فهرست کتاب های چاپی فارسی (کتاب)
 | |
| نویسنده | خانبابا مشار |
| موضوع | کتابشناسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۵ |
|
| |
کتاب «فهرست کتابهای چاپی فارسی» تألیف خانبابا مشار (م ۱۳۵۹ ش)، اهم كتابشناسى کتب چاپى فارسى را پس از پيدايش چاپ تا آغاز طبع كتابشناسى ملى ايران، شامل مىشود. مُشار، پایه کتابشناسی کتابهای چاپی فارسی را نهاد و کتاب او جامعترین کتابشناسی کتابهای چاپی فارسی تا زمان انتشار آنهاست.
محتویات
مؤلف
خانبابا مشار در ۱۲۷۹ ش. در تهران، در خانواده ای از ملاکین قاجار، زاده شد. علاقه به کتاب و کتابخوانی از همان دوران کودکی همراه او بود و به خرید کتاب توجه زیادی داشت. او پس از اتمام تحصیلات مقدماتی و متوسطه، از سال ۱۲۹۸ ش. در وزارت مالیه به کار مشغول شد. همزمان نزد اساتید وقت به تحصیل علوم قدیمه پرداخت. در وزارت مالیه در قسمت بایگانی کار می کرد. چند کلاس مالی را هم که برای کارمندان وزارت خانه تشکیل شده بود، اداره می کرد.
مشار در سال ۱۳۲۵ ش. به تقاضای خود، پس از بیست و یک سال خدمت، بازنشسته شد. بعد از این سال، کار تدوین فهرست را به طور جدی شروع کرد. امری که بسیار مورد علاقه اش بود و از سال ها پیش مقدماتش را فراهم کرده بود. او نویسندۀ دو کتابشناسی مشهور «مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی» (۱۳۴۰ش) و «فهرست کتابهای چاپی فارسی» (۱۳۳۷-۱۳۴۲؛ ۱۳۵۰؛ ۱۳۵۲ش) است.
خانبابا مشار پس از قریب شصت سال تلاش پیگیر در تدوین بزرگترین کتابشناسی آثار چاپی فارسی، پس از سه سال تحمل بیماری در ۲۹ شهریور ۱۳۵۹ در سن هشتاد سالگی درگذشت.
معرفی کتاب
خانبابا مشار که پیوسته از همان کودکی و نوجوانی کتابهایی خریداری کرده بود، به فکر تدوین فهرست آنها افتاد، تا هنگام خرید کتاب، یک کتاب را دو بار نخرد. همین امر مقدمه ای شد برای کار بزرگی که مدت سی سال از بهترین روزهای زندگی او را شامل شد.
شوق مطالعه در آثار مكتوب، نویسنده را متوجه خلأيى كرد كه ديرينهسالى پيش، اسلاف او چون ابن نديم (۳۷۷ق) و حاجی خلیفه (۱۰۶۷ق) آن را احساس كرده بودند و اين بار بايد او بار قريب به دويست سال تلاش صنعت چاپ را بر دوش كشد و فهرست توصيفى و تحليلى كتابهايى را گردآورى كند كه تعداد آنها بر بيست هزار عنوان بالغ مىشد.
نویسنده براى گردآورى اين فهرستگانها، تلاشهاى زيادى به عمل آورده است؛ به نقاط مختلفى سفر كرده تا بتواند يك مجموعه كاملى را فراهم آورده و حاصل تمامى عمر خويش را بهصورت رايگان در اختيار مردم قرار داده است. وى بايد براى يافتن منابع خود، به روزگاران گذشته چون عهد صفویه گام مىنهاد؛ ازاينرو كار خويش را از كتابخانهاى در اصفهان آغاز نمود، اما چون نتوانست در آنجا كتابى به فارسى بيابد، از كتابخانه عباسميرزاى نايبالسلطنه در تبریز كمك گرفت. دكتر محسن صبا معتقد است كه اين كتاب، «يكى از اهم كتبى است كه براى آشنايى فرهنگ ايران، وجود آن بىنهايت لازم و واجب است».
کتاب «فهرست کتابهای چاپی فارسی»، حاصل ابراز علاقه انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی به سرپرستی سیدحسن تقیزاده نسبت به تهیه کتابشناسی جامع انتشارات فارسی در رشتههای مورد علاقه انجمن بود. انجمن مذکور پس از اطلاع از کار خانبابا مشار، به وی پیشنهاد کرد از دستنویسهایی که برای کتاب «مؤلفین کتب چاپی و عربی» گردآوری کرده بود، یک فهرست الفبایی از نام کتابهای چاپی فارسی تهیه کند. مشار این پیشنهاد را پذیرفت و حاصل کار خود را در اختیار انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی گذارد.
مىتوان چنين ادعا نمود كه فهرست كتب فارسى چاپى مشار، يك كتابشناسى گذشتهنگر است و اهميت كار او در اينجاست كه آثار چاپى فارسى در سراسر كشور و حتى عراق و لبنان پراكنده بود و هنوز نيز اين پراكندگى شايع است و ايشان، يکیک آثارى را كه معرفى كرده، خود شناسايى و به شرح و توصيف آنها پرداخته است.
كتابشناسى مشار در حقيقت نخستين فهرست نسبتا جامع چاپى فارسى محسوب مىشود؛ زيرا تا آن زمان، چه در ايران و چه در ديگر كشورها، كتابشناسان بيشتر به تهيه فهرست نسخههاى خطى فارسى پرداخته بودند؛ ازاينرو كتابهاى چاپى فارسى بهنحو جامع، گردآورى نشده بود. اهميت كار او زمانى روشن مىگردد كه بدانيم از كتابهاى چاپى فارسى، نه مجموعه كاملى در كتابخانهاى است و نه مشخصات آنها در فهرستهاى كتابخانهها بهصورت كامل و صحيح ذكر شده است.
محتوای کتاب
کتاب «فهرست کتابهای چاپی فارسی» در پنج جلد تنظيم شده است. ویرایش نخست این کتاب (۱۳۳۷-۱۳۴۲)، حاوی مشخصات حدود ۱۴۰۰۰ (از بین ۲۰۰۰۰) عنوان کتاب فارسی انتشار یافته تا آن زمان است و نخستین فهرست نسبتا جامع کتابهای چاپی فارسی محسوب میشود. ویرایش دیگر آن را مشار به هزینه خود در سال ۱۳۵۰ ش. منتشر کرد و انتشارات کشور تا ۱۳۴۵ ش. را به آن افزود. ویرایش بعدی که در دو جلد و یک ذیل در ۱۳۵۲ ش. منتشر شد، حاصل درآمیختن فهرستهای دیگری چون کتابشناسی دهساله کتابهای ایران با فهرست مشار بود.
نویسنده به شيوه اسلافش و برخلاف اخلافش، عنوان كتاب را سرشناسه قرار داده است؛ درحالىكه امروزيان بهگونه كتابشناسىهاى غربى و بر مبناى شيوه انگلو آمريكن، نام خانوادگى را سرشناسه قرار مىدهند.
اثر حاضر، بر اساس عنوان كتاب، تنظيم و براى كسانى كه نام كتب را بدانند، از مراجع اصلى تحقيق است و مراجعهكننده مىتواند نام نویسنده، تاريخ انتشار، تعداد جلد يا صفحات و احيانا چند جمله در توصيف هر كتاب بيابد. اين اثر در كتابدارى و فرهنگ ما، كاربرد وسيعى دارد. نخست، اين كتابشناسى بهترين مأخذ براى تهيه كتابشناسىهاى موضوعى و كتابشناسى جامع موضوعى فارسى است كه خود از كمبودهاى اساسى كتابدارى ايران بشمار مىرود. ديگر آنكه اين مجموعهسازى براى كتابخانهها، منبع معتبرى محسوب مىشود و بهعلاوه در فهرستنويسى كتب فارسى نيز منبع معتبرى براى كسب اطلاع راجع به كتاب و نویسنده است.
بر اثر كوششهاى فراوان نویسنده، متممى براى كتاب فراهم شد كه هم كتابهاى منتشرشده تا آخر سال ۱۳۳۶ ش. (به زبان فارسى) را در بر مىگيرد و هم شامل اضافات و اصلاحاتى است كه پس از طبع جزوات كتاب، بهتدريج فراهم آمده است. اين متمم، در بخش دوم انتشار يافت. بخش اول، شامل: اسم اثر، اسم مؤلف (و بر حسب مورد، مترجم) ناشر، محل نشر، نوع طبع (سربى يا سنگى يا غير اين دو)، عده صفحات اثر و در صورت لزوم يا امكان، بعضى خصوصيات ديگر از قبيل شماره كتاب (در مجموعه كتب) و شماره صفحات، مقدمه و دفعات طبع و جز اينهاست.
مؤلف گاه عبارتى چند در توضيح نكاتى كه ممكن بود ابهام يا اشتباهى را باعث شود، افزوده است. اما عموماًاز يادداشتهاى فراوان ديگرى كه در نقد كتب فراهم آمده بود، براى رعايت روشى كه در اين نوع فهرستها معمول است، خوددارى شده است.
بخش دوم كتاب، علاوه بر ذيل فهرست كه به روش مذكور تدوين شده، فهرست جامع اسامى مؤلفين و مترجمين را با ارجاع به آثار هريك، شامل است. جوينده مىتواند با استفاده از اين دو بخش، اثر مطلوب خود را بر حسب نام اثر يا نام نویسنده آن، بيابد. در هر دو قسمت، اسم مشهورتر، اصل قرار داده شده و اسامى ديگر، به اين اسم ارجاع گرديده است.
گاه خصوصيات آثارى كه مؤلف شخصا به رؤيت آنها توفيق نيافته، ولى مشخصات آنها را از ساير فهرستها و يا برگه كتابخانهها و يا مجلات و روزنامهها اقتباس كرده، كامل نيست.
منابع
- نرم افزار تراجم و کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "مشار، خانبابا"، ابراهیم افشار، دائرةالمعارف کتابداری و اطلاعرسانی.
- "فهرست کتابهای چاپی فارسی خانبابا مشار"، فرشته کوشکی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
| دائره المعارف ها | * دانشنامه جهان اسلام * دائرة المعارف بزرگ اسلامی * دائرة المعارف قرآن کریم * دانشنامه فرهنگ فاطمی * دانشنامه امام حسین علیه السلام * دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام * دانشنامه قرآن و حدیث * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی * دایرة المعارف فارسی |
| فرهنگ های تخصصی | *فرهنگ قرآن * فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهمالسلام * فرهنگ عاشورا * قاموس قرآن * نثر طوبی * سفینه البحار |
| واژه نامه ها | * المنجد * تاج العروس * جمهرة اللغة * قاموس المحیط * لسان العرب * مجمع البحرین * مفردات قرآن راغب * معجم مقاییس اللغة |
| سرگذشت نامه ها | *ريحانة الادب * روضات الجنات * طبقات اعلام الشیعه * اعیان الشیعه * مجالس المؤمنین * گلشن ابرار * ستارگان حرم * اثر آفرینان |
| کتابشناسی ها | * الذریعه الی تصانیف الشیعه * کشف الظنون * الفهرست ابن ندیم * فهرست کتاب های چاپی فارسی |
| منابع مرجع الکترونیکی | * ویکی شیعه * دانشنامه اسلامی |
