رجال شیخ طوسی (کتاب)
 | |
| نویسنده | شیخ طوسی |
| موضوع | محدثان شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | جواد قیومی |
|
| |
«رجال الطوسی» تألیف شیخ طوسی (م، ۴۶۰ ق)، از منابع اولیه رجال و بازشناسی راویان حدیث شیعه است. مؤلف در این کتاب راویان را به ترتیب بر اساس روایتشان از چهارده معصوم (علیهم‌السلام) طبقه بندی کرده است. کتاب رجال براى جمع‌آورى نام اصحاب معصومین (علیهم‌السلام) تهیه شده و توجهى به مذهب افراد و یا جرح و تعدیل آنها ندارد.
مؤلف
شیخ ابوجعفر محمد طوسی (۳۸۵-۴۶۰ ق)، معروف به «شیخ الطائفه» از فقیهان، محدثان و عالمان بزرگ شیعی در قرن چهارم هجری است. او در طوس به دنیا آمد و در سال ۴۰۸ق به بغداد مهاجرت کرد.
از اساتید برجسته وی، شیخ مفید، حسین بن عبیداللَّه غضایری و سید مرتضی علم‌الهدی بوده اند.
وی صاحب دو کتاب فقهی ارزشمند "تهذیب" و "استبصار" از کتب اربعه جوامع حدیثی شیعه می باشد. عظمت او در فقه به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد، و فقه شیعه از حالات پویایی خود خارج شد.
انگیزۀ نگارش
شیخ طوسی در این کتاب تنها قصد جمع آورى و شمارش اصحاب معصومین علیهم السلام را دارد. به همین جهت اشاره‌اى به مدح و ذم افراد ننموده، مگر در مواردى که براى رفع شبهه و مانند آن تذکر داده است. او در مقدمۀ کتاب، انگیزه خویش را بر نوشتن این کتاب چنین بیان نموده که:
- «چون شیخ فاضل چندین بار از من خواسته کتابى مشتمل بر اسامى راویان از پیامبر صلى الله علیه و آله و ائمۀ بعد از او و کسانى که از آنها مستقیما روایت نکرده‌اند تهیه کنم، به خاطر اجابت خواستۀ او کتاب حاضر را نوشتم و براى سهولت هر چه بیشتر در بازیابى مطالب کتاب، آن را بر اساس حروف الفباء مرتب کردم...».
در اینکه «شیخ فاضل» کیست اختلاف است. آنچه قریب به واقع مى‌نماید این است که او شاگرد شیخ و نماینده او در شام، قاضى طرابلس، عبد العزیز بن براج (متوفاى ۴۸۱ هجرى) است. شیخ کتاب «الجمل و العقود» را نیز به درخواست او نگاشته است.
ویژگی‌ها و محتواى کتاب
از خصوصیات این کتاب می توان به این مسئله اشاره کرد که کمتر توجهى به مذهب افراد و یا جرح و تعدیل آنها شده و در اکثر موارد تنها نام افراد ذکر شده و هیچ توضیح اضافه‌اى براى آنها نیامده است. البته از دوره امام کاظم علیه السلام به بعد، این سرى نکات بیشتر ذکر شده است.
در کتاب حاضر ابتدا نام و کنیه و لقب و نسبت افراد آمده و در بعضى موارد رابطه او با معصوم نیز ذکر شده است. طبقۀ روات و برخى تاریخها و توثیقات و تصنیفات نیز بالمناسبة آمده است.
نکته‌اى دیگر که در اینجا تذکر آن لازم است آنکه مقصود از اصحاب یک امام در این کتاب کسانى هستند که از آن امام روایت نقل کرده باشند نه صرف دیدار و ملاقات امام؛ بنا بر این مثلاً شیخ طوسى ابن ابى عمیر را از اصحاب امام رضا علیه‌السلام مى‌داند با اینکه او امام کاظم علیه‌السلام را هم درک کرده اما از او روایتى ندارد.
رجال شیخ طوسى بر اساس طبقات روات از زمان پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله تا امام عصر عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشریف مرتب شده و پس از آن، بابى به عنوان کسانی که از هیچ معصومى مستقیما روایت نقل نکرده‌اند آمده و شامل افراد متأخر از زمان ائمه و کسانى است که هم عصر ائمه بوده‌اند اما روایتى از آن بزرگواران نقل نکرده‌اند.
هر یک از معصومین عنوانى مستقل است که ذیل آن به تعداد حروف الفباء ابوابى گشوده شده و هر حرف یک باب مستقل است؛ اما در ترتیب اسماء تنها حروف اول آنها رعایت شده و در بیشتر ابواب شیخ طوسى شاخص‌ترین افراد آن باب را اولین نام قرار داده است (البته این کلیت ندارد و در بعضى موارد خلاف آن هم دیده مى‌شود).
پس از این ابواب، بابى به عنوان «الکنى» و بابى به عنوان «النساء» نیز اضافه شده است.
اعتبار و ارزش کتاب
رجال شیخ طوسى از جهات مختلف داراى اعتبار ویژه‌اى است از جمله آنکه:
۱- این کتاب از اصول پنج گانۀ اولیۀ رجال است و تمام کسانى که پیرامون رجال مطلب نوشته‌اند ناگزیر از رجوع به این اصول مى‌باشند.
۲- نویسندۀ کتاب حاضر، شیخ طوسى است که وسعت اطلاعات او و تخصص بالاى وى در رشته‌هاى مختلف علوم اسلامى بر کسى پوشیده نیست و کتاب هاى او مرجعى کاملا مطمئن براى محققین در طول هزار سال بوده و هست.
۳- تاریخ تألیف این کتاب با توجه به ارجاعات شیخ به فهرست در این کتاب، در اواخر عمر شیخ بوده و این ویژگى مهمى براى یک اثر است که در اوج دوران علمى یک مؤلف نوشته شده باشد.
۴- شیخ مطالب این کتاب را از منابع متعدد و اصول فراوانى که در اختیار داشته جمع آورى نموده و پس از او منابع مذکور از بین رفته و تنها راه دستیابى ما به مطالبشان همین اصول رجال است.
منابع
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت ۲ [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
- سید جواد شبیری زنجانی، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۱۹، مدخل رجال شیخ طوسی، تهران ۱۳۹۳.
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
- ویکی نور.
متن کتاب
