.
  • جلد هجدهم: در دو بخش: طهارت که مشتمل بر شش باب است. و بخش دوم: صلاة در صد و شصت و یک باب بعلاوه رساله «ازاحة العلة» شاذان بن جبرئیل قمی.
  • جلد نوزدهم: نیز در دو بخش: فضایل قرآن و آداب آن و ثواب و اعجاز آن. همچنین تمام تفسیر نعمانی در ۱۳۰ باب. بخش دوم: درباره ذکر و انواع آن و آداب دعا و شروط آن، حرزها، دعا برای دردها، صحیفه ادریس و غیره در ۱۳۱ باب.
  • جلد بیستم: زکات، خمس، صدقه، نماز، اعتکاف، اعمال سال در ۱۲۲ باب.
  • جلد بیست و یکم: حج، عمره، احوال شهر مدینه و غیره در ۸۴ باب.
  • جلد بیست و دوم: زیارتهایی که از ائمه معصومین نقل شده است در ۶۴ باب.
  • جلد بیست و سوم: عقود و ایقاعات در ۱۳۰ باب.
  • جلد بیست و چهارم: احکام شرعی تا کتاب دیات در ۴۸ باب.
  • جلد بیست و پنجم: اجازات و تمام فهرست شیخ منتخب الدین رازی ، منتخب کتاب "سلافة العصر" سید علیخان شیرازی، اوایل کتاب اجازات سید بن طاووس، اجازه کبیره علامه حلی برای "بنی زهره" و اجازه شهید اول و شهید دوم و غیره آن.

منابع بحارالأنوار

پیرامون منابع نقل علامه مجلسی در بحار، توضیحاتى در مقدمه کتاب آمده است. ایشان در فصل اول از مقدمه نام ۳۷۵ کتاب را به عنوان مصادر بحار آورده و به آثارى دیگر با کلماتى چون «و غیره» و «و سایر آثاره» اشاره نموده است. این منابع از حیث تنوع موضوعات بسیار گسترده اند و شامل کتب حدیث، فقه، اصول، تفسیر، رجال، انساب، تاریخ، کلام، فلسفه و لغت مى شوند.

به خاطر اشتهار کتب اربعه علامه از آن ها مطالب فراوانى نقل نکرده است. (به جز کافى که بیش از ۳۵۰۰ مورد به آن استناد شده، و الا مثلا از من لایحضره الفقیه کمتر از یکصد مورد نقل دارد.)

در بین منابع، به جز کتاب «شهاب الأخبار» بقیه کتب کاملا شیعى است. (علامه مجلسی قاضى نعمان بن محمد صاحب دعائم الإسلام را هم شیعه مى داند.) بیشترین ذکر علامه مجلسى از کتب اهل سنت به جهت تأیید یا توضیح روایات است یا براى رد روایات عامه.

میزان استفاده علامه مجلسى از منابع مختلف یکسان نیست. ایشان براى حدود ۸۰ منبع از مصادر بحار اسم رمز مشخص کرده که این کتب در حقیقت منابع اصلى بحار هستند. بعضى کتب مانند طب الرضا علیه السلام، توحید مفضل، مسائل على بن جعفر علیه السلام، فهرست شیخ منتجب الدین و کتاب أهلیلجه به طور کامل در متن بحار آمده اند.

علامه به جز این منابع از دیگر کتب بسیار کم استفاده کرده و در بیشتر موارد، آن کتب را در توضیح و شرح روایات استفاده نموده است.

علامه از برخى منابع ذکر شده در ابتداى کتاب اصلا استفاده نکرده مانند کتاب هاى «جمل العلم والعمل» و «المقنع» سید مرتضى و «منتقى الجمان» و بسیارى از آثار ابن طاووس؛ (شاید علامه قصد استفاده از آن ها را داشته اما به جهت مشکلات و موانع اتمام بحار و اتمام شرح بر مجلدات آن، موفق به این کار نشده است.)

اعتبار منابع

علامه مجلسى با دقت و وسواس بسیار به اعتبار و عدم اعتبار منابع خویش مى نگریست. او در فصل دوم از مقدمه بحار بحثى مفصل در اعتبار منابع و نسخه هاى کتب آورده است. از جمله این که:

بسیارى از این کتب انتسابشان به مؤلفین بسیار مشهور است به طورى که علامه نیازى به بحث پیرامون اعتبار آن ها ندیده است. برخى کتب چون احتجاج و غرر الحکم که اسناد روایات را حذف کرده اند چون روایاتشان مطابق دیگر کتب بوده معتبر دانسته شده اند.

از کتبى مانند عوالی اللآلی و تنبیه الخواطر که روایات شیعه و سنى را مخلوط کرده اند بسیار کم استفاده شده. روایات برخى کتب همچون کتاب قاضى نورالله شوشترى چون در منابع مشهورتر عینا آمده از آن منابع نقل شده است.

از کتاب هاى مصباح الشریعه و دیوان امام على علیه السلام بسیار کم نقل شده، چرا که سند ندارند و شباهت آنها به کلام معصوم علیه السلام کم است.

علامه صحیح ترین و معتبرترین نسخه ها را در حد امکان به دست آورده، بنابر این شهادت به صحت و اعتبار مصادر مورد استفاده اش در بحار داده است. البته این به معنى قبول تمام روایات آن کتب نیست چنان که علامه نیز گاهى در «بیان» هاى خویش به ضعف برخى روایات اشاره دارد.

آثار پیرامون بحارالأنوار

پیرامون این اثر ارزشمند اقدامات فراوان دیگرى صورت گرفته که شامل ترجمه هاى فراوان، تلخیص هاى متنوع، معجم هاى گوناگون و به شکل هاى مختلف و مستدرکاتى هستند. مهمترین و معروفترین اثرى که پیرامون بحارالأنوار تاکنون تألیف شده، کتاب ارزشمند سفینة البحار است که توسط محدث کبیر حاج شیخ عباس قمى (متوفاى ۱۳۵۹ هجرى) تدوین شده است.

همچنین ترجمه هاى زیادى از بحار موجود است -گرچه برخى از این ترجمه ها از یک یا چند مجلد بحار به صورت پراکنده است- از جمله:

  1. ترجمه اى توسط یکى از علماى هندوستان براى شاهزاده سلطان محمد بلند اختر
  2. ترجمه اى با نام «عین الیقین» از حاج شیخ محمدتقى آقا نجفى اصفهانى، متوفاى ۱۳۳۲ هجرى
  3. «کشف الأسرار» از سید اسماعیل موسوى زنجانى
  4. «بنادر البحار»، که ترجمه و تلخیص بحار است. از سید على نقى فیض الاسلام متوفاى ۱۴۰۶ هجرى. (مترجم نهج البلاغه و صحیفه سجادیه)
  5. ترجمه برخى قسمت هاى بحار مانند توحید مفضل توسط خود علامه مجلسی.

چاپهای کتاب

  1. کتاب بحارالأنوار اولین بار در ۲۵ جلد رحلى منتشر شد. این چاپ سنگى معروف به کمپانى است.
  2. چاپ دیگر این کتاب توسط دارالکتب الإسلامیه در ۱۱۰ جلد تهیه شده است. از این چاپ به دفعات مکرر افست شده و چاپ موجود در بازار همین نسخه است.

در یک چاپ از مؤسسه آل البیت علیهم السلام که افست همان چاپ اسلامیه است. فهرست هاى بحار که جلد ۵۴ - ۵۶ بوده به آخر کتاب منتقل شده، بنابراین شماره مجلدات از ۵۴ به بعد با چاپ اسلامیه متفاوت شده است.

پانویس

  1. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بحارالانوار" از مهدی‌ مطیع‌


متن کتاب

بحار الأنوار

منابع

  • مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار معجم موضوعی بحار الانوار [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "بحارالانوار".
  • گلشن ابرار، زندگی نامه علامه مجلسی از حسن ابراهيم زاده(ج 1، ص 249)در دسترس در اندیشه قم، بازیابی:25 آبان 1392.
  • دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بحارالانوار" از مهدي‌ مطيع‌ در دسترس در سایت تبیان، بازیابی:25 آبان 1392.