دعاهای قرآنی
مقاله‌ی مربوط به این عنوان از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
کلیدواژه: دعا، قرآن، دعاهای قرآنی
دعا و نیایش در قرآن و سنت اسلامی نقش اساسی و بنیادین دارد. پیامبر اسلام دعا را مغز و گوهر عبادت برشمرده است.
در وحی نامه اسلام - قرآن - خداوند خطاب به انسانها می‌گوید: «وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ»؛ مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را و کسانی که از پرستش و عبادت من کبر می‌ورزند بزودی خوار در دوزخ درمی‌آیند.(سوره غافر، 60)
در جهان‌نگری قرآن، همه موجودات بنده و فرمانبردار خدا هستند و او را تسبیح و ستایش می‌کنند. (سوره مریم، 39 و سوره انبیاء، 91)
بدین ترتیب دعا و نیایش، عبادت و پرستش و تسبیح و ستایش پروردگار از ارکان عالم هستی‌اند. در این میان، انسان رابطه ویژه و منحصر به فردی با خدا دارد.
آیه‌ای در قرآن هست که این ارتباط ویژه را به روشنی نشان می‌دهد: «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ...»؛ هرگاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می‌کنم، پس باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند باشد که راه یابند. (سوره بقره، آیه 186)
این تنها آیه‌ای است که خدا هفت بار به صورت متکلم وحده و بدون بکار بردن ضمیر جمع که شیوه رایجی در زبان قرآن است، با انسان سخن می‌گوید.
دعاهای قرآنی بنابر ساختار کلی قرآن، در سوره یا بخش خاصی از قرآن گرد نیامده‌اند. حضور آنها در قرآن به شکل گسترده و پاره پاره و در متن زندگی و تاریخ است؛ بسان روحی که در سراسر کلام وحی سریان دارد.
برخی ویژگیهای دعاهای قرآن
1. از نظر ظرف وقوع، دعاهای قرآن با عالم قبل از دنیا، عالم برزخ، قیامت، بهشت و دوزخ ارتباط دارند. بنابراین دعاهای قرآن از حیث وقوع دارای کیفیتی فرازمانی‌اند و به دوره خاصی محدود نمی‌شوند؛ گرچه بخش عمده دعاها در بستر دنیا و از زبان پیامبران بیان می‌شود.
2. از این ادعیه بخوبی معلوم می‌شود که از دیدگاه قرآن دعا در همه ادیان حضور دارد و شمول و گستردگی آن بقدری است که می‌توان آن را از ابعاد وجود آدمی شمرد.
در قرآن پیامبرانی چون حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت نوح، حضرت زکریا، حضرت سلیمان، حضرت یوسف، حضرت عیسی، حضرت لوط، حضرت صالح و حضرت شعیب دعا می‌خوانند یا خداوند دعاهایی به ایشان آموزش می‌دهد.
اصحاب کهف، همسر فرعون، مؤمنان، خردمندان و سایر مردمان را هم می‌بینیم که به درگاه پروردگار دعا می‌کنند. این حس وجودی دعا، حالت و مقام پیامبران الهی است که حتی در شکوه و جلال نیز دارای همین درک عمیق‌اند و همه چیز را از خدا و به سوی خدا می‌دانند.
3. بیشترین درخواست‌ها در دعاها، درخواست آمرزش و بخشش گناهان و طلب رحمت الهی است.
4. بر دعاهای قرآن اصل توحید که مهمترین رکن اسلام است، حاکم است. همه موجودات حتی شیطان و یا گناهکارانی که با عذاب دوزخ روبرو می‌شوند سر رشته همه امور را در دست خدا می‌بینند و از او درخواست و تمنا می‌کنند.
5. در قرآن فرشتگان و حاملان عرش الهی نیز دعا می‌کنند: "پروردگارا، رحمت و دانش تو بر هر چیز احاطه دارد، کسانی را که توبه کرده و راه تو را دنبال کرده‌اند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاهدار. پروردگارا، آنان را در باغهای جاوید که وعده‌شان داده‌ای با هر که از پدران و همسران و فرزندانشان که به صلاح آمده‌اند، داخل کن زیرا تو ارجمند و حکیمی و آنان را از بدی ها نگاهدار و هر که را در آن روز از بدی ها حفظ کنی رحمتش کرده‌ای و این همان کامیابی بزرگ است." (سوره غافر،9-7)
به یک اعتبار دعاهای قرآن را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:
- ادعیه‌ای که خود کلام وحی آموزش می‌دهد.
- ادعیه‌ای که بر زبان آفریدگان بیان می‌شود.
دعاهای بخش نخست عمدتا شامل حمد و ستایش و ثنای خداوند است و نیز از این امور سخن می‌گویند: طلب هدایت و حفظ از گناه و گمراهی، افزایش دانش، مصونیت از وسوسه‌های شیاطین، طلب آمرزش و استغفار، ورود و خروج درست در کارها، نیکی به پدر و مادر، توبه و تسلیم.
دعاهای بخش دوم نیز عمدتا شامل توصیف و ستایش خداست. در این دعاها جهت اصلی، طلب آمرزش و بخشش و رستگاری اخروی و حفظ از عذاب الهی است و خواسته‌های دنیوی نیز (از جمله امنیت شهر مکه، طلب روزی، خوش نامی در میان آیندگان، همسر و فرزند صالح، نیکی دنیا، قبول نذر، پایداری در نبرد با کافران، آسان شدن کارها، قدرت بیان، افزایش علم) در همین جهت قرار دارد.
منابع
شهاب الدین عباسی، تلخیص مقاله «نجواهای توحیدی، تأملی بر نیایش های قرآن»، نشریه اطلاع رسانی و کتابداری «اخبار ادیان» آبان 1382، شماره4. (26 شهریور 1391)
پیوند
