جزء (قرآن): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | '''«جزء»'''، نوعی تقسیم‌بندی در مورد [[قرآن کریم]] است که مسلمانان برای تسهیل قرائت و [[حفظ قرآن|حفظ قرآن]] ابداع کرده‌اند. در این تقسیم‌بندی، قرآن متشکل از سی جزء می‌باشد. | |
| − | ==جزء== | + | ==تاریخچه و مفهوم جزء== |
| − | به غیر از دو تقسیمِ [[آیه]] و [[سوره]] | + | «جزء» در لغت به معنای بخش و بعض است<ref>ابن‌منظور، ذیل واژه.</ref> و در اصطلاح [[علوم قرآن|علوم قرآنی]] به بخش معینی از [[قرآن]] اطلاق می‌شود.<ref>سخاوی، ج۱، ص۳۱۳.</ref> به غیر از دو تقسیمِ [[آیه]] و [[سوره]] که در خود قرآن به آنها اشاره شده<ref>برای نمونه رجوع کنید به [[سوره بقره]]: ۱۰۶؛ [[سوره توبه]]: ۱۲۴.</ref>، مشهورترین تقسیمات ابداعی مسلمانان برای قرآن، جزء، [[حزب (از تقسیمات قرآن)|حزب]]، رُبع و رکوع است. در برخی قرآنها و کتابهای علوم قرآنی، تقسیمات دیگری<ref>نظیر وِرد، ثُمن، مَنزِل، قیراط و نَقْزَه. </ref> نیز وجود دارد که چندان مشهور نیستند. در گذشته، اصطلاحهای جزء و حزب و ورد به یک معنا بکار می‌رفته است.<ref>همانجا.</ref> |
| − | پاره‌ای از روایات تاریخی، | + | پاره‌ای از روایات تاریخی، حاکی از آن است که در دوران [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله، قرآن به بخشهایی تقسیم شده بود. ظاهراً در آن زمان هر مسلمانی به فراخور حال خود برای تلاوت یا حفظ روزانه قرآن از تقسیم‌بندی خاصی استفاده می‌کرده است. این تقسیم‌بندی ها فردی بوده و به احتمال زیاد یکسان نبوده است.<ref>رجوع کنید به ابن ابی داوود، ص۱۳۱.</ref> مثلاً، از [[امام صادق علیه السلام|امام جعفرصادق]] علیه‌السلام نقل شده که مصحف ایشان چهارده جزء داشته است.<ref>رجوع کنید به کلینی، ج۲، ص۶۱۷ـ۶۱۸.</ref> |
| − | + | در سده اول هجری، در دوره [[حجاج بن یوسف|حجاج بن یوسف]] (متوفی ۹۵)، قرآن بر اساس تعداد حروفش به دو، سه، چهار و هفت بخش تقسیم شد.<ref>ابن ابی‌داوود، ص۱۳۲ـ۱۳۳.</ref> پس از حجاج، دیگران به پیروی از شیوه او در تقسیم قرآن، تقسیمات دو، سه، چهار، پنج، شش، هفت، هشت، نه و ده جزئی قرآن را ابداع کردند.<ref>همان، ص۱۳۳ـ۱۳۵، ۱۳۹ـ۱۴۴.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ظاهراً | + | [[عبدالرحمان بن جوزی|ابن‌جوزی]]<ref>ص۲۵۹ـ۲۷۷.</ref> تقسیمات جزئی‌تری را هم ذکر کرده است. ظاهراً غرض اصلی از همه این تقسیمات، تعیین مقداری از قرآن بوده که یک مسلمان باید روزانه قرائت کند.<ref>ابیاری، ج۱، ص۳۸۰.</ref> [[ابن ندیم|ابن ندیم]]<ref>ص۳۹.</ref> نام برخی کتابهایی را که در قرنهای دوم و سوم هجری در این باره تألیف شده، آورده است. |
| − | + | بعدها برای سهولت بیشتر، قاریان و حافظان تقسیم سی جزئی قرآن را بکار بستند. این تقسیم بنابر قول ابن‌المنادی (متوفی ۳۳۶) مبتنی بر تعداد حروف بوده ولی بعداً مردم تقسیم‌بندی شصت‌گانه را بر مبنای کلمات ابداع کردند. تقسیمات دیگری هم که از این تقسیم‌بندی شصت‌گانه نشئت گرفته مبتنی بر تعداد کلمات است.<ref>سخاوی، ج۱، ص۳۷۷ـ۳۷۸.</ref> در همگی این تقسیمات از واژه جزء استفاده شده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | بعدها برای سهولت بیشتر، قاریان و حافظان تقسیم سی جزئی قرآن را | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | در روزگار ما، قرآن را به سی قسمت تقسیم می‌کنند و به هر قسمت جزء می‌گویند. اندازه جزءها با یکدیگر مساوی نیست، چه این تقسیم‌بندی بر اساس شماره کلمات صورت گرفته است. سخاوی<ref>ج۱، ص۳۵۴.</ref> تقسیم قرآن را به سی جزء در اصل مأخوذ از تقسیم شصت جزئی قرآن و مبتنی بر تعداد کلمات دانسته و گفته که همین امر موجب تفاوت هایی در اندازه جزءها شده است. منشأ این تقسیم‌بندی سی‌گانه به درستی معلوم نیست. کهن‌ترین تقسیم‌بندی سی جزئی به درخواست [[منصور (خلیفه عباسی)|منصور عباسی]]<ref>حک: ۱۳۶ـ۱۵۸.</ref> و به دست ابوعثمان عمرو بن عُبَید (متوفی ۱۴۴) صورت گرفت.<ref>همان، ج۱، ص۳۷۸ـ۳۷۹.</ref> این تقسیم در اصل ۳۶۰ بخشی بوده و هر دوازده بخش آن یک جزء محسوب می‌شود. سزگین<ref>ج۱، ص۵۹۷.</ref> کتابی با نام «اجزاء ثلاث مائة و ستون» را به وی نسبت داده که شاهدی بر این امر است، چون این تقسیم‌بندی با تقسیم‌بندی سی جزئی کنونی مطابق است، جز در هفت مورد که اندک اختلافی دارد.<ref>رجوع کنید به همان، ج۱، ص۳۷۹ـ۴۱۵.</ref> به نظر می‌رسد که تقسیم‌بندی سی جزئی فعلی همان تقسیم‌بندی سی‌گانه زمان منصور باشد. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * دانشنامه جهان | + | *[[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، جلد ۱۰، ذیل مدخل "جزء" از حمیدرضا مستفید و ابوالفضل والازاده. |
| + | == مطالب مرتبط == | ||
| + | * [[تقسیمات قرآن]] | ||
| + | * [[حزب (از تقسیمات قرآن)|حزب (قرآن)]] | ||
{{قرآن}} | {{قرآن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۳۲
«جزء»، نوعی تقسیم‌بندی در مورد قرآن کریم است که مسلمانان برای تسهیل قرائت و حفظ قرآن ابداع کرده‌اند. در این تقسیم‌بندی، قرآن متشکل از سی جزء می‌باشد.
تاریخچه و مفهوم جزء
«جزء» در لغت به معنای بخش و بعض است[۱] و در اصطلاح علوم قرآنی به بخش معینی از قرآن اطلاق می‌شود.[۲] به غیر از دو تقسیمِ آیه و سوره که در خود قرآن به آنها اشاره شده[۳]، مشهورترین تقسیمات ابداعی مسلمانان برای قرآن، جزء، حزب، رُبع و رکوع است. در برخی قرآنها و کتابهای علوم قرآنی، تقسیمات دیگری[۴] نیز وجود دارد که چندان مشهور نیستند. در گذشته، اصطلاحهای جزء و حزب و ورد به یک معنا بکار می‌رفته است.[۵]
پاره‌ای از روایات تاریخی، حاکی از آن است که در دوران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، قرآن به بخشهایی تقسیم شده بود. ظاهراً در آن زمان هر مسلمانی به فراخور حال خود برای تلاوت یا حفظ روزانه قرآن از تقسیم‌بندی خاصی استفاده می‌کرده است. این تقسیم‌بندی ها فردی بوده و به احتمال زیاد یکسان نبوده است.[۶] مثلاً، از امام جعفرصادق علیه‌السلام نقل شده که مصحف ایشان چهارده جزء داشته است.[۷]
در سده اول هجری، در دوره حجاج بن یوسف (متوفی ۹۵)، قرآن بر اساس تعداد حروفش به دو، سه، چهار و هفت بخش تقسیم شد.[۸] پس از حجاج، دیگران به پیروی از شیوه او در تقسیم قرآن، تقسیمات دو، سه، چهار، پنج، شش، هفت، هشت، نه و ده جزئی قرآن را ابداع کردند.[۹]
ابن‌جوزی[۱۰] تقسیمات جزئی‌تری را هم ذکر کرده است. ظاهراً غرض اصلی از همه این تقسیمات، تعیین مقداری از قرآن بوده که یک مسلمان باید روزانه قرائت کند.[۱۱] ابن ندیم[۱۲] نام برخی کتابهایی را که در قرنهای دوم و سوم هجری در این باره تألیف شده، آورده است.
بعدها برای سهولت بیشتر، قاریان و حافظان تقسیم سی جزئی قرآن را بکار بستند. این تقسیم بنابر قول ابن‌المنادی (متوفی ۳۳۶) مبتنی بر تعداد حروف بوده ولی بعداً مردم تقسیم‌بندی شصت‌گانه را بر مبنای کلمات ابداع کردند. تقسیمات دیگری هم که از این تقسیم‌بندی شصت‌گانه نشئت گرفته مبتنی بر تعداد کلمات است.[۱۳] در همگی این تقسیمات از واژه جزء استفاده شده است.
در روزگار ما، قرآن را به سی قسمت تقسیم می‌کنند و به هر قسمت جزء می‌گویند. اندازه جزءها با یکدیگر مساوی نیست، چه این تقسیم‌بندی بر اساس شماره کلمات صورت گرفته است. سخاوی[۱۴] تقسیم قرآن را به سی جزء در اصل مأخوذ از تقسیم شصت جزئی قرآن و مبتنی بر تعداد کلمات دانسته و گفته که همین امر موجب تفاوت هایی در اندازه جزءها شده است. منشأ این تقسیم‌بندی سی‌گانه به درستی معلوم نیست. کهن‌ترین تقسیم‌بندی سی جزئی به درخواست منصور عباسی[۱۵] و به دست ابوعثمان عمرو بن عُبَید (متوفی ۱۴۴) صورت گرفت.[۱۶] این تقسیم در اصل ۳۶۰ بخشی بوده و هر دوازده بخش آن یک جزء محسوب می‌شود. سزگین[۱۷] کتابی با نام «اجزاء ثلاث مائة و ستون» را به وی نسبت داده که شاهدی بر این امر است، چون این تقسیم‌بندی با تقسیم‌بندی سی جزئی کنونی مطابق است، جز در هفت مورد که اندک اختلافی دارد.[۱۸] به نظر می‌رسد که تقسیم‌بندی سی جزئی فعلی همان تقسیم‌بندی سی‌گانه زمان منصور باشد.
پانویس
- ↑ ابن‌منظور، ذیل واژه.
- ↑ سخاوی، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به سوره بقره: ۱۰۶؛ سوره توبه: ۱۲۴.
- ↑ نظیر وِرد، ثُمن، مَنزِل، قیراط و نَقْزَه.
- ↑ همانجا.
- ↑ رجوع کنید به ابن ابی داوود، ص۱۳۱.
- ↑ رجوع کنید به کلینی، ج۲، ص۶۱۷ـ۶۱۸.
- ↑ ابن ابی‌داوود، ص۱۳۲ـ۱۳۳.
- ↑ همان، ص۱۳۳ـ۱۳۵، ۱۳۹ـ۱۴۴.
- ↑ ص۲۵۹ـ۲۷۷.
- ↑ ابیاری، ج۱، ص۳۸۰.
- ↑ ص۳۹.
- ↑ سخاوی، ج۱، ص۳۷۷ـ۳۷۸.
- ↑ ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ حک: ۱۳۶ـ۱۵۸.
- ↑ همان، ج۱، ص۳۷۸ـ۳۷۹.
- ↑ ج۱، ص۵۹۷.
- ↑ رجوع کنید به همان، ج۱، ص۳۷۹ـ۴۱۵.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، جلد ۱۰، ذیل مدخل "جزء" از حمیدرضا مستفید و ابوالفضل والازاده.
مطالب مرتبط
