فضل بن شاذان
«فضل بن شاذان ازدى نیشابوری» (م، ۲۶۰ ق)، فقیه، متکلم، محدث و مفسر نامدار شیعه در قرن سوم هجری، و از اصحاب و راویان امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری علیهمالسلام است. فضل بن شاذان در فقه و بخصوص در علم کلام متبحر بود و آثاری در این زمینه تألیف نمود.
| نام کامل | فضل بن شاذان نیشابوری |
| زادگاه | نیشابور |
| وفات | ۲۲۴ قمری |
| مدفن | بیهق، نیشابور |
|
| |
| اساتید |
محمد بن ابیعمیر، حسن بن محبوب، احمد بن محمد بزنطی، صفوان بن یحیی، نصر بن مزاحم،... |
|
| |
| آثار |
الرد على اهل التعطیل، الرد على الثنویة، النقض على الاسکافی فی تقویة الجسم، الرد على محمد بن کرام، الرد على الفلاسفة،... |
محتویات
زندگینامه
درباره تاریخ ولادت ابومحمد فضل بن شاذان بن خلیل ازدى اطلاعاتی در دسترس نیست؛ اما با توجه به اینکه از امام رضا علیه السلام نقل روایت نموده، مى توان تولد او را پیش از سال ۱۸۰ قمری دانست.[۱] فضل احتمالاً در نیشابور به دنیا آمده است، اما نسب او به قبیله ازد می رسد. پدرش شاذان بن خلیل از محدثان امامیه بوده است.[۲]
فضل بن شاذان در نوجوانی زمانی که هنوز به سن بلوغ نرسیده بود به همراه پدرش به بغداد آمد و نزد اسماعیل بن عباد دانش آموزی را آغاز نمود. او سالها در بغداد ماند و از مشایخ بزرگی چون محمد بن ابیعمیر (۲۱۷ق) بهره برد و با حسن بن علی بن فضّال آشنا گردید.[۳] او سپس به کوفه رفت و در آنجا از علمای دیگری چون حسن بن محبوب، احمد بن محمد بن ابی نصر، صفوان بن یحیی و نصر بن مزاحم منقری بهره جست.[۴] در میان مشایخ او برخى از فطحیان نیز چون على بن اسباط دیده مى شود.[۵] از مشایخ واقفى او نیز سیف بن عمیره، عثمان بن عیسى، عبدالله بن قاسم حضرمى و عبدالله بن جبله را مى توان یاد کرد.[۶]
ابن شاذان پس از چندی از عراق به نیشابور بازگشت و در آنجا اقامت گزید و در زمان حکومت عبدالله بن طاهر بر خراسان (۲۱۴-۲۳۰ ق) به دلیل تشیع، مورد تفتیش عقاید قرار گرفت و از نیشابور تبعید شد.[۷]
فضل بن شاذان در اواخر عمر خود در روستایی در حوالی بیهق ساکن شده بود و در همان روستا درگذشت.[۸] کشى مى نویسد: ابن شاذان در روستایى در بیهق بود که خبر خروج خوارج به او رسید. براى فرار از چنگ آنان بار سفر بست و از آن جا گریخت. در اثر فشار و سختى سفر بیمار شد و در سال ۲۶۰ هجرى درگذشت.[۹] بر قبر او در نیشابور گنبد و بارگاهى است و محل زیارت عموم است.
درک محضر چهار امام
هر چند به درستی معلوم نیست فضل چه زمانی موفق به دیدار امام رضا علیه السلام شده است، اما روایات بی واسطه او از امام رضا فراوان است.[۱۰]
نجاشی می گوید: فضل از امام جواد علیه السلام نیز حدیث نقل نموده است،[۱۱] هرچند به چنین حدیثی دست نیافتیم. شیخ طوسى هم او را در زمره یاران امام هادی[۱۲] و امام حسن عسکرى علیهماالسلام[۱۳] ذکر مى کند.
البته در مورد رابطه او با امام حسن عسکری علیه السلام روایات بر دو دسته است: در یک دسته سخنانى از آن حضرت در عتاب و سرزنش وی وارد شده،[۱۴] اما در برخى دیگر، ترحم و مدح امام علیه السلام نسبت به او دیده مى شود.[۱۵] کتابى از فضل بن شاذان به دست امام حسن عسکری علیه السلام رسید، امام با ورق زدن به مطالعه کتاب او پرداخته، فرمود: خدایش رحمت کند، اهل خراسان به منزلتش غبطه مى خوردند زمانى که فضل بین ایشان زندگى مى کرد.[۱۶] همچنین زمانى از فضل نزد امام حسن عسکری علیه السلام نامى برده شد، شایعه پراکنی دشمن را پیرامون عقاید و شخصیت او براى امام مطرح کردند و از آن حضرت براى شفاى او -که بیمار بود- دعا طلب کردند، امام علیه السلام فرمود: آرى بر فضل دروغ بستند، خداوند رحمتش کند، خداوند رحمتش کند. راوى مى گوید: هنگامى که به خراسان رسیدم فهمیدم در همان زمانى که در خدمت امام بودیم فضل از دنیا رفته بود.[۱۷]
جایگاه علمی
فضل بن شاذان مردی فقیه و دانشمند بود و بخصوص در علم کلام بسیار خبره بود. سهل بن بحر فارسی می گوید: از فضل بن شاذان شنیدم که می گفت: «من جانشین جمعی از بزرگان هستم که از پیش رفتند؛ مانند: محمد بن ابی عمیر و صفوان بن یحیی. پنجاه سال در خدمت ایشان بودم و از ایشان استفاده می کردم. وقتی هشام بن حکم وفات کرد، یونس بن عبدالرحمان، خلیفه او در رد بر مخالفان بود و چون یونس وفات یافت، خلیفه وی در رد بر مخالفان «سکاک» بود و او نیز از میان رفت و امروز این رسالت سنگین بر عهده من است.»[۱۸]
نجاشى مى نویسد: ابوعمرو کشی براى فضل ۱۸۰ تصنیف نام برده است. وى نام حدود چهل تالیف او را ذکر مى کند و شیخ طوسى نیز در حدود سى تالیف از آثار او را یاد کرده است. به مقتضاى متکلم بودن فضل، بیشتر تالیفاتش در رد و ابطال عقاید فرقه هاى دیگر است. همانند: کتاب النقض على الاسکافی فی تقویة الجسم؛ کتاب الرد على اهل التعطیل؛ کتاب الرد على الثنویة؛ کتاب الرد على محمد بن کرام؛ کتاب الرد على الفلاسفة و... .[۱۹] ابن شاذان با دیگر مذاهب شیعه در عراق با علمای فطحیه و واقفیه رابطه نزدیکى داشته است. وی در مجالس مناظره حسن بن علی بن فضال، بزرگ فطحیان، شرکت مى جست و مورد علاقه وافر او بود.[۲۰]
همچنین روایت شیخ صدوق از فضل بن شاذان در «علل الشرایع» و احکام، بیانگر قوت فهم و حذاقت اوست که امام او را لایق دانسته و بسیارى از فلسفه احکام را در حدود بیست صفحه از سرتاسر فقه براى او گفته است.[۲۱] تعداد روایات فضل بن شاذان در «کتب اربعه» به ۷۷۵ روایت بالغ شده است.[۲۲]
محقق حلی او را در زمره فقیهان درجه اول امامیه برشمرده است.[۲۳]
فضل در نظر عالمان
- نجاشى رجال شناس بزرگ شیعه در ستایش از فضل مى گوید: او ثقه و از بزرگان فقها و متکلمان شیعه و در این طایفه داراى مقام و جلالتى است، وى مشهورتر از آن است که ما به توصیف او بپردازیم.[۲۴]
- ابوعمرو کشی او را از عدول و ثقات برشمرده و در موارد زیادى به گفتار او در توثیق و تضعیف رجال به عنوان سندى اعتماد مى کند.[۲۶]
علماى دیگر شیعه نیز به اتفاق او را توثیق و از فقیهان عالى مقام و متلکمان سترگ به حساب آورده اند.
پانویس
- ↑ به عنوان نمونه: عیون أخبار الرضا، شیخ صدوق، ج۱، ص ۱۱۸.
- ↑ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ج۲۱، ص ۳۲۷.
- ↑ نجاشی، الرجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۴
- ↑ نجاشی، الرجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۴.
- ↑ الغیبه، ۲۸۴.
- ↑ نک: الغیبه، ۲۸، ۱۰۲، ۲۷۱، ۲۸۳.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۵۳۹-۵۴۰.
- ↑ معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خوئی، ج۱۴، ص ۳۱۵.
- ↑ المختار من رجال الکشى، چاپ دانشگاه مشهد، ص ۵۴۳.
- ↑ نک: عیون اخبارالرضا.
- ↑ رجال النجاشی، ص ۳۰۷.
- ↑ رجال الطوسى، ص ۳۹۰.
- ↑ رجال الطوسى، ص۴۰۱.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ۵۴۱، ۵۴۳.
- ↑ اختیار معرفه الرجال، ۵۳۸، ۵۴۲، ۵۴۳.
- ↑ المختار من رجال الکشى، ص ۵۴۲.
- ↑ المختار من رجال الکشى، ص ۵۴۲.
- ↑ معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خوئی، ج ۱۴، ص ۳۱۲.
- ↑ نجاشی، الرجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۷.
- ↑ اختیار معرفه الرجال، ص۵۱۶.
- ↑ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۲۸-۱۰۶.
- ↑ الفصول المختارة، ص ۱۸۲ و ۱۱۸.
- ↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۳۱۸ق، ص۷.
- ↑ رجال النجاشى، ص ۳۰۷.
- ↑ الفهرست، ص۱۲۴.
- ↑ المختار من رجال الکشى، همان.
منابع
- "فضل بن شاذان"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- رجال النجاشی، احمد بن على نجاشى، تحقیق موسى شبيرى زنجانى، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۳۶۵ش.
- الفهرست، شیخ طوسی، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، کتابخانه مرتضویه.
- اختیار معرفه الرجال، شیخ طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- سید محمدمهدی بحرالعلوم، الرجال، تهران، ۱۳۶۳ق.
- زندگی متکلمان شیعه، اکبر ترابی قمشهای.
آرشیو عکس و تصویر
آرامگاه فضل بن شاذان
شبستان و ضریح فضل بن شاذان
فضل بن شاذان
.jpg)
.jpg)
.jpg)
