چارقل
«چار قُل»، مخفف «چهار قُل»، عنوانی برای چهار سوره مبارکه: کافرون، اخلاص، فلق و ناس در قرآن کریم است. خواندن «چهار قل» برای تعویذ و در امان ماندن خود و فرزند و مال از بلایا، در روایات مطرح شده و از قدیم‌الایام تاکنون در میان فارسی‌زبانان نیز رایج بوده است.
محتویات
سوره‌ها با فعل امر قل
«چار قل»، به چهار سوره از قرآن کریم که با فعل امر «قُل» آغاز می‌شوند، اشاره دارد که عبارت‌اند از: سوره کافرون: «قُلْ یا أَیهَا الْکافِرُونَ»، سوره اخلاص: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ»، سوره فلق: «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ» و سوره ناس: «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ».
هر چند در قرآن کریم، سوره جن نیز با «قُل» آغاز می‌شود،[۱] ولی فقط این چهار سوره کوتاه را در شمار این عنوان گنجانده‌اند. از این چهار سوره با نامهای «سُوَرقل»،[۲] «قَلاقِل» و «ذات القلاقِل» نیز یاد شده است.
چهار قل برای تعویذ
در یک حدیث نبوی، مشهور به حدیث ذات‌القلاقل، برای تعویذ و در امان ماندن خود و فرزند و مال از آسیب، خواندن این چهار سوره توصیه شده است.[۳] همچنین از قدیم‌الایام تاکنون در میان فارسی‌زبانان رایج بوده و در متون نظم و نثر گاهی این تعبیر بکار رفته است.[۴]
هر چند در حوزه فضائل‌القرآن و خواص قرآن هیچ‌گونه خواص، ثواب یا فضیلتی برای قرائت این چهار سوره با هم ذکر نشده اما در برخی احادیث خواندن سوره‌های اخلاص، فلق و ناس به همراه سوره حمد[۵] یا آیة الکرسی[۶] و این چهار سوره به همراه سوره نصر[۷] به عنوان حرز و ذکر و تعویذ توصیه شده است.
علاوه بر این در برخی نمازها مانند نماز شب و نمازهای مستحب در شبهای ماه رجب، خواندن این چهار سوره سفارش شده است.[۸]
تفسیر القلاقل
گفتنی است که ابن‌سینا در کتابی با نام «تفسیرالقلاقل» به تفسیر سه سوره از چارقل (سوره‌های اخلاص، فلق و ناس) پرداخته است. این اثر به کوشش احسان یارشاطر با عنوان تفسیر سوره توحید، تفسیر سوره فلق و تفسیر سوره ناس در پنج رساله به چاپ رسیده است.
همچنین ابوالمکارم محمود بن محمد حسنی واعظ، در تفسیری با نام «بلابل القلاقل» به تفسیر آیاتی که با فعل امر «قُل» آغاز می‌شود، پرداخته است.
پانویس
- ↑ رجوع کنید به سوره جن: ۱.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، ص۵۹۷.
- ↑ رجوع کنید به قطب راوندی، سلوه الحزین، ص۸۵؛ مجلسی، ج۵۱، ص۲۶۰، ج۸۹، ص۳۴۱؛ برای نسخه‌ای از روایت این حدیث رجوع کنید به آقا بزرگ تهرانی، ج۶، ص۳۷۶.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به سنایی، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، ص۴۰۴، ۵۶۷؛ جامی، دیوان، ج۲، ص۴۹۴؛ نظیری، دیوان، ص۳۱۷؛ آل‌احمد، دید و بازدید، ص۱۹؛ کتیرائی، از خشت تا خشت، ص۴۶.
- ↑ حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۵.
- ↑ حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۲.
- ↑ طبرسی، ج۱۰، ص۸۳۹؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۴۳۳؛ سیوطی، ج ۸، ص۶۰۰.
- ↑ رجوع کنید به خطیب شربینی، مغنی‌المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، ج۱، ص۲۲۱؛ حرّعاملی، ج۸، ص۹۲؛ دمیاطی، اعانه الطالبین، ج۱، ص۲۹۰.
منابع مقاله
- جلال آل‌احمد، دید و بازدید، تهران ۱۳۴۹ ش؛
- ابوالفتوح رازی، تفسیر روض‌الجنان و روح‌الجنان، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۶ ش؛
- عبدالرحمان‌بن احمد جامی، دیوان، چاپ اعلاخان افصح‌زاد، تهران ۱۳۷۸ ش؛
- عبدعلی‌بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۷۰ ش؛
- محمدبن احمد خطیب شربینی، مغنی‌المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، [قاهره] ۱۳۷۷/۱۹۵۸؛
- عثمان‌بن محمد شطا دمیاطی، اعانه الطالبین، بیروت ۱۴۱۸؛
- محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران ۱۳۶۲ ش؛
- مجدودبن آدم سنایی، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش؛
- سعیدبن هبهاللّه قطب راوندی، کتاب سلوه الحزین، المعروف ب الدعوات ، قم ۱۴۰۷؛
- محمود کتیرائی، از خشت تا خشت، تهران ۱۳۷۸ ش؛
- محمدحسین نظیری، دیوان، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۹ ش.
منبع
- محمدعلی لسانی فشارکی، مدخل «چارقل» در دانشنامه جهان اسلام، جلد۱۱.
